Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Гурондар (өз атауы — вендат) — Солтүстік Америкадағы ирокез тобындағы үндіс халықтарының бірі. Олар Канаданың оңтүстік-шығысында (Лоретт (Вендайк) резервациясы) және АҚШ-та (Канзас, Оклахома және Мичиган штаттарындағы резерваттар) тұрады.
| Гурондар | |
| Вендат | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 АҚШ | 6833 |
 Канада | 4343 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі
Олар Канадада француз тілінде, ал АҚШ-та ағылшын тілінде сөйлейді. соңғы тасымалдаушы 1960 жылы қайтыс болды, қазір резерваттардағы мектептерде оқытылады. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.
Діні
Олар рухтар тірі немесе жансыз кез келген нәрседе бар деп сенген анимистер болды. Олардың бірқатар рәсімдері болды, соның ішінде күн құдайына табынумен байланысты тұтқындарды азаптау. ХХ-ғасырдан бастап католицизм.
Тарихы
17 ғасырдың басында олар Гурон көлдері мен Онтарио көлдері арасындағы аумақты алып, Джорджиан шығанағы мен Симко көлі арасында шоғырланған 20-30 мың адамнан тұратын бес тайпадан тұратын одақ құрады. 17 ғасырдың басынан гурондар аң терісі саудасымен айналысып, француз аң терісін сатып алушылар мен алгонкиндер арасында делдал болды. Сол кезеңдегі эпидемия Гурон халқын 10 000 адамға дейін азайтты.
Көптеген гурондар ирокездер араласып ассимиляцияцияланды. Кішкентай бөлігі көрші петундармен Ұлы көлдер аймағына қоныс аударған Вайендат тайпасына (гурон деп те аталады) біріктірілді. 19 ғасырда олар Оклахоманың солтүстік-шығысына көшірілді. Гурондардың бір бөлігі иезуит миссионерлерінің көмегімен Лорет резервациясына қоныстандырылды. Лорет гурондары өздерінің дәстүрлі өмір салтын сақтап қалды.
Кәсібі
Дәстүрлі мәдениет Солтүстік Американың солтүстік-шығысындағы үндістерге тән. Негізгі кәсіптері қолмен атқарылатын егіншілік (жүгері, бұршақ, асқабақ) және балық аулау (бекіре, шортан, форель), тасбақалар мен ұлуларды аулау, қосалқы кәсіптерге аңшылық пен терушілік жатады.
Тұрмыс салты
Гурондар жануарлардың (тасбақа, қасқыр, аю, құндыз, бұғы, сұңқар, кірпі, жылан) атымен аталған 8 матрилиндік тотемдік руға бөлінді. Неке матрилокальды. Бірнеше шағын отбасылар коммуналдық ұзын үйде тұрып, ортақ шаруашылық жүргізді. Жергiлiктi ру бөлiмшелерiн ауылдық кеңестердiң мүшелерi болған ең ықпалды тектiлерден шыққан қарапайым және әскери көсемдер басқарды. Рулық көсемдер кеңесі мен тайпалық одақ кеңесі болды.
Дәстүрлі Гурон ауылында әдетте әйелдер мен балаларды қосқанда 250-ден 300-ге дейін тұрғын болды. Әр ауылда 60-тан аспайтын жауынгер тұрды - қалғандары тек қана бейбіт саудамен айналысып, азық-түлікпен айналысты. Гуронның тұрғын үйлері ені 12 метр және биіктігі 8 м болатын өте кең ғимараттар болды. Құрылысқа қылқан жапырақты ағаштардан, қарағаштан жасалған материал кірді. Ғимараттардың қабырғалары әртүрлі материалдардың ұштарын біріктіретін көлденең және тік қалқалармен біріктірілген. Пішіні арка фигуралар түрінде болды.
Жүгері, бұршақ және асқабақ, бұл аймақтың көптеген байырғы тайпалары үшін негізгі тағам болды. Қазіргі тағамдары заманауи стандарттар бойынша өте пайдалы сол кездегі гурондарға тән табиғи ингредиенттерден тұрады. Бұл тағамдар Солтүстік Американың осы бөлігінде кездесетін аң етінің кез келген түрін, сондай-ақ жидектер мен балықты қамтиды. Сондай-ақ ерте еуропалық қоныстанушылар бұл аймақты алғаш рет отарлап алғаннан кейін пайда болған кейбір нан тағамдары кіреді.
Дереккөздер
- History.
- Nation Huronne Wendat:Registered Population
- https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1936292?ysclid=lpwcuf2iga884700345
- https://kineshma.net/Huron-9825
- https://megabook.ru/article/%D0%93%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%8B
- https://travel-journal.ru/ethno/31/627/(қолжетпейтін сілтеме)
- http://www.etnolog.ru/people.php?id=GURO
- https://holy-matriarchy.livejournal.com/503195.html
- http://srednyvek.ru/gurony/?ysclid=lpwcyvg7d5144703018
- https://stranatur.ru/the-huron-native-american-cultures.html
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Gurondar oz atauy vendat Soltүstik Amerikadagy irokez tobyndagy үndis halyktarynyn biri Olar Kanadanyn ontүstik shygysynda Lorett Vendajk rezervaciyasy zhәne AҚSh ta Kanzas Oklahoma zhәne Michigan shtattaryndagy rezervattar turady GurondarVendatEn kop taralgan ajmaktar AҚSh6833 Kanada4343Tilderiagylshyn tili francuz tili Dinianimizm katolicizmTiliOlar Kanadada francuz tilinde al AҚSh ta agylshyn tilinde sojlejdi songy tasymaldaushy 1960 zhyly kajtys boldy kazir rezervattardagy mektepterde okytylady Zhazuy latyn әlipbiine negizdelgen DiniOlar ruhtar tiri nemese zhansyz kez kelgen nәrsede bar dep sengen animister boldy Olardyn birkatar rәsimderi boldy sonyn ishinde kүn kudajyna tabynumen bajlanysty tutkyndardy azaptau HH gasyrdan bastap katolicizm Tarihy17 gasyrdyn basynda olar Guron kolderi men Ontario kolderi arasyndagy aumakty alyp Dzhordzhian shyganagy men Simko koli arasynda shogyrlangan 20 30 myn adamnan turatyn bes tajpadan turatyn odak kurady 17 gasyrdyn basynan gurondar an terisi saudasymen ajnalysyp francuz an terisin satyp alushylar men algonkinder arasynda deldal boldy Sol kezendegi epidemiya Guron halkyn 10 000 adamga dejin azajtty Koptegen gurondar irokezder aralasyp assimilyaciyaciyalandy Kishkentaj boligi korshi petundarmen Ұly kolder ajmagyna konys audargan Vajendat tajpasyna guron dep te atalady biriktirildi 19 gasyrda olar Oklahomanyn soltүstik shygysyna koshirildi Gurondardyn bir boligi iezuit missionerlerinin komegimen Loret rezervaciyasyna konystandyryldy Loret gurondary ozderinin dәstүrli omir saltyn saktap kaldy KәsibiDәstүrli mәdeniet Soltүstik Amerikanyn soltүstik shygysyndagy үndisterge tәn Negizgi kәsipteri kolmen atkarylatyn eginshilik zhүgeri burshak askabak zhәne balyk aulau bekire shortan forel tasbakalar men ululardy aulau kosalky kәsipterge anshylyk pen terushilik zhatady Turmys saltyGurondar zhanuarlardyn tasbaka kaskyr ayu kundyz bugy sunkar kirpi zhylan atymen atalgan 8 matrilindik totemdik ruga bolindi Neke matrilokaldy Birneshe shagyn otbasylar kommunaldyk uzyn үjde turyp ortak sharuashylyk zhүrgizdi Zhergilikti ru bolimshelerin auyldyk kenesterdin mүsheleri bolgan en ykpaldy tektilerden shykkan karapajym zhәne әskeri kosemder baskardy Rulyk kosemder kenesi men tajpalyk odak kenesi boldy Dәstүrli Guron auylynda әdette әjelder men balalardy koskanda 250 den 300 ge dejin turgyn boldy Әr auylda 60 tan aspajtyn zhauynger turdy kalgandary tek kana bejbit saudamen ajnalysyp azyk tүlikpen ajnalysty Guronnyn turgyn үjleri eni 12 metr zhәne biiktigi 8 m bolatyn ote ken gimarattar boldy Қurylyska kylkan zhapyrakty agashtardan karagashtan zhasalgan material kirdi Ғimarattardyn kabyrgalary әrtүrli materialdardyn ushtaryn biriktiretin koldenen zhәne tik kalkalarmen biriktirilgen Pishini arka figuralar tүrinde boldy Zhүgeri burshak zhәne askabak bul ajmaktyn koptegen bajyrgy tajpalary үshin negizgi tagam boldy Қazirgi tagamdary zamanaui standarttar bojynsha ote pajdaly sol kezdegi gurondarga tәn tabigi ingredientterden turady Bul tagamdar Soltүstik Amerikanyn osy boliginde kezdesetin an etinin kez kelgen tүrin sondaj ak zhidekter men balykty kamtidy Sondaj ak erte europalyk konystanushylar bul ajmakty algash ret otarlap algannan kejin pajda bolgan kejbir nan tagamdary kiredi DerekkozderHistory Nation Huronne Wendat Registered Population https old bigenc ru ethnology text 1936292 ysclid lpwcuf2iga884700345 https kineshma net Huron 9825 https megabook ru article D0 93 D1 83 D1 80 D0 BE D0 BD D1 8B https travel journal ru ethno 31 627 kolzhetpejtin silteme http www etnolog ru people php id GURO https holy matriarchy livejournal com 503195 html http srednyvek ru gurony ysclid lpwcyvg7d5144703018 https stranatur ru the huron native american cultures html Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet