Висбаден нем Wiesbaden Wiesbaden ogg ақп лат Aquae Mattiacae Aquae Mattiacorum Германиядағы қала Гессен федералды жеріні

Висбаден (нем. Wiesbaden (Wiesbaden.ogg (ақп.)), лат. Aquae Mattiacae, Aquae Mattiacorum ) — Германиядағы қала, Гессен федералды жерінің әкімшілік орталығы.

Қала

Висбаден

Wiesbaden


Ту	Елтаңбасы

Әкімшілігі

Статусы

жердің әкімшілік орталығы

Жер

Гессен

Тарихы мен географиясы

Координаттары

Бұрынғы атаулары

Акве Маттиаке

Уақыт белдеуі

UTC+1, жазда UTC+2

Тығыздығы

1 361 адам/км²

Ұлттық құрамы

немістер — 84 %,
басқа ұлттар — 16 % (2011)

Висбаден шекарасы

Висбаден — Гессендегі Франкфурттен кейінгі екінші үлкен қала. 2021 жылғы 30 қыркүйектегі жағдай бойынша халық саны &&&&&&&&&0278609.&&&&&0278 609 адамды құрады.

Висбаден атауы сөзбе-сөз «шалғынды ванналар» дегенді білдіреді. Еуропадағы ең көне курорттардың бірі, онда 26 ыстық және бірнеше суық термалды бұлақтар бар. 1905 жылдан бастап, оның халқы 100 мыңға жеткенде, ол үлкен қала болып санала бастады.

География

Висбаден Рейннің оң (шығыс) жағалауында Майнның Рейнге құяр жерінде орналасқан. Рейннің арғы жағында Майнц қаласы орналасқан. Висбаден мен Майнц тарихта бәсекелес қалалар болды. Майнц консервативті тәртібі бар католиктік орталық ретінде белгілі. Висбаден негізінен протестанттық курорттық қала болды.

Тарих

Ватерлоо шайқасында қаза тапқан Гессе-Нассау тұрғындарына арналған ескерткіш

Висбаден аумағындағы ерте қоныстар неолит дәуіріне жатады. Ыстық бұлақтар Рим империясы дәуірінен бері белгілі болды — алғашқы белгілі ескерту Үлкен Плинийдің «Табиғи тарихында» біздің дәуіріміздің 77 жылына жатады. Бұл жер кейін «Aquae Mattiacorum» деп аталды (қаз. Маттиак қайнарлары) осы жерлерде өмір сүрген, римдіктерге дос болған хатт тайпасының атымен аталған.

260 жылы алемандықтар бекіністі басып алды. 370 жылы римдіктер мен алемандықтар бірігіп, алемандықтарға Висбаденге құқық берілді және олар Рим империясын басқа герман тайпаларынан қорғауға қатысуы керек еді. 496 жылы алемандықтар Хловиске бағынып, Франк мемлекетіне қосылды. VIII ғасырда франктер король сарайын («Königshof», «curtis regia») салды. 828 және 830 жылдар аралығында Эйнхард «Висбада» атауын атап өтеді. Бұл Висбаденнің қазіргі атауымен алғашқы тарихи ескертпесі болды.

1170 жылдары Нассау Висбаденді иемденіп, қаланы 1242 жылға дейін басқарды, сол кезде Майнц архиепископы қаланы басып алып, өртеп жіберді. Висбаден қайтадан 1270 жылы Нассау жерінің бір бөлігі болды. 1329 жылы Нассау және Висбаден үйі Бавария королі Людовик IV атынан монета соғу құқығын алды. Шаруалар соғысына қатысуына байланысты Висбаден 1525 жылы қырық жыл бойы барлық артықшылықтардан айырылды. Осы уақыт ішінде қала протестанттық орталыққа айналды, 1543 жылдың 1 қаңтарынан бастап бірінші лютерандық пастор Вольф Дентенер болды. 1566 жылы артықшылықтар қалаға қайтарылды. Қаладағы ең көне ғимарат - 1609 жылдан 1610 жылға дейін салынған раундиум. 1547 және 1561 жылдардағы қаладағы өрттер ескі ғимараттардың қирауына әкелді.^{[дереккөзі?]}.

1815 жылы Нассау астанасы Висбаденге көшіріліп, қалада герцогтың резиденциясы пайда болды. Сол кезден бастап қала белсенді түрде бой көтеріп, көрікті келбетке ие бола бастады. 1866 жылы Нассау Австрия-Пруссия соғысы кезінде Австрия жағына шықты. Австрияның соғыста жеңілуі герцогтықтың жойылуына және Нассаудың Пруссия әскерлерінің аннексиялануына әкелді. Пруссияның Гессен-Нассау провинциясы пайда болды.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Америка Құрама Штаттарының бастамасымен Гессен штаты ұйымдастырылып, Висбаден әкімшілік орталығы болды. Висбаденде американдық әскерлер әлі де бар, олардың саны 2119 адам, олардың барлығы қаладан Франкфуртқа шығатын жерде орналастырылған.

Висбаденде Германияның қылмыстық полициясының федералды басқармасы, Федеральное статистическое ведомство, федералды демография институты, неміс клиникалық диагностика орталығы орналасқан.

Халқы

Жыл және халық саны (адам)
1521	&&&&&&&&&&&&0192.&&&&&0192
1629	&&&&&&&&&&&&0915.&&&&&0915
1699	&&&&&&&&&&&&0730.&&&&&0730
1722	&&&&&&&&&&&01329.&&&&&01329
1800	&&&&&&&&&&&02239.&&&&&02239
1 желтоқсан 1840	&&&&&&&&&&011648.&&&&&011 648
3 желтоқсан 1861	&&&&&&&&&&020800.&&&&&020 800
3 желтоқсан 1864	&&&&&&&&&&026600.&&&&&026 600
3 желтоқсан 1867	&&&&&&&&&&030100.&&&&&030 100
1 желтоқсан 1871	&&&&&&&&&&035500.&&&&&035 500
1 желтоқсан 1875	&&&&&&&&&&043700.&&&&&043 700
1 желтоқсан 1880	&&&&&&&&&&050238.&&&&&050 238
1 желтоқсан 1885	&&&&&&&&&&055454.&&&&&055 454
1 желтоқсан 1890	&&&&&&&&&&064670.&&&&&064 670
2 желтоқсан 1895	&&&&&&&&&&074133.&&&&&074 133
1 желтоқсан 1900	&&&&&&&&&&086111.&&&&&086 111
1 желтоқсан 1905	&&&&&&&&&0100953.&&&&&0100 953
1 желтоқсан 1910	&&&&&&&&&0109002.&&&&&0109 002
1 желтоқсан 1916	&&&&&&&&&&090310.&&&&&090 310
5 желтоқсан 1917	&&&&&&&&&&086555.&&&&&086 555
8 қазан 1919	&&&&&&&&&&097566.&&&&&097 566
16 маусым 1925	&&&&&&&&&0102737.&&&&&0102 737
16 маусым 1933	&&&&&&&&&0159755.&&&&&0159 755
17 мамыр 1939	&&&&&&&&&0170354.&&&&&0170 354
31 желтоқсан 1945	&&&&&&&&&0172083.&&&&&0172 083
29 қазан 1946	&&&&&&&&&0188370.&&&&&0188 370
13 қыркүйек 1950	&&&&&&&&&0220741.&&&&&0220 741
25 қыркүйек 1956	&&&&&&&&&0244994.&&&&&0244 994
6 маусым 1961	&&&&&&&&&0253280.&&&&&0253 280
31 желтоқсан 1965	&&&&&&&&&0260331.&&&&&0260 331
27 мамыр 1970	&&&&&&&&&0250122.&&&&&0250 122
31 желтоқсан 1975	&&&&&&&&&0250592.&&&&&0250 592
31 желтоқсан 1980	&&&&&&&&&0274464.&&&&&0274 464
31 желтоқсан 1985	&&&&&&&&&0266623.&&&&&0266 623
25 мамыр 1987	&&&&&&&&&0251871.&&&&&0251 871
31 желтоқсан 1990	&&&&&&&&&0260301.&&&&&0260 301
31 желтоқсан 1995	&&&&&&&&&0267122.&&&&&0267 122
31 желтоқсан 2000	&&&&&&&&&0270109.&&&&&0270 109
30 қыркүйек 2005	&&&&&&&&&0274865.&&&&&0274 865
31 желтоқсан 2005	&&&&&&&&&0274611.&&&&&0274 611
31 желтоқсан 2010	&&&&&&&&&0275976.&&&&&0275 976
31 желтоқсан 2015	&&&&&&&&&0276218.&&&&&0276 218
31 желтоқсан 2017	&&&&&&&&&0278654.&&&&&0278 654
30 қыркүйек 2021	&&&&&&&&&0278609.&&&&&0278 609

Саясат

1849 жылдан қазіргі уақытқа дейін мэрлер:

1849—1868: Генрих Фишер, бургомистр
1868—1882: Вильгельм Ланц, бургомистр
1882—1883: Кристиан Шлихтер, бургомистр
1883—1913: Карл Бернхард фон Ибелл
1913—1919: Карл Глэссинг
1919—1929: Фриц Траверс (, мэр, 1919 - 1923 жж)
1930—1933: Георг Крюкке ()
1933—1937: Альфред Шульте (НСДАП)
1937—1945: Эрих Микс (НСДАП)
1945—1946: Георг Крюкке ()

1946—1953: Ганс Генрих Редлхаммер ()
1954—1960: Эрих Микс ()
1960—1968: Георг Бух ()
1968—1980: Руди Шмидт ()
1980—1982: Георг-Берндт Ошатц ()
1982—1985: Ганс-Йохим Йенч ()
1985—1997: Ахим Экснер ()
1997—2007: Хильдебранд Диль ()
2007—2013: Хельмут Мюллер ()
2013—2019: Свен Герих ()
2019дан: Герт-Уве Менде ()

Экономика

Көлік

Висбаден Франкфурт әуежайынан 25 км қашықтықта орналасқан
Қалада бірнеше теміржол вокзалы бар, соның ішінде Негізгі станция (Хауптбанхоф, нем. Hauptbahnhof), Висбаденді көрші: Франкфурт, Дармштадт, Майнц, Лимбург және Кобленц қалалармен байланыстырады.
Қала ішіндегі Рейн мен Майнның акваториясы федералды су қатынас жолына кіреді. Сонымен, Рейннің жағасында Шиерштейн порты (нем. Schiersteiner Hafen), оның аумағында бірнеше қайық станциялары бар.

Мәдениет, ғылым және білім

Висбаден қолданбалы ғылымдар университеті (нем.).
Висбаден обсерваториясы

2001 жылдан бастап «Go East» кинофестивалі өткізілуде, оның мақсаты Батыс пен Шығыс арасындағы шынайы мәдени диалог пен алмасуды бастау болып табылады.

Көрікті орындар

Сарай алаңы, онда 1840 жылы Нассау герцогы Уильям салған герцог сарайы және Жаңа ратуша (1887) бар. 1610 жылы салынған Ескі ратуша қаладағы ең көне ғимарат болып табылады.
1852—1862 жылдары неоготикалық стильде салынған Маркткирче шіркеуі. Оның 92 метрлік батыс мұнарасы шіркеуді қаладағы ең биік ғимаратқа айналдырады.
Висбаден мұражайы, Гессендегі үш мұражайдың бірі, Кассель мен Дармштадттағы мұражайлардан басқа, заманауи өнер көрмесі, әртүрлі суретшілердің көрмелері және Нассау герцогтігінің көне жәдігерлері жинақтары.
Нероберг тауы, Висбаденнің солтүстігінде орналасқан, ол қаланың панорамасын ұсынады.
Висбадендегі ең әйгілі ғимараттардың бірі Висбаден казиносына Ричард Вагнер, Отто фон Бисмарк және Элвис Пресли барған. Федор Михайлович Достоевский 1862—1871 жылдары Еуропаға жасаған сапарларында бірнеше рет рулетка ойнады, оны ол «Құмар ойыншы» (1866) романында сипаттады, оның тақырыбы құмар ойындарға деген құштарлық болды. Жазушы соңғы рет 1871 жылы 16 сәуірде Висбаденде рулетка ойнап, жеңілгеннен кейін ойынға деген құмарлығынан біржола арылды. Қазір казиноның бір залы оның есімімен аталады.
Лейхтвейс үңгірі, туристік орын, қалаға жақын жерде орналасқан.

Сент Елизавета шіркеуі

Висбадендегі «Грек капелласы» Орыс православие шіркеуі (2006)

Орыс Сент Елизавета шіркеуі («Грек капелласы») 1848—1855 жылдары Нероберг тауында мезгілсіз қайтыс болған Нассау герцогинясы, орыс ұлы герцогинясы Елизавета Михайловнаны еске алу үшін салынған. Ғибадатхананың дизайнын Нассау сәулетшісі Филипп Хоффман жүзеге асырды. Гофман Мәскеудің орталығында салынып жатқан Құтқарушы Христос соборынан алған әсерлерін өз жобасына аударды. Өнер тарихы тұрғысынан ғибадатхана Нассау сәулет өнерінің романтикалық стиліндегі ескерткіштерге жатады, дегенмен оның шіркеулік мақсаты орыс православиелік сәулет өнерінің дәстүрлерімен үйлесе отырып, оған толығымен ерекше сипат береді. Ғибадатхананың солтүстік жағында Каррара мәрмәр саркофагынан тұратын часовня орналасқан. Саркофагта Ұлы Герцог Елизаветаның жатқан фигурасы бейнеленген. Ішінде ғибадатхана бағалы мәрмәрдің бірнеше түрімен қапталған: қара — египеттік, ақ — каррерлік, Швециядан — сұр мәрмәр, Германиядан — қызыл-қоңыр, Родос аралынан піл сүйегінен жасалған мәрмәр. Ғибадатхананың қоймасы О.Р.Якобидің фрескаларымен безендірілген. Иконостаздағы барлық белгішелерді Санкт-Петербургтегі Императорлық өнер академиясының профессоры Карл фон Нефф жасаған. Нефф Мәскеудегі Құтқарушы Христос соборын, Санкт-Петербургтегі Исаак соборын сызған. 1896 жылы Висбаденге барған орыс патшасы Николай II императорлық сот мүшелерімен бірге Сент Елизавета шіркеуін сатып алды. Елизавета өз ақшасымен жер телімімен және орманмен (соның ішінде зиратпен) бірге. Осылайша, Висбадендегі Сент Елизавета шіркеуі бүгінде Ресейден тыс Орыс Православие Шіркеуіне (РОПШ), жекелей айтқанда Берлин және Неміс Епархиясына жатады.

Егіз қалалар

Астрономияда

2 астероид Висбаденнің атымен аталған: 1911 жылы ашылған (717) Визибада және (765) Маттиака. Екі астероидты да осы қаланың тумасы неміс астрономы Франц Кайзер ашқан.

Дереккөздер

Wiesbaden, Landeshauptstadt, Kreisfreie Stadt.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 мамыр 2018.

Сілтемелер

Висбаденнің ресми парақшасы (нем.))
Қала өмірі туралы бірнеше бейнероликтер (орыс.))
Висбаден панорамасы. Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 қараша 2005.(қолжетпейтін сілтеме)
Висбадендегі өнер
St1m «Друзья» клипі, Висбаденде түсірілген
Висбаденнің сәулеттік көрікті жерлері. Мәдениет және тарих дәстүрлері. Мерекелік іс-шаралар.

[1] Wiesbaden, Landeshauptstadt, Kreisfreie Stadt.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 мамыр 2018.