Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ноғай тілі (ноғайша ногай тили) — Ресей Федерациясының Дағыстан, Қарашай-Шеркес Республикалары және Ставрополь өлкесінде тұратын ноғайлардың тілі. Түркі тілдерінің Қыпшақ тобына жатады. Ноғай тілдерінде сөлейтіндер саны 2002 жылғы санақ бойынша 90000 адам. Үш диалектісі бар: ноғай (Ставрополь өлкесі), ақноғай (Қарашай-Шеркес Республикасы), қараноғай (Дағыстан республикасы). Жазуы кириллицаға негізделген. Ноғай тіліне жақын тілдер қазақ тілі мен қарақалпақ тілі. ТМД елдерінде, атап айтқанда, Қазақстанда, Украинада (Қырым Автаномиялық Республикасы) бірнеше мың ноғай өмір сүреді. Ноғайлар ТМД мен РФ-дан өзге шетелдерге, мысалы Румынияда (Добруджа, 30 мың адамға жуық), Болгарияда (5 мыңға жуық), сондай-ақ Түркияда (2 млн-ға жуық) өмір сүреді. Сондай-ақ ноғайлар Польша, Литва және Еуропаның бірқатар елдерінде де аз емес. Түркия мен Румынияда XVII-XIX ғасырларда қоныс аударған ноғайлардың ұрпақтары өмір сүруде, олар, негізінен, қоршаған түркі тектес тұрғындардың, яғни түріктер мен румын татарларының этникалық ұқсастығын қабылдағанымен, өздерінің ноғайлық шығу тегін де ұмытпаған. Ноғайлардың ұрпақтары қазақ, қарақалпақ, өзбек, қырғыз, татар, әсіресе башқұрттар мен қырым татарлары арасына сіңіп кеткен. 2010 жылғы санақ бойынша, Ресейдегі ноғай тілінде сөйлейтіндердің саны 88,3 мың адамды құрайды. 2014 жылы Түркияда бірінші Ноғайша роман шығарылған және ол латын әліпбиінде жазылған еді (Akşa Nenem).
| Ноғай Ногъай тили, Ноғай тілі | ||
|---|---|---|
| Сөйлеу орны: | Ресей, Қазақстан, Түркия, АҚШ | |
| Аумағы: | Дағыстан, Ставрополь өлкесі, Карашай-Шеркес Республикасы, Астрахан облысы | |
| Барлық сөйлеушілері: | 88 328 (2010) | |
| : | Түркі Қыпшақ Ноғай | |
| Ресми күйі | ||
| Ресми күйі бар жері: | Дағыстан, Қарашай-Шеркес Республикасы, Румыния (танылған азшылық тілі) | |
| : | ресми реттелуі жоқ | |
| Тіл белгілері | ||
| ISO 639-1: | ешқандай | |
| : | nog | |
| : | nog
| |
| Құлақтандыру: Бұл бетте IPA фонетикалық юникод нышандары болуы мүмкін. | ||
Ноғай тілінің 3 диалектісі бар: ақ ноғай, ноғай және қара ноғай. Фонетикалық және грамматикалық ерекшеліктері қазақ және қарақалпақ тілдеріне өте жақын. Жазуы 1924-1928 жж. дейін араб, латын хатында болған. 1938 ж. бастап орыс графикасына көшірілген.
Әліпби
Ноғай әліпбиі 1928 жылына барған дек , соң латын әліпбиі, 1938 жылындан кейін кириллица болады. Бұл әліпби версиясы 1950 жылындан кейін табылады.
| А а | Аь аь | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з |
| И и | Й й | К к | Л л | М м | Н н | Нъ нъ | О о | Оь оь | П п |
| Р р | С с | Т т | У у | Уь уь | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
| Щ щ | ъ | Ы ы | ь | Э э | Ю ю | Я я |
Добрұжада ноғай тілі
Добрұжада (Болгария және Румыния) ноғайлар өздеріңе "Ноғай татары" және тіліне "Татарша, Ноғай татарша" деп атайды. Добрұжада Румыния Түрік-Мұсылман Татарларының Демократиялық Одағының ресми латын әліпбиі бар, оны Румыния татарлары (Ноғайлар және Қырым татарлары санаудың ішінде) пайдаланады. "Алфабе" атында кітабының ішінде көрсетілген әліпби:
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | ||
| G g | Ğ ğ (Ǧ ǧ) | H h | I ı | İ i | Ĭ ĭ | J j | K k | L l |
| M m | N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | P p | Q q | R r | |
| S s | Ş ş (Ș ș) | T t | U u | Ü ü | V v | W w | Y y | Z z |
| Румыния татарлардың әліпбиі | Қазақша |
|---|---|
| A a | А а |
| B b | Б б |
| C c | Ж ж |
| Ç ç | Ч ч |
| D d | Д д |
| E e | Е е (Э э) |
| F f | Ф ф |
| G g | Г Г |
| Ğ ğ (Ǧ ǧ) | Ғ ғ |
| H h | Х х (Һ һ) |
| I ı | Ы ы |
| İ i | И и |
| Ĭ ĭ | І і |
| J j | Ж ж (орысша) |
| K k | К к |
| L l | Л л |
| M m | М м |
| N n | Н н |
| Ñ ñ | Ң ң |
| O o | О о |
| Ö ö | Ө ө |
| P p | П п |
| Q q | Қ қ |
| R r | Р р |
| S s | С с |
| Ş ş (Ș ș) | Ш ш |
| T t | Т т |
| U u | Ұ ұ |
| Ü ü | Ү ү |
| V v | В в |
| W w | У у |
| Y y | Й й |
| Z z | З з |
Дереккөздер
- Перепись-2010
- Reservations and Declarations for Treaty No.148 - European Charter for Regional or Minority Languages. .
- İlk Nogayca roman kitabı yayınlandı… – türkevi araştırmalar merkezi.
- Салқынбай А. Б. Лингвистикалық түсіндірме сөздік - Алматы: сөздік-словарь, 1988. - 301 б.
- ALFABE — Constanta: Editura Imperium, 2015. — P. 78 (here is a foto of the page: [1]). — ISBN 978-606-93788-8-5.
Сыртқы сілтемелер
- The Nogay Tatar of Romania
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Nogaj tili nogajsha nogaj tili Resej Federaciyasynyn Dagystan Қarashaj Sherkes Respublikalary zhәne Stavropol olkesinde turatyn nogajlardyn tili Tүrki tilderinin Қypshak tobyna zhatady Nogaj tilderinde solejtinder sany 2002 zhylgy sanak bojynsha 90000 adam Үsh dialektisi bar nogaj Stavropol olkesi aknogaj Қarashaj Sherkes Respublikasy karanogaj Dagystan respublikasy Zhazuy kirillicaga negizdelgen Nogaj tiline zhakyn tilder kazak tili men karakalpak tili TMD elderinde atap ajtkanda Қazakstanda Ukrainada Қyrym Avtanomiyalyk Respublikasy birneshe myn nogaj omir sүredi Nogajlar TMD men RF dan ozge shetelderge mysaly Rumyniyada Dobrudzha 30 myn adamga zhuyk Bolgariyada 5 mynga zhuyk sondaj ak Tүrkiyada 2 mln ga zhuyk omir sүredi Sondaj ak nogajlar Polsha Litva zhәne Europanyn birkatar elderinde de az emes Tүrkiya men Rumyniyada XVII XIX gasyrlarda konys audargan nogajlardyn urpaktary omir sүrude olar negizinen korshagan tүrki tektes turgyndardyn yagni tүrikter men rumyn tatarlarynyn etnikalyk uksastygyn kabyldaganymen ozderinin nogajlyk shygu tegin de umytpagan Nogajlardyn urpaktary kazak karakalpak ozbek kyrgyz tatar әsirese bashkurttar men kyrym tatarlary arasyna sinip ketken 2010 zhylgy sanak bojynsha Resejdegi nogaj tilinde sojlejtinderdin sany 88 3 myn adamdy kurajdy 2014 zhyly Tүrkiyada birinshi Nogajsha roman shygarylgan zhәne ol latyn әlipbiinde zhazylgan edi Aksa Nenem Nogaj Nogaj tili Nogaj tiliSojleu orny Resej Қazakstan Tүrkiya AҚSh Aumagy Dagystan Stavropol olkesi Karashaj Sherkes Respublikasy Astrahan oblysyBarlyk sojleushileri 88 328 2010 Tүrki Қypshak Nogaj Resmi kүjiResmi kүji bar zheri Dagystan Қarashaj Sherkes Respublikasy Rumyniya tanylgan azshylyk tili resmi rettelui zhokTil belgileriISO 639 1 eshkandaj nog nog Қulaktandyru Bul bette IPA fonetikalyk yunikod nyshandary boluy mүmkin Nogaj tilinin 3 dialektisi bar ak nogaj nogaj zhәne kara nogaj Fonetikalyk zhәne grammatikalyk erekshelikteri kazak zhәne karakalpak tilderine ote zhakyn Zhazuy 1924 1928 zhzh dejin arab latyn hatynda bolgan 1938 zh bastap orys grafikasyna koshirilgen ӘlipbiNogaj әlipbii 1928 zhylyna bargan dek son latyn әlipbii 1938 zhylyndan kejin kirillica bolady Bul әlipbi versiyasy 1950 zhylyndan kejin tabylady A a A a B b V v G g D d E e Yo yo Zh zh Z zI i J j K k L l M m N n N n O o O o P pR r S s T t U u U u F f H h C c Ch ch Sh shSh sh Y y E e Yu yu Ya yaDobruzhada nogaj tiliRumyniya Tүrik Musylman Tatarlarynyn Demokratiyalyk Odagy UDTTMR Dobruzhada Bolgariya zhәne Rumyniya nogajlar ozderine Nogaj tatary zhәne tiline Tatarsha Nogaj tatarsha dep atajdy Dobruzhada Rumyniya Tүrik Musylman Tatarlarynyn Demokratiyalyk Odagynyn resmi latyn әlipbii bar ony Rumyniya tatarlary Nogajlar zhәne Қyrym tatarlary sanaudyn ishinde pajdalanady Alfabe atynda kitabynyn ishinde korsetilgen әlipbi A a B b C c C c D d E e F fG g G g Ǧ ǧ H h I i I i Ĭ ĭ J j K k L lM m N n N n O o O o P p Q q R rS s S s Ș ș T t U u U u V v W w Y y Z zRumyniya tatarlardyn әlipbii ҚazakshaA a A aB b B bC c Zh zhC c Ch chD d D dE e E e E e F f F fG g G GG g Ǧ ǧ Ғ gH h H h Һ һ I i Y yI i I iĬ ĭ I iJ j Zh zh oryssha K k K kL l L lM m M mN n N nN n Ң nO o O oO o Ө oP p P pQ q Қ kR r R rS s S sS s Ș ș Sh shT t T tU u Ұ uU u Ү үV v V vW w U uY y J jZ z Z zDerekkozderPerepis 2010 Reservations and Declarations for Treaty No 148 European Charter for Regional or Minority Languages Ilk Nogayca roman kitabi yayinlandi turkevi arastirmalar merkezi Salkynbaj A B Lingvistikalyk tүsindirme sozdik Almaty sozdik slovar 1988 301 b ALFABE Constanta Editura Imperium 2015 P 78 here is a foto of the page 1 ISBN 978 606 93788 8 5 Syrtky siltemelerThe Nogay Tatar of RomaniaBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet