Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Марилер (марише мари,марий, черемистер) — Ресей Федерациясының құрамындағы Мари Республикасының (Марий Эл) негізгі тұрғындары. Татарстанда, Удмуртияда, Башқұртстанда, Свердловск, облыстарында тұрады. Жалпы саны 624 мың адам (2003). Оның ішінде 310 мыңы Мари Республикасында тұрады.
| Марилер | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 624 мың адам (2003) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Ресей | 547 605 (2010) |
 Қазақстан | 4 416 (2009) |
 Украина | 4 130 (2001) |
 Беларусь | 416 (2009) |
 Эстония | 241 (2011) |
 Латвия | 229 (2021) |
| Тілдері | |
| Діні | |
| Христиан дінінің православие тармағы | |
Тілі
Орал тілдік шоғырының мари тілінде сөйлейді. Мордова мен пермь тілдері ортасындағы аралық тіл. Мари тілінің жазуы кирилл әліпбиіне негзделген. Мари тілінде орыс, татар, чуваш тілдерінен енген сөздер көп.
Діні
Христиан дінінің православие тармағын ұстанады.
Тарихы
Мари этносы б.з. 1-мыңжылдығында Еділ өзені және өзендері аралығын мекендеген негізінде қалыптасқан. Алғаш рет хазар жазба деректерінде цер-мис (чермистер) деген атпен кездеседі.
10 — 12 ғ-ларда Еділ бұлғарларының, 13 ғ-дың 1-жартысынан Алтын Орданың қол астына қарады.1551 — 52 ж. Ресейге бағынды. 1920 ж. РКФСР құрамында автономиялы облысқа айналды. 1990 жылдан РФ құрамындағы Марий Эл Республикасы атанды.
Кәсібі
Негізгі шаруашылығы - егіншілік, арпа, сұлы, жарма, кендір өсіреді. Мал шаруашылығы нашарлау болды, бірақ үй құстары, жылқылар, сиырлар, қойлар жеке пайдалану үшін өсірілді. Бірақ ешкі мен шошқа арам мал саналды. Қосалқы шаруашылықтары — аңшылық, орман шаруашылығы (орман ағаштарын күту, шабу, т.б.) омарташылық, балық аулау, т.б.
Ерлер қолөнерінің ішінде ағаш ою, зергерлік бұйымдар жасау үшін күміс өңдеу ерекше көзге түсті.
Орыс халқының дәстүрлі үйлеріне ұқсас қоражайлар салып, бау-бақша өсіреді.
Мәдениеті
Жазбаша жазуының жоқтығынан мари мәдениеті ауызша халық шығармашылығында шоғырланған: аға буыннан балаларға ертегілер, мен аңыздарды үйрету ауызша жеткізілді. Мари мәдениетінде үйлену тойы, жерлеу рәсімдері сияқты көптеген салт-дәстүрлер сақталған. Рәсімдердің бірі – сүрем ужо – бүкіл бір ауылдан зұлым рухты қуу. Сүрем 6 мамырға қараған түні өтіп, ауылдың шетінде марилар жиналып, от жағып, оның үстінен секіреді - бұл өзін-өзі тазарту рәсімі болып саналады. Одан кейін оның қатысушылары ауылға барып, шу, айғай, қоңырау үнімен барлық үйлерді аралайды. Оларды үй тұрғындары жұмыртқа, нан, картоппен қарсы алады.
Мари мәдениетінде - қандыра дәстүрлі биі сақталған. Оған әдетте екі жігіт пен бір қыз қатысады. Бірнеше ерлі-зайыптылар бір уақытта билей алатындықтан, бишілердің тұтас тізбегі бір шақырымға дейін жетеді.
Мари костюмдері мата, кендір кенептен немесе үйде иірілген жүн жіптерден жасалған. Мұндай мата түрлі-түсті жіптерден жасалады, содан кейін мари әйелдері костюмдерді кестелейді. Кестеде көне ою-өрнек қолданылған: құстар, жылқылар, күн белгілері, қошқар мүйіздер, өсімдіктер - бұлардың барлығы құнарлылық пен өмірдің жаңаруының нышаны.
Қазақстандағы марилер
Марилер Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың орта шенінен бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы марилердің саны:
- 1970 жылы - 9 089 адам;
- 1979 жылы - 10 589 адам;
- 1989 жылы - 11 912 адам;
- 1999 жылы - 6 495 адам;
- 2009 жылы - 4 416 адам.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы, 6 том
- Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 310-бет ISBN 978-601-7472-88-7
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mariler marishe mari marij cheremister Resej Federaciyasynyn kuramyndagy Mari Respublikasynyn Marij El negizgi turgyndary Tatarstanda Udmurtiyada Bashkurtstanda Sverdlovsk oblystarynda turady Zhalpy sany 624 myn adam 2003 Onyn ishinde 310 myny Mari Respublikasynda turady MarilerBүkil halyktyn sany624 myn adam 2003 En kop taralgan ajmaktar Resej547 605 2010 Қazakstan4 416 2009 Ukraina4 130 2001 Belarus416 2009 Estoniya241 2011 Latviya229 2021 Tilderimari tiliDiniHristian dininin pravoslavie tarmagyTiliOral tildik shogyrynyn mari tilinde sojlejdi Mordova men perm tilderi ortasyndagy aralyk til Mari tilinin zhazuy kirill әlipbiine negzdelgen Mari tilinde orys tatar chuvash tilderinen engen sozder kop DiniHristian dininin pravoslavie tarmagyn ustanady MarilerTarihyMari etnosy b z 1 mynzhyldygynda Edil ozeni zhәne ozenderi aralygyn mekendegen negizinde kalyptaskan Algash ret hazar zhazba derekterinde cer mis chermister degen atpen kezdesedi 10 12 g larda Edil bulgarlarynyn 13 g dyn 1 zhartysynan Altyn Ordanyn kol astyna karady 1551 52 zh Resejge bagyndy 1920 zh RKFSR kuramynda avtonomiyaly oblyska ajnaldy 1990 zhyldan RF kuramyndagy Marij El Respublikasy atandy KәsibiNegizgi sharuashylygy eginshilik arpa suly zharma kendir osiredi Mal sharuashylygy nasharlau boldy birak үj kustary zhylkylar siyrlar kojlar zheke pajdalanu үshin osirildi Birak eshki men shoshka aram mal sanaldy Қosalky sharuashylyktary anshylyk orman sharuashylygy orman agashtaryn kүtu shabu t b omartashylyk balyk aulau t b Erler kolonerinin ishinde agash oyu zergerlik bujymdar zhasau үshin kүmis ondeu erekshe kozge tүsti Orys halkynyn dәstүrli үjlerine uksas korazhajlar salyp bau baksha osiredi Mәdenieti19 20 gasyrdyn basyndagy mari әjelinin kostyumi Zhazbasha zhazuynyn zhoktygynan mari mәdenieti auyzsha halyk shygarmashylygynda shogyrlangan aga buynnan balalarga ertegiler men anyzdardy үjretu auyzsha zhetkizildi Mari mәdenietinde үjlenu tojy zherleu rәsimderi siyakty koptegen salt dәstүrler saktalgan Rәsimderdin biri sүrem uzho bүkil bir auyldan zulym ruhty kuu Sүrem 6 mamyrga karagan tүni otip auyldyn shetinde marilar zhinalyp ot zhagyp onyn үstinen sekiredi bul ozin ozi tazartu rәsimi bolyp sanalady Odan kejin onyn katysushylary auylga baryp shu ajgaj konyrau үnimen barlyk үjlerdi aralajdy Olardy үj turgyndary zhumyrtka nan kartoppen karsy alady Mari mәdenietinde kandyra dәstүrli bii saktalgan Ogan әdette eki zhigit pen bir kyz katysady Birneshe erli zajyptylar bir uakytta bilej alatyndyktan bishilerdin tutas tizbegi bir shakyrymga dejin zhetedi Mari kostyumderi mata kendir kenepten nemese үjde iirilgen zhүn zhipterden zhasalgan Mundaj mata tүrli tүsti zhipterden zhasalady sodan kejin mari әjelderi kostyumderdi kestelejdi Kestede kone oyu ornek koldanylgan kustar zhylkylar kүn belgileri koshkar mүjizder osimdikter bulardyn barlygy kunarlylyk pen omirdin zhanaruynyn nyshany Қazakstandagy marilerMariler Қazakstanga negizinen otken gasyrdyn orta sheninen bastap naryktyk karym katynastarga bajlanysty koshi kon үrdisterine oraj konystangan Қazakstandagy marilerdin sany 1970 zhyly 9 089 adam 1979 zhyly 10 589 adam 1989 zhyly 11 912 adam 1999 zhyly 6 495 adam 2009 zhyly 4 416 adam DerekkozderҚazak Enciklopediyasy 6 tom Қazakstan halky Enciklopediya Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 310 bet ISBN 978 601 7472 88 7 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet