Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қасым хандығы (тат. Касыйм ханлыгы, Qasím xanlığı, قاسم خانليغى) – Мәскеу патшасының бодандығында болған мемлекеттік бірлестік.
| Қасым хандығы тат. Касыйм ханлыгы Qasıym xanlığı قاسم خانليغى Тәуелді мемлекет | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Астанасы | ||||
| Халқы | татарлар | |||
| Басқару формасы | сайланбалы монархия | |||
| Хан | ||||
| - 1452—1469 (алғашқы) | Қасым хан | |||
| - 1679—1681 (соңғы) | Фатима Сұлтан | |||
| Тарихы | ||||
| - 1452 | құрылуы | |||
| - 1681 | таратылуы | |||
Тарихы
Алтын Орда ханы ұлдарының бірі Қасымға қызметі үшін оған ұлы князь Иван ІІІ 1452 ж. шамасында өз атымен аталатын қала салуға рұқсат берді. Қасым өз иелігінде мешіт пен тас қамал тұрғызды. 1469 жылы Қасым қайтыс болғаннан кейін, иелігі ұлы Даниярға (1469-86) өтгі. 1486-1512 жылдар аралығында Қасым хандығын Гирей әулетінен шыққан, Мәскеу билеушілеріне қызметке тұрған Нүр-Дәулет пен оның ұлдары Сатылған мен Жанай басқарды. 1512-16 жылдары хандықты Алтын Орданың екінші бір ханы болған немересі Шейх-Аллиар, 1616— 67 жылы оның кәмелетке толмаған ұлы (Шах-Әли, орыс құжаттарында ) билік құрды. Мәскеу билеушілері оны бірнеше рет Қазан хандығы тағына отырғызды. Ол Қазанда билік жүргізген уақытта Қасым хандығын інісі Жан-Әли басқарды. Шейх-Әлидің ұлы болған жоқ, сондықтан таққа Алтын Орданың соңғы ханы Ахмедтің шөбересі Саин-Болат отырды (1567-73 ж.). 1573 жылы ол шоқынып, деген атпен Мәскеуге келіп Иван Грозныйдан «Бүкіл Ресей патшасы» деген атақ алды. Қасым хандығына уақытша ешкім бекітілмей, тағы бір шөбересі келді. ол қайтыс болғаннан кейін таққа қазақ ханзадасы Ораз-Мұхаммед отырды. Ол біршама тәуелсіз саясат жүргізіп, 1605-10 жылы Қасым хандығын жеке мемлекет етуге ұмтылды. Бірақ өлтірілді. Ораз- Мұхаммед өлтірілгеннен кейін биілікке Көшім ханның немересі (1610-27) және оның ұлы Сейт-Бұрхан (1627-78) келді. 1653-55 жылдары шоқынып деген ат алды, бірақ тақтан түскен жоқ. Қасым хандығы халықты күштеп шоқындыра бастады. Жергілікті халық шоқынудан бас тартып, миссионерлерді өлтірді. Бірақ соңғы ханның тұсынан бастап бүкіл билік орыс воеводаларының қолына көше бастады. Василий (Сейіт-Бұрхан) хан өлгеннен кейін Қасым хандығын 1681 жылға дейін ханның шешесі басқарды. Осыдан кейін хандық жойылып, воеводаға айнылдырылды, Қазан, губернияларына қарайтын уезге айналды. Хандықтың орталығы - Қасым қаласы болды. Ол үлкен гас қорғанмен қоршалды. Қалада Қасым сарайы, мешіт (1700 жылы дейін сақталған), 2 кесене (мазар) болған. Оның біріншісін Шах-Әли, екіншісін 1616 жылы Арслан патша салдырған. сарайы 19 ғасырға дейін сақталды. Қасым хандығы құрамындағы халық орыс деректерінде қасым татарлары деп жазылған. 19 ғасырда орыс тарихшылары олардың өздерін қазақпыз деп атағанын айтады. Олар Қасым хандығы халкының өздерін қазақ деп те атауы этникалық ұғым емес, әскери тап, яғни қазақ атауынан шыққан деп түсіндіреді. Олардың кұрамында басты 4 тайпа (арғын, қыпшақ, жалайыр, маңғыт) болған. Қалған ру-тайпалар қағазға түспеген. Жалпы Қасым хандығы әскерлері Ресейдің ішкі соғыстарына және сырткы жорықтарына (Польшаға, Швецияға, , т.б.) белсене араласып отырған.
Дереккөздер
- А 31 Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет. ISBN 9965-893-73-Х
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қasym handygy tat Kasyjm hanlygy Qasim xanligi قاسم خانليغى Mәskeu patshasynyn bodandygynda bolgan memlekettik birlestik Қasym handygy tat Kasyjm hanlygy Qasiym xanligi قاسم خانليغى Tәueldi memleket 1452 1681AstanasyHalky tatarlarBaskaru formasy sajlanbaly monarhiyaHan 1452 1469 algashky Қasym han 1679 1681 songy Fatima SultanTarihy 1452 kuryluy 1681 taratyluyTarihyAltyn Orda hany uldarynyn biri Қasymga kyzmeti үshin ogan uly knyaz Ivan III 1452 zh shamasynda oz atymen atalatyn kala saluga ruksat berdi Қasym oz ieliginde meshit pen tas kamal turgyzdy 1469 zhyly Қasym kajtys bolgannan kejin ieligi uly Daniyarga 1469 86 otgi 1486 1512 zhyldar aralygynda Қasym handygyn Girej әuletinen shykkan Mәskeu bileushilerine kyzmetke turgan Nүr Dәulet pen onyn uldary Satylgan men Zhanaj baskardy 1512 16 zhyldary handykty Altyn Ordanyn ekinshi bir hany bolgan nemeresi Shejh Alliar 1616 67 zhyly onyn kәmeletke tolmagan uly Shah Әli orys kuzhattarynda bilik kurdy Mәskeu bileushileri ony birneshe ret Қazan handygy tagyna otyrgyzdy Ol Қazanda bilik zhүrgizgen uakytta Қasym handygyn inisi Zhan Әli baskardy Shejh Әlidin uly bolgan zhok sondyktan takka Altyn Ordanyn songy hany Ahmedtin shoberesi Sain Bolat otyrdy 1567 73 zh 1573 zhyly ol shokynyp degen atpen Mәskeuge kelip Ivan Groznyjdan Bүkil Resej patshasy degen atak aldy Қasym handygyna uakytsha eshkim bekitilmej tagy bir shoberesi keldi ol kajtys bolgannan kejin takka kazak hanzadasy Oraz Muhammed otyrdy Ol birshama tәuelsiz sayasat zhүrgizip 1605 10 zhyly Қasym handygyn zheke memleket etuge umtyldy Birak oltirildi Oraz Muhammed oltirilgennen kejin biilikke Koshim hannyn nemeresi 1610 27 zhәne onyn uly Sejt Burhan 1627 78 keldi 1653 55 zhyldary shokynyp degen at aldy birak taktan tүsken zhok Қasym handygy halykty kүshtep shokyndyra bastady Zhergilikti halyk shokynudan bas tartyp missionerlerdi oltirdi Birak songy hannyn tusynan bastap bүkil bilik orys voevodalarynyn kolyna koshe bastady Vasilij Sejit Burhan han olgennen kejin Қasym handygyn 1681 zhylga dejin hannyn sheshesi baskardy Osydan kejin handyk zhojylyp voevodaga ajnyldyryldy Қazan guberniyalaryna karajtyn uezge ajnaldy Handyktyn ortalygy Қasym kalasy boldy Ol үlken gas korganmen korshaldy Қalada Қasym sarajy meshit 1700 zhyly dejin saktalgan 2 kesene mazar bolgan Onyn birinshisin Shah Әli ekinshisin 1616 zhyly Arslan patsha saldyrgan sarajy 19 gasyrga dejin saktaldy Қasym handygy kuramyndagy halyk orys derekterinde kasym tatarlary dep zhazylgan 19 gasyrda orys tarihshylary olardyn ozderin kazakpyz dep ataganyn ajtady Olar Қasym handygy halkynyn ozderin kazak dep te atauy etnikalyk ugym emes әskeri tap yagni kazak atauynan shykkan dep tүsindiredi Olardyn kuramynda basty 4 tajpa argyn kypshak zhalajyr mangyt bolgan Қalgan ru tajpalar kagazga tүspegen Zhalpy Қasym handygy әskerleri Resejdin ishki sogystaryna zhәne syrtky zhoryktaryna Polshaga Shveciyaga t b belsene aralasyp otyrgan DerekkozderA 31 Ajbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 HBul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet