Өнер — көркем образдар жүйесі арқылы адамның дүниетанымын, ішкі сезімін, жан дүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қоғамдық сана мен адам танымының формасы.
Өнер өмірде болған оқиғаларды қаз-қалпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны қоғамдық сананың өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамның шындыққа деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты – дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманың бел ортасында нақты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың қоғамдық қатынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өңделіп, көркем образдар түрінде беріледі. Шығарманың суреттеу тәсілі, құрылымдық келбеті, көркем бейне жасаудың материялдық арқауы өнер түрлерінің ерекшеліктерін айқындайды. Осыған сай өнердің:
- көркем әдебиет,
- музыка,
- мүсін,
- кескіндеме,
- театр,
- кино,
- би,
- сәулет өнері, т.б. түрлері бар.
Өнердің қызметін, қоғамдық сананың, адам танымының айрықша формасы ретіндегі ерекшелігін айқындайтын белгілі бір анықтама беру немесе оның адам өміріндегі маңызы мен мәнін анықтау жайлы тартыстар бүкіл мәдениет тарихында тоқталған жоқ. Өнер жайлы: “табиғатқа еліктеу”, “Құдайды тану”, “шындықты бейнелеу”, “сезім тілі”, т.б. анықтамалар берілді. Көптеген теорияшылар өнердің күрделілігі мен санқырлылығына сай оның мән-маңызын тек танымдық немесе идеялдық, яки эстетикалық деп біржақты қарастырушылар да болды. Осындай көзқарастарға қанағаттанбай өнертанушылар өнердің бойында таным да, шындықты көре білу де, жасампаздық та, көркем бейне де, рәміз сияқты көптеген мәселелер келісті үйлесімде, тығыз қарым-қатынаста деген тоқтамға келді. Өнер жеке тұлғаның жан-жақты дамып жетілуіне, оның эмоционалды күйіне, интеллектуалды өсуіне ықпал етіп, адамзаттың қордаланған сан ғасырлық мәдени тәжірибесінен, даналығынан сусындауға мүмкіндік береді. Өнер туындысы адам сезіміне қозғау салумен бірге, баяндалған оқиғаны басынан өткізгендей тебіреніске, кейіпкердің қуанышына сүйінген, қайғысына күйінген толғанысқа әкеледі, эстетикалық ләззәтқа бөлейді. Ол ерекше көркем образды рәміздер жүйесі арқылы, айрықша көркем тіл ретінде көрініп, адамдардың санасына жол табады. Адамның көркем шығармашылдық әрекеті сан алуан қалыпта дамып, ол өнердің түрлері, тектері, жанрлары ретінде таратылады.
Өнер теориясы бойынша көркем шығармаға негіз болған матерялдық арқауына байланысты өнер түрлерінің негізгі үш тобы туындайды:
- мекендік немесе пластикалдық (кескіндеме, мүсін, графика, , архитектура, т.б.) яғни, көркем бейнені кеңістікте түзетін өнер түрлері,
- мезгілдік (сөз және музыка өнері), яғни көркем бейнелерді уақыт кеңістігінде құратын өнер түрлері.
- мекенді-мезгілдік (би, актерлік өнер және осыған негізделген аралас түрлер – театр, кино, , эстрада, цирк, т.б.), яғни көркем бейнені белгілі бір уақыт кеңістікте түзетін өнер түрлері.
іштей – , ауыз әдебиеті болып бөлінсе, музыкылдық өнер – вокалдық, аспаптық музыка түрлеріне бөлінеді. – драмалық, музыкалдық, қуыршақ, эстрада, цирк, т.б. болып жіктеледі. Ауыз әдебиеті – эпос, лирика, драма сияқты тектерге бөлінуімен қатар, бейнелеу өнері – портрет, пейзаж, натюрморт, , комедия, трагедия, , т.б. жанрларға бөлінеді. Би де сол секілді гимнастика, халықтық, заманауи би деп бөлінеді. Өнер, жалпы алғанда, әлемді игерудің тарихи қалыптасқан көркем әдісі ретінде өзіне тән ерекшеліктер мен өзіндік сипатқа ие. Өнердің эстетикалық қызметі арқылы танымдық табиғаты мен тәрбиелік сипаты айқындалады. Әрбір тарихи кезеңнің, сондай-ақ әрбір халықтың өзіне тән эстетикалдық талап, талғамдары болады. “Өнер алды – қызыл тіл” деген қазақ мәдениетінде сөз өнерінің орны ерекше болған. Бұны да осы секілді халқымыздан мұра болып қалған мақал-мәтелдерден көруге болады. Қазақ фольклорының шағын жанрлары – мақал-мәтел, жұмбақ, лирикалдық ән-өлеңдер, билер институты тудырған шешендік сөздер табиғатының эстетикалдық сипаты басым. Халық музыкасында қалыптасқан әншілік, күйшілік дәстүрлердің де өзіндік болмысы анық. Кең тынысты лирикалдық әндер арқылы халық өзінің ішкі сезімдерін сыртқа шығарған болса, күмбірлеген күй арқылы өздерінің эстетикалдық әр филосиялдық ой-толғамдарын жеткізіп отырған. Осы белгісіне орай өнерді әрі эстетикалдық, әрі этникалдық құбылыс ретінде қарастыруға да болады. Халық мұрасы тұсында оның этникалдық арқауы басым болса, кәсіби өнерге келгенде эстетикалдық сипаты үстем. Өнер туындылары арқылы өмір шындығын көрсетудің әр түрлі тарихи кезеңдерге тән өзіндік көріністері бар. Соларды саралай отырып, адамзат баласының көркем қиялмен ойлау жүйесінің даму, жетілу жолдарын аңғарамыз.
Өнер тарихы
Өнер құбылысын, атап айтқанда өнер тарихын жалпы тарих пен өнер тарихының бір бөлімі ретінде ғылыми тұрғыдан зерттеу ежелгі мәдениет пен Батыс Еуропа өркениетінің христиандық дәстүрі дамытқан көптеген негізгі концепцияларға негізделген. Бұл еріксіз еуроцентризм, ең алдымен, шығыс мәдениеттерінде тарихи уақыт пен кеңістік туралы әртүрлі түсініктердің болуымен байланысты.Еуроғылыми негізгі концепцияларға мыналар жатады: дүниенің жаратылуынан ақырғы қияметке дейінгі тарихи уақыттың біртұтас бағыты туралы идеялар (адамның және, атап айтқанда, көркем ойлаудың тарихшылдығы принципі), хронотоп концепциясы (уақыт пен орын бірлігі). өнер туындысын жасау), танымның нақты және интуитивтік әдістерінің, шығармашылық ойлау еркіндігінің, пайымдау мен бағалаудың және т.б.
Өнер және эстетикалық дәстүрлер
«Өнер» терминін екі мағынада анықтауға болады. Кең мағынасында өнер адам баласының жасампаздығын білдіреді де, "ендіру", "жасау", "құру" деген негізден өрбиді. Мысалы, көне гректердің өнерді білдіретін ұғымы "poiesis" — адам қолынан шыққан, өндірілген заттар әлемі ретінде табиғи әлем — "physiske" қарама-қарсы қойылған. Tap мағынасында "өнер" деп көркем шығармашылық үдерісін және оның нәтижелерін (бейнелеу, поэзия, әуен, би және т.б.) айтуға болады.
Тағы қараңыз
- Мәдениет
Сыртқы сілтемелер
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Art |
Әдебиет
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
- "Қазақ Энциклопедиясы"
- Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өner korkem obrazdar zhүjesi arkyly adamnyn dүnietanymyn ishki sezimin zhan dүniesindegi kubylystardy bejnelejtin kogamdyk sana men adam tanymynyn formasy Vinsent Van Gog Zhuldyzdy tүn 1889 zh Өner omirde bolgan okigalardy kaz kalpynda almaj ozgertip tүrlendirip korkem obrazdardy tiptendiru arkyly somdajtyn estetikalyk kubylys Ony kogamdyk sananyn ozge formalarynan daralajtyn belgisi de adamnyn shyndykka degen estetikalyk katynasy bolyp tabylady Өnerdin maksaty dүnieni adam omirin korshagan ortany korkemdik estetikalyk turgydan igeru Korkem shygarmanyn bel ortasynda nakty bir tarihi zhagdajda alyngan zheke adam tagdyry adamdardyn kogamdyk katynastary men kyzmetteri turady Olar suretker kiyaly arkyly ondelip korkem obrazdar tүrinde beriledi Shygarmanyn suretteu tәsili kurylymdyk kelbeti korkem bejne zhasaudyn materiyaldyk arkauy oner tүrlerinin erekshelikterin ajkyndajdy Osygan saj onerdin korkem әdebiet muzyka mүsin keskindeme teatr kino bi sәulet oneri t b tүrleri bar Anri Matiss Өnerdin kyzmetin kogamdyk sananyn adam tanymynyn ajryksha formasy retindegi ereksheligin ajkyndajtyn belgili bir anyktama beru nemese onyn adam omirindegi manyzy men mәnin anyktau zhajly tartystar bүkil mәdeniet tarihynda toktalgan zhok Өner zhajly tabigatka elikteu Қudajdy tanu shyndykty bejneleu sezim tili t b anyktamalar berildi Koptegen teoriyashylar onerdin kүrdeliligi men sankyrlylygyna saj onyn mәn manyzyn tek tanymdyk nemese ideyaldyk yaki estetikalyk dep birzhakty karastyrushylar da boldy Osyndaj kozkarastarga kanagattanbaj onertanushylar onerdin bojynda tanym da shyndykty kore bilu de zhasampazdyk ta korkem bejne de rәmiz siyakty koptegen mәseleler kelisti үjlesimde tygyz karym katynasta degen toktamga keldi Өner zheke tulganyn zhan zhakty damyp zhetiluine onyn emocionaldy kүjine intellektualdy osuine ykpal etip adamzattyn kordalangan san gasyrlyk mәdeni tәzhiribesinen danalygynan susyndauga mүmkindik beredi Өner tuyndysy adam sezimine kozgau salumen birge bayandalgan okigany basynan otkizgendej tebireniske kejipkerdin kuanyshyna sүjingen kajgysyna kүjingen tolganyska әkeledi estetikalyk lәzzәtka bolejdi Ol erekshe korkem obrazdy rәmizder zhүjesi arkyly ajryksha korkem til retinde korinip adamdardyn sanasyna zhol tabady Adamnyn korkem shygarmashyldyk әreketi san aluan kalypta damyp ol onerdin tүrleri tekteri zhanrlary retinde taratylady Өner teoriyasy bojynsha korkem shygarmaga negiz bolgan materyaldyk arkauyna bajlanysty oner tүrlerinin negizgi үsh toby tuyndajdy mekendik nemese plastikaldyk keskindeme mүsin grafika arhitektura t b yagni korkem bejneni kenistikte tүzetin oner tүrleri mezgildik soz zhәne muzyka oneri yagni korkem bejnelerdi uakyt kenistiginde kuratyn oner tүrleri mekendi mezgildik bi akterlik oner zhәne osygan negizdelgen aralas tүrler teatr kino estrada cirk t b yagni korkem bejneni belgili bir uakyt kenistikte tүzetin oner tүrleri ishtej auyz әdebieti bolyp bolinse muzykyldyk oner vokaldyk aspaptyk muzyka tүrlerine bolinedi dramalyk muzykaldyk kuyrshak estrada cirk t b bolyp zhikteledi Auyz әdebieti epos lirika drama siyakty tekterge bolinuimen katar bejneleu oneri portret pejzazh natyurmort komediya tragediya t b zhanrlarga bolinedi Bi de sol sekildi gimnastika halyktyk zamanaui bi dep bolinedi Өner zhalpy alganda әlemdi igerudin tarihi kalyptaskan korkem әdisi retinde ozine tәn erekshelikter men ozindik sipatka ie Өnerdin estetikalyk kyzmeti arkyly tanymdyk tabigaty men tәrbielik sipaty ajkyndalady Әrbir tarihi kezennin sondaj ak әrbir halyktyn ozine tәn estetikaldyk talap talgamdary bolady Өner aldy kyzyl til degen kazak mәdenietinde soz onerinin orny erekshe bolgan Buny da osy sekildi halkymyzdan mura bolyp kalgan makal mәtelderden koruge bolady Қazak folklorynyn shagyn zhanrlary makal mәtel zhumbak lirikaldyk әn olender biler instituty tudyrgan sheshendik sozder tabigatynyn estetikaldyk sipaty basym Halyk muzykasynda kalyptaskan әnshilik kүjshilik dәstүrlerdin de ozindik bolmysy anyk Ken tynysty lirikaldyk әnder arkyly halyk ozinin ishki sezimderin syrtka shygargan bolsa kүmbirlegen kүj arkyly ozderinin estetikaldyk әr filosiyaldyk oj tolgamdaryn zhetkizip otyrgan Osy belgisine oraj onerdi әri estetikaldyk әri etnikaldyk kubylys retinde karastyruga da bolady Halyk murasy tusynda onyn etnikaldyk arkauy basym bolsa kәsibi onerge kelgende estetikaldyk sipaty үstem Өner tuyndylary arkyly omir shyndygyn korsetudin әr tүrli tarihi kezenderge tәn ozindik korinisteri bar Solardy saralaj otyryp adamzat balasynyn korkem kiyalmen ojlau zhүjesinin damu zhetilu zholdaryn angaramyz Өner tarihyӨner kubylysyn atap ajtkanda oner tarihyn zhalpy tarih pen oner tarihynyn bir bolimi retinde gylymi turgydan zertteu ezhelgi mәdeniet pen Batys Europa orkenietinin hristiandyk dәstүri damytkan koptegen negizgi koncepciyalarga negizdelgen Bul eriksiz eurocentrizm en aldymen shygys mәdenietterinde tarihi uakyt pen kenistik turaly әrtүrli tүsinikterdin boluymen bajlanysty Eurogylymi negizgi koncepciyalarga mynalar zhatady dүnienin zharatyluynan akyrgy kiyametke dejingi tarihi uakyttyn birtutas bagyty turaly ideyalar adamnyn zhәne atap ajtkanda korkem ojlaudyn tarihshyldygy principi hronotop koncepciyasy uakyt pen oryn birligi oner tuyndysyn zhasau tanymnyn nakty zhәne intuitivtik әdisterinin shygarmashylyk ojlau erkindiginin pajymdau men bagalaudyn zhәne t b Өner zhәne estetikalyk dәstүrlerTolyk makalasy Өner terminin eki magynada anyktauga bolady Ken magynasynda oner adam balasynyn zhasampazdygyn bildiredi de endiru zhasau kuru degen negizden orbidi Mysaly kone grekterdin onerdi bildiretin ugymy poiesis adam kolynan shykkan ondirilgen zattar әlemi retinde tabigi әlem physiske karama karsy kojylgan Tap magynasynda oner dep korkem shygarmashylyk үderisin zhәne onyn nәtizhelerin bejneleu poeziya әuen bi zhәne t b ajtuga bolady Tagy karanyzMәdenietSyrtky siltemelerOrtakkorda bugan katysty media fajldar bar ArtӘdebietBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Қazak Enciklopediyasy Қazak mәdenieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2005 ISBN 9965 26 095 8