Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Азғыр ядролық полигоны (әскери шартты аты «Галит») – бұрынғы КСРО Қорғаныс министрлігі мен Атом өнеркәсібі министрлігі және Бүкілодақтық эксперименттік физика ғылыми-зерттеулер. институты («Арзамас-16») мамандарының басқаруымен ядролық жарылыстар сыналған құпия сынақ аймағы. Ауданы — 0,6 млн. га. Онда 1966 жылы көкектен 1977 жылы қазан айы аралығында 17 ядролық жарылыс (165-1500 м тереңдікте) сынағы жүргізілді. Ядролық 10-25 тротилдің килотоннасына тең дәрежеге жеткен. Осының салдарынан жер астынан жалпы көлемі 1,2 млн. м3 9 қуыс пайда болды. 1991—92 жылы осы қуыстарды тексеру кезінде ыдырайтын радиоактивті заттардың сақталғаны анықталды (“Азғыр” 9 жер асты қуысындағы радиоактивтік заттардың қалдықтары 1996 — 1997 жылы көмілді). Сондай-ақ бұл жерлерде таллий, қорғасын, кадмий, мышьяк, бром, хлорид, сульфаттардың мөлшері рұқсат етілген шектен бірнеше есе жоғары болып отыр. Жер асты сулары ауыр металдармен ластанған. Радиоактивті заттармен ластанған топырақты, суды, егістік жерлерді, мал жайылымдарын тазартып, залалсыздандыру жұмыстары аяқталмаған. “Азғыр” ядролық полигонындағы жергілікті тұрғындарды мед. тексеруден өткізгенде, ауруға шалдыққандары мен қайтыс болғандарының саны (әсіресе балалардың) облыстағы орташа деңгеймен салыстарғанда 2-2,5 есе жоғары болған. Әсіресе рак, сүйек тіндерінің аурулары, иммунды жүйелер мен қан құрамының бұзылуы басым (балалардың 95-і анемия ауруына шалдыққан). Сонымен қатар мал өлімі де көбейген. Мысалы, 1992 жылы Құрманғазы ауданында ірі қараның 40-і, жылқының 35%-і, түйенің 30%-і, қойдың 20%-і өлген.
Азғыр ауылы
Атырау облысы Құрманғазы ауданындағы 15 км-дей жерде орналасқан. Ауданы 0,6 млн. га. Онда 1966 жылы сәуірден 1977 жылы қазан айы аралығында 17 ядролық жарылыс (165–1500 м тереңдікте) сынағы жүргізілді. Ядролық қуат күші 10–25 тротилдің килотоннасына тең дәрежеге жеткен. Осының салдарынан жер астынан жалпы көлемі 1,2 млн. м3 9 қуыс пайда болды. 1991–92 жылы осы қуыстарды тексеру кезінде ыдырайтын радиоактивті заттардың сақталғаны анықталды («А.» я. п-ндағы 9 жер асты қуысындағы радиоактивтік заттардың қалдықтары 1996–97 жылы көмілді). Сондай-ақ бұл жерлерде таллий, қорғасын, кадмий, күшәла, бром, хлорид, сульфаттардың мөлшері рұқсат етілген шектен бірнеше есе жоғары болған. Жер асты сулары ауыр металдармен ластанған. Радиоактивті заттармен ластанған топырақты, суды, егістік жерлерді, мал жайылымдарын тазартып, залалсыздандыру жұмыстары аяқталмаған. «А.» я. п-ндағы жергілікті тұрғындарды мед. тексеруден өткізгенде, ауруға шалдыққандары мен қайтыс болғандарының саны (әсіресе балалардың) облыстағы орташа деңгеймен салыстырғанда 2 – 2,5 есе жоғары болған. Әсіресе (ісік), аурулары, иммунды жүйелер мен бұзылуы басым (балалардың 95%-ы анемия ауруына шалдыққан). Сонымен қатар мал өлімі де көбейген. Мыс., 1992 ж. Құрманғазы ауданында ірі қараның 40%-ы, жылқының 35%-ы, түйенің 30%-ы, қойдың 20%-ы шығынға ұшыраған.
Қазіргі жағдайы
Ядролық физика институтының бөлім басшысы Виктор Николаевич Азғыр полигонында көлемі 1,2 миллион текше метрді құрайтын тоғыз жерасты шұңқырдың пайда болғанын айтады. Қолдан жасалған жарылыстардың әсерінен ойылған жердің қоршаған орта мен сол мекенде қоныстанған тұрғындарға, малға қауіпті екені ғылыми түрде дәлелденді. 2005 жылдан бері аталған институт радиоактивті ластанудың 100-ден астам аса қауіпті дағын жойып келді. Радиоактивті металл конструкциялар мен бөлшектердің де көзі құртылды. Енді қауіпсіз деп танылған кейбір дақтарды да көзден таса қылу жайы қарастырылды. Жұмыс комиссиясы азғырлықтар арасында арнайы сауалнама жүргізуді, 100 адам қатысқан бұл зерттеу қорытындысын жыл аяғына дейін жарияламақ. Зерттеу нәтижесінде Азғырды мекендеген тұрғындардың ағзаларында нуклеидтердің бар-жоғы анықталып, радиация көлемі сарапталу жоспарланды.
Қазіргі уақытта Азғырдағы қауіпті аймақтар қоршаусыз жатыр. Ядролық физика институты бұл жердегі шөптерде радионуклеид жоқ деп тауып, сондықтан да жоғарыға төрт түлік мал таза шөп жеп жатыр деген есеп берді. Бірақ жартылай қоршалып, жартылай ашық-шашық күйінде жатқан бұл қауіпті аймаққа жерге өрістегі мал аттап баспайды дегенге сену қиын.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Azgyr yadrolyk poligony әskeri shartty aty Galit buryngy KSRO Қorganys ministrligi men Atom onerkәsibi ministrligi zhәne Bүkilodaktyk eksperimenttik fizika gylymi zertteuler instituty Arzamas 16 mamandarynyn baskaruymen yadrolyk zharylystar synalgan kupiya synak ajmagy Audany 0 6 mln ga Onda 1966 zhyly kokekten 1977 zhyly kazan ajy aralygynda 17 yadrolyk zharylys 165 1500 m terendikte synagy zhүrgizildi Yadrolyk 10 25 trotildin kilotonnasyna ten dәrezhege zhetken Osynyn saldarynan zher astynan zhalpy kolemi 1 2 mln m3 9 kuys pajda boldy 1991 92 zhyly osy kuystardy tekseru kezinde ydyrajtyn radioaktivti zattardyn saktalgany anyktaldy Azgyr 9 zher asty kuysyndagy radioaktivtik zattardyn kaldyktary 1996 1997 zhyly komildi Sondaj ak bul zherlerde tallij korgasyn kadmij myshyak brom hlorid sulfattardyn molsheri ruksat etilgen shekten birneshe ese zhogary bolyp otyr Zher asty sulary auyr metaldarmen lastangan Radioaktivti zattarmen lastangan topyrakty sudy egistik zherlerdi mal zhajylymdaryn tazartyp zalalsyzdandyru zhumystary ayaktalmagan Azgyr yadrolyk poligonyndagy zhergilikti turgyndardy med tekseruden otkizgende auruga shaldykkandary men kajtys bolgandarynyn sany әsirese balalardyn oblystagy ortasha dengejmen salystarganda 2 2 5 ese zhogary bolgan Әsirese rak sүjek tinderinin aurulary immundy zhүjeler men kan kuramynyn buzyluy basym balalardyn 95 i anemiya auruyna shaldykkan Sonymen katar mal olimi de kobejgen Mysaly 1992 zhyly Қurmangazy audanynda iri karanyn 40 i zhylkynyn 35 i tүjenin 30 i kojdyn 20 i olgen Azgyr auyly Atyrau oblysy Қurmangazy audanyndagy 15 km dej zherde ornalaskan Audany 0 6 mln ga Onda 1966 zhyly sәuirden 1977 zhyly kazan ajy aralygynda 17 yadrolyk zharylys 165 1500 m terendikte synagy zhүrgizildi Yadrolyk kuat kүshi 10 25 trotildin kilotonnasyna ten dәrezhege zhetken Osynyn saldarynan zher astynan zhalpy kolemi 1 2 mln m3 9 kuys pajda boldy 1991 92 zhyly osy kuystardy tekseru kezinde ydyrajtyn radioaktivti zattardyn saktalgany anyktaldy A ya p ndagy 9 zher asty kuysyndagy radioaktivtik zattardyn kaldyktary 1996 97 zhyly komildi Sondaj ak bul zherlerde tallij korgasyn kadmij kүshәla brom hlorid sulfattardyn molsheri ruksat etilgen shekten birneshe ese zhogary bolgan Zher asty sulary auyr metaldarmen lastangan Radioaktivti zattarmen lastangan topyrakty sudy egistik zherlerdi mal zhajylymdaryn tazartyp zalalsyzdandyru zhumystary ayaktalmagan A ya p ndagy zhergilikti turgyndardy med tekseruden otkizgende auruga shaldykkandary men kajtys bolgandarynyn sany әsirese balalardyn oblystagy ortasha dengejmen salystyrganda 2 2 5 ese zhogary bolgan Әsirese isik aurulary immundy zhүjeler men buzyluy basym balalardyn 95 y anemiya auruyna shaldykkan Sonymen katar mal olimi de kobejgen Mys 1992 zh Қurmangazy audanynda iri karanyn 40 y zhylkynyn 35 y tүjenin 30 y kojdyn 20 y shygynga ushyragan Қazirgi zhagdajy Yadrolyk fizika institutynyn bolim basshysy Viktor Nikolaevich Azgyr po li go nynda kolemi 1 2 million tekshe metrdi ku rajtyn togyz zherasty shunkyrdyn paj da bol ganyn ajtady Қoldan zhasalgan zha ry lystardyn әserinen ojylgan zherdin kor sha gan orta men sol mekende ko nys tan gan tur gyndarga malga kauipti ekeni gy ly mi tүrde dәleldendi 2005 zhyldan beri atalgan institut radioaktivti lastanudyn 100 den astam asa kauipti dagyn zhojyp ke ldi Radioaktivti metall konstruk ciya lar men bolshekterdin de kozi kurtyldy En di kauipsiz dep tanylgan kejbir daktardy da kozden tasa kylu zhajy karastyryldy Zhumys komissiyasy azgyrlyktar ara synda arnajy saualnama zhүrgizudi 100 adam katyskan bul zertteu kory tyn dy syn zhyl ayagyna dejin zhariyalamak Zertteu nә tizhesinde Azgyrdy mekendegen turgyn dar dyn agzalarynda nukleidterdin bar zho gy anyktalyp radiaciya kolemi sa rap talu zhosparlandy Қazirgi uakytta Azgyrdagy kauipti aj maktar korshausyz zhatyr Yadro lyk fizika instituty bul zherdegi shop ter de radionukleid zhok dep tauyp sondyktan da zhogaryga tort tүlik mal taza shop zhep zhatyr degen esep berdi Birak zhartylaj korshalyp zhartylaj ashyk shashyk kүjinde zhatkan bul kauipti ajmakka zherge oris tegi mal attap baspajdy degenge senu kiyn DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 HBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet