Қазақ халық аспаптар оркестрі

Халық аспаптар оркестрі, Құрманғазы атындағы Қазақтың мемлекеттік академиялық халық аспаптар оркестрі – сахналық-концерттік ұжым.

Оркестр.

1944 жылы Құрманғазы есімі берілді, ҚазКСР-інің еңбек сіңірген ұжымы (1967), 1978 жылдан академиялық мәртебесі берілді. 1933 жылы Алматыдағы Музыкалық драма техникумы (қазіргі Алматы музыкалық колледжі) жанынан домбыра ансамблі ретінде А.Қ. Жұбанов ұйымдастырды. Оның құрамында 11 адам болды, ал музыкалық аспаптарынан тек альт-домбыралар пайдаланылып, халық күйлері мен әндері орындалды. 1934 жылы ансамбль халық өнерпаздарының Бүкілодақтық 1-слетіне қатысып, халықтың “Кеңес”, “Айжан қыз”, “Қарабас”, т.б. күйлері мен “Балқурай”, “Қарғаш”, т.б. әндерін орындады. Слеттен кейін ансамбль КазЦИК атындағы оркестр болып қайта құрылды. Слетке қатысқан домбырашылар Л.Мұхитов, Қ.Жантілеуов, О.Қабиғожин, Н.Бөкейханов, Ғ.Матов, қобызшы Ж.Қаламбаев оркестр құрамына алынды. Оркестрдің бас дирижері әрі көркемдік жетекші болып Жұбанов тағайындалды.

Онда музыкалық аспаптарды дауысқа бөлу тәртібіне және олардың жаңа түрлерінің (тенор, , , бас, контрабас домбыралары, альт, бас, контрабас қобыздары, сырнай, дауылпаз, т.б.) жасалуына орыстың В.Андреев атындағы оркестрі негіз болды. Оркестр әр жылдарда жас маман кадрлармен толықтырылып отырды. 1987 жылы оның құрамында 90 адам болды.

Оркестр репертуары 3 бөлімнен тұрады. 1-бөлімінде халық композиторлары Құрманғазының “Сарыарқа”, “Серпер”, “Адай”; Дәулеткерейдің “Құдаша”, “Қос алқа”; Динаның “Әсем қоңыр”, “Той бастар”; Тәттімбеттің “Сары жайлау”, “Сылқылдақ”; Сейтектің “16-жыл”; Қазанғаптың “Көкіл”; Түркештің “Көңіл ашар”, сондай-ақ, Дайрабайдың, т.б. күйлері; 2-бөлімінде ТМД елдері композиторлары С.С. Прокофьевтің “Классикалық симфониясы”, Д.Д. Шостаковичтің “Романсы”, А.И. Хачатурянның “Гаянэ” балетінен үзінділері, т.б., орыс және Батыс Еуропа композиторлары М.И. Глинканың “Камаринскаясы”, П.И. Чайковскийдің 4-симфониясының 2, 3-бөлімдері, А.К. Глазуновтың “Концерттік вальстері”, А.С. Аренскийдің “Фортепьяно мен оркестрге жазылған фантазиясы”, В.А. Моцарттың “Қысқа түнгі серенадасы”, Ж.Бизенің “Кармен” операсының увертюрасы, Сен Санстың “Рондо Каприччиозосы”, И.Брамстың “Венгер билері”, Дж. Россинидің“ Севиль шаштаразысы” операсының увертюрасы, т.б. шығармалары; 3-бөлімінде Жұбановтың “Қазақ маршы” мен “Абай” сюитасы, Е.Г. Брусиловскийдің “Думанда” мен “Желдірмесі”, С.Мұхамеджановтың “Шаттық Отаны” мен “Мерекелік увертюрасы”, Н.Тілендиевтің “Поэмасы”, М.Қойшыбаевтың “Кеңестік Қазақстан” мен “3 бөлімді симфониясы”, К.Күмісбековтің “Шалқымасы” мен “Вальсі”, М.Маңғытаевтың “Концерттік күйі”, т.б. қазақ композиторларының оркестрге арнап жазған музыкалық туындылары бар. Бұл шығармалар халықтың аспаптық музыкасын гармониялық және полифониялық дыбыс бояуымен, көп дауысты белгілерімен байыта түсті.

Кезінде оркестрге Мұқан Төлебаев, Н.Тілендиев, А.Мырзабеков, Л.А. Хамиди, Қ.Мусин, Л.М. Шаргородский дирижерлік етті. 1950 жылдан оркестрдің көркемдік жағын Ш.С. Қажығалиев (1950 – 60; 1964 – 68 және 1971 жылдан) басқарып, бас дирижері болды.

Оркестр 1953 жылы Бухарест қаласында өткен жастар мен студенттердің Бүкіл дүниежүзілік фестивалінің жеңімпазы атанып, алтын медальға ие болды. Қазан төңкерісінің 50- және 60-жылдығы мен КСРО-ның 50 жылдық мерекесіне, КОКП 26 – 27-съездері құрметіне арналған музыкалық ұжымдар байқауында 1-дәрежелі дипломды (1967, 1972, 1977, 1981, 1986) жеңіп алды. “Халықтар достығы” орденімен, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет грамотасымен марапатталған. Гастрольдік сапармен ТМД елдерінің көптеген қалаларында, шет елдерде – Қытайда (1950, 1957), Румынияда (1953), Венгрияда (1969), Польшада (1973), Финляндияда (1971), т.б. елдерде болды.

Дереккөздер

1. Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
2. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
3. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8