Ақжайық (резерват)

«Ақжайық» мемлекеттік табиғи резерваты — Атырау облысының Махамбет ауданында және Атырау қаласына қарасты жерлерінде орналасқан.

Ақжайық резерваты
ХТҚО санаты — VI (Табиғи ресурстарды тұрақты пайдалану аумағы)
Жалпы мағлұмат
Ауданы	111 500 га
Құрылған уақыты	6 ақпан 2009 жыл
Сайты	ҚР АШМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті
Орналасуы
46°58′00″ с. е. 51°45′00″ ш. б. / 46.96667° с. е. 51.75000° ш. б. / 46.96667; 51.75000 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 46°58′00″ с. е. 51°45′00″ ш. б. / 46.96667° с. е. 51.75000° ш. б. / 46.96667; 51.75000 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Ел	Қазақстан
Аймақ	Атырау облысы
Аудан	Махамбет ауданы
Ең жақын қала	Атырау
Ақжайық резерваты
Ақжайық резерваты

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 6 ақпандағы № 119 қаулысымен Жайық өзенінің сағасында және Каспий теңізінің маңындағы жағалауда "Ақжайық "мемлекеттік табиғи резерваты" құрылды.

2009 жылдың 1 сәуірінде Жайық өзенінің сағасы мен Каспий теңізі жағалауының аумағы халықаралық маңызы бар сулы-батпақты жерлер тізіміне енгізілді. Ол көлемі жөнінен осы тізімге енген Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесінен кейінгі екінші қазақстандық аймақ болды.

2014 жылы резерват ЮНЕСКО-ның биосфералық резерваттарының Дүниежүзілік жүйесіне кірді.

Гидрологиясы

Гидрологиялық режім сәуір айларының екінші жартысында Жайық өзеніндегі су деңгейінің біртіндеп көтерілуімен сипатталады, мамыр-маусым айларында көктем-жазғы тасқындарға ауысады, ең көп мөлшері мамыр айының соңында немесе маусымның бірінші жартысында болады. Жоғары судың мөлшерінен кейін тамыздан қыркүйекке дейін әуелі тез, содан кейін біртіндеп төмендеуі басталады.

Жайық өзенінің төменгі ағысының тереңдігі жыл сайын көктемгі тасқынмен шайылатындықтан, тұрақты болып келеді. Көктемде, жоғары су мөлшері мол кезінде, су деңгейі 3-7 м-ге көтеріледі, ағындарда тереңдігі 7-ден 20 м-ге дейін жетеді, судың Жайық бойындағы орташа тереңдігі 3-5 м.

Жайық өзені тек қармен қоректенетін әдеттегі өзендерге жатады. Оның ағыны негізінен өзендер желісі жоғары дамыған жоғарғы ағысында қалыптасады. Ал Орал қаласынан бастап теңіз құйылғанға дейін, Жайық өзенінің Барбастаудан басқа салалары жоқ. Өзеннің жылдық ағысы құрғақ кезде - жылына 2 текше км, су мол кезде - жылына 12 текше километрге дейін ауытқиды. Өзендегі судың мөлшері еріген қардың қарқындылығына және Жайық өзенінің жоғарғы бөлігінің сумен қамтамасыз етілуіне байланысты.

1978 жылдан бастап Каспий теңізінің деңгейі күрт көтеріле бастады. Теңіз деңгейінің көтерілу қарқыны жылына орташа есеппен 14 см құрады, кей жылдары ол жылына 30 см-ге жетті.

Кең таяз сулар, түбінің және құрлықтың кіші еңістері, теңіз жағасының конфигурациясы, желдің белсенді қызметі судың тасу және қайту ауытқуларын дамыту үшін жағдай жасайды. Мұнда айына орташа есеппен 3-4 су тасуы және 4-5 қайтуы белгіленеді. Каспий теңізінің жағалауындағы гидрологиялық және морфологиялық процестердің басты белгілерінің бірі - бұл процесс теңіз деңгейінің айтарлықтай өзгеруі жағдайында жүретіндігінде. Желдің орташа жағдайында жағалау сызығының жылжуы 3-5 км құрайды, төтенше жағдайларда 8-12 км жетуі мүмкін, ал жағалаудың кейбір аудандарында су тасқыны 20-30 км жетуі мүмкін.

Солтүстік Каспийде су тасуларының маусымдылығы анық байқалады. Ең көп қайталануы күзде (қазан-қараша, 25,1 %), жазда (маусым—шілде, 21,3 %) және көктемде (сәуір—мамыр, 16,7 %).

Климаты

Солтүстік Каспий аймағының климаты шұғыл континенталды және ұзақ ыстық және құрғақ жазы бар, шаңды дауылдар топырақты құрғатады, қыста қар аз және тұрақсыз. Жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 150 мм құрайды (50-ден 300 мм-ге дейін). Желдің орташа жылдық жылдамдығы - 5,5-7 м / с. Салыстырмалы ылғалдылық жазда 37% -дан аспайды, қыста - 80-84%. Жауын-шашын аз - жылына 150-ден 190 мм-ге дейін. Қатты желдер, шаңды дауылдар болып тұрады. Желдің жылдамдығы 5-6 м / с, сирек 12 м / с дейін жетеді. Дауылдар жылына орта есеппен 20-30 күн соғады.

Өсімдіктер және жануарлар дүниесі

Соңғы зерттеулерге сәйкес, өсімдікер тізіміне 33 тұқымдастыққа жататын 130 түр кіреді, бұл Солтүстік Каспий аймағының қазақстандық бөлігінің флорасының шамамен 54% құрайды. Мұнда сирек кездесетін және Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктерді табуға болады.

Су немесе сулы экожүйелердің өсімдіктері екі негізгі түрге бөлінеді: фитобентостар - су бағанының түбіне бекінген үлкен балдырлар қауымдастықтары және жоғары сатылы су өсімдіктері; - үстіңгі, беткі қабаттардағы гигрофиттер (қамыс, қоға т.б.), оның ішінде су бетінде жүзетін (ақ тұңғиықгүл, су жаңғағы т.б.) және су асты қабаты (мүйізжапырақ, егеушөп т. б.) өсімдіктері басымдылыққа ие қауымдастықтар.

Құстардың ішінде сирек кездесетін түрлер: қарабай, жалбағай, кіші аққұтан, мысыр құтаны, султанка. Ұшу кезінде мыңдаған қоқиқаздар, бұйра бірқазандар, қарабастар, аққулар, сондай-ақ жойылып кету қаупі бар қаздар да осында тоқтайды.

Қорықта сүтқоректілердің 78 түрі бар. Аймақтағы құрып кету қаупі төнген түрлердің тізіміне құстардың 20 түрі, жәндіктердің 24 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 2 түрі және сүтқоректілердің 2 түрі кіреді. Бекіре тұқымдас балықтар мен Каспий итбалықтары жойылу қарсаңында.

Дереккөздер

1. Сайт Проекта ПРООН/ГЭФ «Комплексное сохранение приоритетных глобально значимых водно-болотных угодий как мест обитания перелетных птиц: демонстрация на трёх территориях». Расширена территория Коргалжынского заповедника и создан новый резерват «Акжайык» в дельте реки Урал. Дата обращения 21 августа 2009. http://www.wetlands.kz/index.cfm?id=574
2. Сайт Проекта ПРООН/ГЭФ «Комплексное сохранение приоритетных глобально значимых водно-болотных угодий как мест обитания перелетных птиц: демонстрация на трёх территориях». http://www.wetlands.kz/index.cfm?id=582
3. Официальный сайт Рамсарской конвенции. https://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218^16554_4000_0__.
4. http://today.kz/news/kazakhstan/2014-06-20/dva-kazaxstanskix-zapovednika-vklyuchili-v-spisok-osobo-oxranyaemogo-naslediya-yunesko/ Мұрағатталған 2 шілденің 2014 жылы. Два казахстанских природных парка включили в список особо охраняемого наследия ЮНЕСКО. «Today.kz». Архивировано 2 июля 2014 года.