Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ысмайыл Ғаспыралы (қырымтат. İsmail Gasprinskiy (Gaspıralı)) (1851 ж. наурыздың 21 — 1914 ж. қыркүйектің 24) — Қырымның зиялы азаматы, саясаткері, ағартушысы, қаламгер, газет редакторы, баспахананың құрушы мен бастығы.
| Ысмайыл Ғаспыралы қырымтат. İsmail Gasprinskiy (Gaspıralı), Исмаил Гаспринский (Гаспыралы), اسماعيل غصپرينسكى | ||
 | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| ||
| 13 ақпан 1879 — 5 наурыз 1884 | ||
| Өмірбаяны | ||
| Партиясы | ||
| Білімі | ||
| Мамандығы | баспагер, саясаткер және ағартушы | |
| Дүниеге келуі | 20 наурыз 1851 ауылы, , | |
| Қайтыс болуы | 24 қыркүйек 1914 (63 жас) Бақшасарай, | |
| Жерленді | Шынжырлы медресесінің жері | |
| Әкесі | Мұстафа Әлиоғлы | |
| Анасы | Фатма Сұлтан Темірғазықызы (қыз кез. Қантақұзова) | |
| Жұбайы | Зухра Акчурина | |
| Марапаттары |  ||  ||  Шетелдік марапаттар:
| |
| Ысмайыл Ғаспыралы Ортаққорда | ||
өңдеу  | ||
Ресейдің бүкіл мұсылмандарының және дүниежүзілік түркі тілдес халықтары арасында қадірменді адам ретінде тірі кезінде де еді, қайтыс болғаннан соң да түркі әлемінің ерекше азаматы ретінде тарихта қалды. Түркі тілдес халықтарының бірлігі және дамуы үшін, демократиялық өзгерістер үшін, халықтың сауатын ашылуы үшін шыққан, халықтың қамын ойлаған азамат, жәдитшілік қозғалысының қайраткері.
Өмірбаяны
Қазіргі Украинаның Қырым автономиялық облысының Бақшасарай ауданында Ауджикөй ауылында дүниеге келген. Әкесі бай емес, бірақ ақсүйектерден шыққан, Ресей әскері Мұстафа Ғаспыралы еді. Мұстафа Ғаспыралы Қара теңіздің жағасындағы Ғаспыра деген ауылында туған, соңдықтан өз тегін Гаспринский (گاسپرينسكى) деп жазып жүрді. Анасы — Фатима - Сұлтан-ханым еді.
Бақшасарай медресесінде бастауыш білімін алды. 1861 жылы Ақмешіттің (орыс. Симферополь) орыс мектебіне түскен. Кейінгі үш жыл ішінде, 1867 жылына дейін Воронежтағы әскери училищесінде және Мәскеудегі 2-ші әскери гимназиясында. Гимназияда оқыған кезде Михаил Катковтың үйінде тұрған.
1868—1871 жылдарында Бақшасарайдағы Зінжірлі медресесінде және Ялтадағы Дерекөй медресесінде дәріс берген.
Балаларды оқытқан кезде білім берудің жаңа тәсілін жетілдірді. Бұл оқиға жәдидизм қоғамдық-саяси қозғалысының бастауы еді.
1871—1873 жылдары Парижда тұрған, үнжария-журнал жарнама агенттігінде жұмыс істеген. Орыс жазушысы Иван Тургеневтың жеке хатшысы еді. Орыс газеттері үшін мақалаларын жазуды бастады.
1873—1875 жылдары Ыстамбұлда тұрған. 1878 жылы наурыз айында Бақшасарай қалалық думасының басшысы болып сайланады, ал қараша айында — қала әкімшілігінің басшысының орынбасары болып тағайындалады. 1879—1884 жылдарында Бақшасарай қаласының басшысы болып істейді. Қарапайым халық үшін ауруханасын ашқан, қалада көшедегі электр шамын орнатты.
1905 жылы Ресей бірінші шақыруының депутаты болып сайланды, Думада мұсылмандардың "Иттифак-и-муслимин" деген депутат тобын ұйымдастырған.
Армяндар менен әзірбайжандар арасында қақтығыстар басталғанда, екі жақты қанды ұрысты тоқтату үгітін жасаған.
1914 жылы Бақшасарайда қайтыс болған.
Журналист және қоғам қайраткері
1883 жылынан бастап Бақшасарайда «Тәржіман» газетін шығарды. Бұл газет көптеген адамдарын санасын оятты, татар, қазақ, өзбек тағы басқа халықтарының зиялы қауымының ойларына әсер еткен еді.
Қазақ ғұламасы, философ, ақын, тарихшы Шәкәрім де оны өзінің Абайдан кейін екінші ұстазы ретінде саналаған. «Түрік, қырғыз һәм хандар шежіресі» кітабында былай деп жазады:
Онан (Абайдан) соңғы ұстазым «Тәржіман» газетінің иесі Ысмайыл Гаспринский десем, бек дұрыс, сол кісінің газетін оқып, бек көп айдаландым. Алла екі дүниеде мақсатыма жеткізсін, әмин.
«Тәржіман» газеті арқылы Ысмайыл Ғаспыралы екі біріктірген идеяларын насихаттанды. Тарихшылар Ысмайыл Ғаспыралыны жәдитшілік және түркі тілдес халықтарының біріктіру идеяларының негізін қалаушыларының бірі деп санайды. Ысмайыл Ғаспыралы, біріншіден, мұсылман білім беру жүйесінің өзгерткісі келді. Кейін, тіпті мұсылман әлемінде кейбір өзгерістерін өткізіп, тұрмысын жаңа заманға сай келтіргісі еді. Екіншіден, бүкіл түркі тілдес халықтарын біріктіріп, түркі әлемі өркениетін дамытқысы келді. Ысмайыл Ғаспыралының: «Тілде, пікірде, істе бірлік» деген сөздері сол идеяларын қолдайтын қозғалысының ұраны болып қалды.
| “ | Dilde, fikirde, işte birlik! | ” |
Ғаспыралының идеяларының бір бөлігі — еркектер мен әйелдердің құқықтарының теңдігі үшін күрес еді. Соңдықтан, Ғаспыралы әйелдерге арналған «Алем-и нисван» («Әйелдер әлемі») журналын шығарды. Балаларға да арналған «Алем-и субьян» («Балалар әлемі») журналы шығарды. Бұл журналдың мақсаты — балаларды жаңа тәсілімен оқыту, олардың жастайынан санасын ашу, ұлтсүйер сезімдерін ояту еді.
Арада, Ғаспыралы «Миллет» («Ұлт») әр апта сайын шығатын газетін, «Ха-Ха» сатирикалық журналын, діни күнтізбелерін шығарған. Өз кітаптарын да жеке баспаханада басып шығарған.
Кітаптар
- Русское мусульманство Симферополь (Aqmescit), 1881
- İsmail Gasprinskiy ile bağlı resimler bar.Salname-i Türki (Бақшасарай, 1882)
- Mirat-ı Cedid (Бақшасарай, 1882)
- Hoca-ı Subyan (Бақшасарай, 1884; 3.bas. 1892; 7. bas. 1898)
- Avrоpa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene (Бақшасарай, 1885)
- İslâmlara dair Nizamlar ve İmtiyazlar (Бақшасарай, 1885)
- Rusiye Coğrafiyası (Бақшасарай, 1885)
- Eki Bahadır (Бақшасарай, 1886)
- Qıraat-ı Türki (Бақшасарай, 1886; 2. bas. 1894)
- Maişet Muarebesi (Бақшасарай, 1886)
- Kolera Vebası ve Onıñ Deva ve Darusı (Бақшасарай, 1887)
- Bahtiyar Nazım (Бақшасарай, 1889)
- Atlaslı Cianname (Бақшасарай, 1889)
- Medeniyet-i İslâmiye (Бақшасарай, 1889)
- Ğaraib-i Adat-ı Aqvam (Бақшасарай, 1890)
- Arslan Qız (Бақшасарай, 1894)
- Mektep ve Usul-ı Cedid Nedir? (Бақшасарай, 1894)
- Risale-i Terkip (Бақшасарай, 1894)
- Русско-восточное Соглашение (Бақшасарай, 1896)
- Esap. Muhtasar İlm-i Esap ve Mesail-i Esabiye (Бақшасарай, 1897)
- Er Kün Kerek Qanunlar (Бақшасарай, 1897)
- Reber-i İslâmiye (Бақшасарай, 1898)
- Şarait el-İslâm (Бақшасарай, 1897)
- Reber-i Muallimin (Бақшасарай, 1898)
- Türkistan Üleması (Бақшасарай, 1900)
- Mevlüd-ı Cenab-ı Azret-i Ali (Бақшасарай, 1900)
- Beden-i İnsan (Бақшасарай, 1901)
- İran. Resimli Mecmua (Бақшасарай, 1901)
- Mebadi-i Temeddün-i İslâmiyan-ı Rus
- Meşur Paytahtlar (Бақшасарай, 1901)
- Usul-ı Edep (Şarq ve Ğarb Qaideleri) (Бақшасарай, 1901)
- Zoraki Tabip (Бақшасарай, 1901)
- Malümat-ı Nafia (Бақшасарай, 1901)
- Tashih-i Aqaidden (Бақшасарай, 1901)
- Temsilât-ı Krılof (Бақшасарай, 1901)
- Asiyada Qomşularımız (Бақшасарай, 1903)
- Dar ür-Rahat Musulmanları (Бақшасарай, 1906)
- Musulman Kongressi (Бақшасарай, 1909)
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Ismail Gasprinski |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ysmajyl Ғaspyraly kyrymtat Ismail Gasprinskiy Gaspirali 1851 zh nauryzdyn 21 1914 zh kyrkүjektin 24 Қyrymnyn ziyaly azamaty sayasatkeri agartushysy kalamger gazet redaktory baspahananyn kurushy men bastygy Ysmajyl Ғaspyraly kyrymtat Ismail Gasprinskiy Gaspirali Ismail Gasprinskij Gaspyraly اسماعيل غصپرينسكىLauazymyBakshasaraj kalalyk dumasynyn deputatyBakshasaraj kalasynyn basshysy13 akpan 1879 5 nauryz 1884ӨmirbayanyPartiyasyBilimiMamandygybaspager sayasatker zhәne agartushyDүniege kelui 20 nauryz 1851 1851 03 20 auyly Қajtys boluy 24 kyrkүjek 1914 1914 09 24 63 zhas Bakshasaraj Zherlendi Shynzhyrly medresesinin zheriӘkesi Mustafa ӘlioglyAnasy Fatma Sultan Temirgazykyzy kyz kez Қantakuzova Zhubajy Zuhra AkchurinaMarapattary Sheteldik marapattar Ysmajyl Ғaspyraly Ortakkordaondeu Resejdin bүkil musylmandarynyn zhәne dүniezhүzilik tүrki tildes halyktary arasynda kadirmendi adam retinde tiri kezinde de edi kajtys bolgannan son da tүrki әleminin erekshe azamaty retinde tarihta kaldy Tүrki tildes halyktarynyn birligi zhәne damuy үshin demokratiyalyk ozgerister үshin halyktyn sauatyn ashyluy үshin shykkan halyktyn kamyn ojlagan azamat zhәditshilik kozgalysynyn kajratkeri ӨmirbayanyҚazirgi Ukrainanyn Қyrym avtonomiyalyk oblysynyn Bakshasaraj audanynda Audzhikoj auylynda dүniege kelgen Әkesi baj emes birak aksүjekterden shykkan Resej әskeri Mustafa Ғaspyraly edi Mustafa Ғaspyraly Қara tenizdin zhagasyndagy Ғaspyra degen auylynda tugan sondyktan oz tegin Gasprinskij گاسپرينسكى dep zhazyp zhүrdi Anasy Fatima Sultan hanym edi Bakshasaraj medresesinde bastauysh bilimin aldy 1861 zhyly Akmeshittin orys Simferopol orys mektebine tүsken Kejingi үsh zhyl ishinde 1867 zhylyna dejin Voronezhtagy әskeri uchilishesinde zhәne Mәskeudegi 2 shi әskeri gimnaziyasynda Gimnaziyada okygan kezde Mihail Katkovtyn үjinde turgan 1868 1871 zhyldarynda Bakshasarajdagy Zinzhirli medresesinde zhәne Yaltadagy Derekoj medresesinde dәris bergen Balalardy okytkan kezde bilim berudin zhana tәsilin zhetildirdi Bul okiga zhәdidizm kogamdyk sayasi kozgalysynyn bastauy edi 1871 1873 zhyldary Parizhda turgan үnzhariya zhurnal zharnama agenttiginde zhumys istegen Orys zhazushysy Ivan Turgenevtyn zheke hatshysy edi Orys gazetteri үshin makalalaryn zhazudy bastady 1873 1875 zhyldary Ystambulda turgan 1878 zhyly nauryz ajynda Bakshasaraj kalalyk dumasynyn basshysy bolyp sajlanady al karasha ajynda kala әkimshiliginin basshysynyn orynbasary bolyp tagajyndalady 1879 1884 zhyldarynda Bakshasaraj kalasynyn basshysy bolyp istejdi Қarapajym halyk үshin auruhanasyn ashkan kalada koshedegi elektr shamyn ornatty 1905 zhyly Resej birinshi shakyruynyn deputaty bolyp sajlandy Dumada musylmandardyn Ittifak i muslimin degen deputat tobyn ujymdastyrgan Armyandar menen әzirbajzhandar arasynda kaktygystar bastalganda eki zhakty kandy urysty toktatu үgitin zhasagan 1914 zhyly Bakshasarajda kajtys bolgan Zhurnalist zhәne kogam kajratkeri1883 zhylynan bastap Bakshasarajda Tәrzhiman gazetin shygardy Bul gazet koptegen adamdaryn sanasyn oyatty tatar kazak ozbek tagy baska halyktarynyn ziyaly kauymynyn ojlaryna әser etken edi Қazak gulamasy filosof akyn tarihshy Shәkәrim de ony ozinin Abajdan kejin ekinshi ustazy retinde sanalagan Tүrik kyrgyz һәm handar shezhiresi kitabynda bylaj dep zhazady Onan Abajdan songy ustazym Tәrzhiman gazetinin iesi Ysmajyl Gasprinskij desem bek durys sol kisinin gazetin okyp bek kop ajdalandym Alla eki dүniede maksatyma zhetkizsin әmin Tәrzhiman gazeti arkyly Ysmajyl Ғaspyraly eki biriktirgen ideyalaryn nasihattandy Tarihshylar Ysmajyl Ғaspyralyny zhәditshilik zhәne tүrki tildes halyktarynyn biriktiru ideyalarynyn negizin kalaushylarynyn biri dep sanajdy Ysmajyl Ғaspyraly birinshiden musylman bilim beru zhүjesinin ozgertkisi keldi Kejin tipti musylman әleminde kejbir ozgeristerin otkizip turmysyn zhana zamanga saj keltirgisi edi Ekinshiden bүkil tүrki tildes halyktaryn biriktirip tүrki әlemi orkenietin damytkysy keldi Ysmajyl Ғaspyralynyn Tilde pikirde iste birlik degen sozderi sol ideyalaryn koldajtyn kozgalysynyn urany bolyp kaldy Dilde fikirde iste birlik Ғaspyralynyn ideyalarynyn bir boligi erkekter men әjelderdin kukyktarynyn tendigi үshin kүres edi Sondyktan Ғaspyraly әjelderge arnalgan Alem i nisvan Әjelder әlemi zhurnalyn shygardy Balalarga da arnalgan Alem i subyan Balalar әlemi zhurnaly shygardy Bul zhurnaldyn maksaty balalardy zhana tәsilimen okytu olardyn zhastajynan sanasyn ashu ultsүjer sezimderin oyatu edi Arada Ғaspyraly Millet Ұlt әr apta sajyn shygatyn gazetin Ha Ha satirikalyk zhurnalyn dini kүntizbelerin shygargan Өz kitaptaryn da zheke baspahanada basyp shygargan KitaptarRusskoe musulmanstvo Simferopol Aqmescit 1881 Ismail Gasprinskiy ile bagli resimler bar Salname i Turki Bakshasaraj 1882 Mirat i Cedid Bakshasaraj 1882 Hoca i Subyan Bakshasaraj 1884 3 bas 1892 7 bas 1898 Avropa Medeniyetine Bir Nazar i Muvazene Bakshasaraj 1885 Islamlara dair Nizamlar ve Imtiyazlar Bakshasaraj 1885 Rusiye Cografiyasi Bakshasaraj 1885 Eki Bahadir Bakshasaraj 1886 Qiraat i Turki Bakshasaraj 1886 2 bas 1894 Maiset Muarebesi Bakshasaraj 1886 Kolera Vebasi ve Onin Deva ve Darusi Bakshasaraj 1887 Bahtiyar Nazim Bakshasaraj 1889 Atlasli Cianname Bakshasaraj 1889 Medeniyet i Islamiye Bakshasaraj 1889 Garaib i Adat i Aqvam Bakshasaraj 1890 Arslan Qiz Bakshasaraj 1894 Mektep ve Usul i Cedid Nedir Bakshasaraj 1894 Risale i Terkip Bakshasaraj 1894 Russko vostochnoe Soglashenie Bakshasaraj 1896 Esap Muhtasar Ilm i Esap ve Mesail i Esabiye Bakshasaraj 1897 Er Kun Kerek Qanunlar Bakshasaraj 1897 Reber i Islamiye Bakshasaraj 1898 Sarait el Islam Bakshasaraj 1897 Reber i Muallimin Bakshasaraj 1898 Turkistan Ulemasi Bakshasaraj 1900 Mevlud i Cenab i Azret i Ali Bakshasaraj 1900 Beden i Insan Bakshasaraj 1901 Iran Resimli Mecmua Bakshasaraj 1901 Mebadi i Temeddun i Islamiyan i Rus Mesur Paytahtlar Bakshasaraj 1901 Usul i Edep Sarq ve Garb Qaideleri Bakshasaraj 1901 Zoraki Tabip Bakshasaraj 1901 Malumat i Nafia Bakshasaraj 1901 Tashih i Aqaidden Bakshasaraj 1901 Temsilat i Krilof Bakshasaraj 1901 Asiyada Qomsularimiz Bakshasaraj 1903 Dar ur Rahat Musulmanlari Bakshasaraj 1906 Musulman Kongressi Bakshasaraj 1909 Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Ismail Gasprinski