Қазақстан Республикасының кезектен тыс Президенттік сайлауы 2011 жылдың 3 сәуірінде өткізілген негізінен 2012 жылға жосп

Қазақстан Республикасының кезектен тыс Президенттік сайлауы — 2011 жылдың 3 сәуірінде өткізілген, негізінен 2012 жылға жоспарланған президенттік сайлау. Ол Президенттің 2011 жылы 4 ақпан күні берген №1149 бұйрығына сәйкес өткізілді. Сайлауда қатысқан кандидаттар ішінде: сол кездегі Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Коммунистік Халық партиясының орталық комитетінің хатшысы Жамбыл Ахметбеков, Қазақстан патриоттары партиясының төрағасы және Парламент Сенатының депутаты Ғани Қасымов және «Табиғат» экологиялық организациясының басшысы бар.

Қазақстан Республикасының кезектен тыс Президенттік сайлауы

2011 жыл 3 сәуір

Сайлау түрі

Президент сайлауы

Кандидаттар

4

Сайлау органы және нәтижелер

Халық саны

16 442 000

Тіркелгендер

Lua error Module:Wikidata ішіндегі 39 жолында: attempt to concatenate field '?' (a nil value).

Сайлаушылар саны

9 200 298

Науқан уақыты

3 сәуір — 5 сәуір 2011

Нұрсұлтан Назарбаев – Нұр Отан

Дауыс

7 850 958

95,55 %

Ғани Қасымов – ҚПП

Дауыс

159 036

1,94 %

Жамбыл Ахметбеков – ҚКХП

Дауыс

111 924

1,36 %

– партиясыз

Дауыс

94 452

1,15 %

Сайлаудағы жеңімпаздын жинаған дауыстары, Қазақстан облыстары бойынша

Президент Нұрсұлтан Назарбаев бірінші турда жеңіске жетіп, қайта сайланады да, оның төртінші президенттік мерзімі басталады

Босатушы

Сайланған

Нұрсұлтан Назарбаев
Нұр Отан

Алғышарты

2010 жылдың 23 желтоқсанында Өскеменде барша қазақстандықтарға елдің тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өкілеттігін 2020 жылдың 6 желтоқсанына дейін ұзартуды ұсынатын бастамашыл топ құру мақсатында жиын ұйымдастырылды. Жиынға Қазақстанның 14 облысы және Астана, Алматы қалаларынан 850-ден астам адам қатысты, соның ішінде Қазақстанның ЮНЕСКО-дағы Тұрақты өкілі Олжас Сүлейменов, генерал-лейтенант және «Халық қаһарманы» Бақытжан Ертаев және Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелері.

2011 жылдың наурызына қарай президенттік мерзімді ұзарту жайлы референдум өткізу ұсынылды. Осы ұсынысты «Нұр Отан» партиясы, Қазақстан парламентінің депутаттары және көптеген Үкіметтік емес ұйымдар қолдады. Ұсынысты қолдамағандар қатарында тіркелмеген «Алға!» партиясы, Азат Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы және басқа да организациялар болды. 2011 жылы 4 қаңтарда Қазақстанның АҚШ-тағы елшілігі АҚШ үкіметінің осы ұсыныс туралы айтқанын жариялаған. Референдум өткізу ұсынысын олар "демократиядан ауытқу" деп атаған. Тағы ЕуроОдақ және ЕҚЫҰ өз уайымын білдірді.

27 желтоқсанда ҚР Президентінің өкілеттігін 2020 жылға дейін ұзарту жайлы референдум өткізу жөніндегі бастамашыл топтың жетекшісі Ерлан Сыдықовқа Орталық сайлау комиссиясының бастамашылық тобын тіркеу туралы куәлік берілді. ҚР Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Қуандық Тұрғанқұлов «Республикалық референдум туралы» қолданыстағы заңға сәйкес бастамашыл топ барлық облыстардың, Астана және Алматы қалаларының атынан бірдей өкілдік ететін азаматтардың кемінде 200 мың қолын жинауы керектігін түсіндірді. Яғни әр облыстан кемінде 12,5 мыңнан қол қойылу керек. Сондай-ақ Қуандық Тұрғанқұлов президент сайлауынан гөрі референдум өткізу ел бюджетіне арзанырақ болатынын атап кетті.

Сыдықовтың айтуынша, қол жинау 27 желтоқсанда басталып, 2011 жылдың 10 қаңтарына дейін бастамашыл топ қол жинауды аяқтауды жоспарлаған. Үш күннен кейін референдумның бастамашыл тобы қазақстандықтардың 314 621 қолын жинап үлгерді. 29 желтоқсанда ҚР Парламенті Мәжілісі Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа оның президенттік өкілеттігін 2020 жылдың желтоқсанына дейін ұзарту үшін референдум өткізу туралы және конституцияға өзгертулер енгізу туралы үндеуін бірауыздан қолдады.

2011 жылдың 4 қаңтарындағы жағдай бойынша референдумды қолдауға 2 590 000 қол жиналды, дегенмен бұл санды тек 11 қаңтарға дейін жинау жоспарланған еді. 11 қаңтарда бастамашыл топ қол жинауды аяқтады. Республикалық референдумға қатысуға құқығы бар ел азаматтары қолдарының түпнұсқалығын тексеру қорытындылары туралы Қазақстан Республикасы ОСК қорытынды хаттамасына сәйкес 5 миллион 16 мыңнан астам қол немесе жалпы санының 55,2 пайызы республикалық референдумға қатысуға құқығы бар ел азаматтары жиналды.

14 қаңтарда Қазақстан Парламенті бірауыздан (Мәжілістің 106 депутаты және Сенаттың 44 депутаты) ел конституциясына Нұрсұлтан Назарбаевтың өкілеттігін 2020 жылға дейін референдум арқылы ұзартуды көздейтін түзетулерді қабылдады, бірақ Президент осы түзетулерді қабылдау туралы заңға қол қоймады және 17 қаңтарда Қазақстан Конституциялық Кеңесінің қарауына жіберді. 24 қаңтарда Конституциялық Кеңесте өткен тыңдауда Әділет министрлігінің басшысы Рашид Түсіпбеков, Жоғарғы Сот төрағасы Мұсабек Әлімбеков, Сыртқы істер вице-министрі Қайрат Омаров, Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Асқар Шәкіров, Құқықтық зерттеулер және талдау институты директоры Асқар Ғұсманов және Республика Заңгерлер одағының президенті Әнуар Түгел. Идеяға қарсы шыққандар арасында жалғыз «Адам құқықтары хартиясы» қоғамдық қорының атқарушы директоры Жеміс Тұрмағамбетова болды.

17 қаңтарда ЕҚЫҰ Демократиялық институттар және адам құқықтары бюросының (ДИАҚБ) директоры Қазақстан парламенті Конституцияға президенттік өкілеттігін ұзарту бойынша референдум өткізуге мүмкіндік беретін түзетулерді қабылдағанына алаңдаушылық білдірді. 2011 жылдың 22 қаңтарында Еуропалық Одақ атынан (ЕО-ның сыртқы және қауіпсіздік саясаты жөніндегі Жоғарғы өкілі) мәлімдеме жасап, Қазақстанды қазіргі Конституцияға сәйкес президенттік сайлауды өткізуге кепілдік беруге шақырды. 2011 жылдың 24 қаңтарында Қазақстан Конституциялық Кеңесінде (КК) өткен тыңдауда көптеген сарапшылар референдумды қолдады. Атап айтқанда, олар Әділет министрі Рашид Түсіпбеков, Жоғарғы Сот төрағасы Мұсабек Әлімбеков, Сыртқы істер вице-министрі Қайрат Омаров, Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Асқар Шәкіров, Құқықтық зерттеулер және талдау институтының директоры Асқар Ғұсманов және Республика заңгерлер одағының президенті Әнуар Түгел. Жалғыз қарсылас «Адам құқықтары хартиясы» қоғамдық қорының атқарушы директоры Жеміс Тұрмағамбетова болды. Қарсылас Жеміс Тұрмағамбетованың осыған байланысты былай деген:

...Конституцияның 42-бабының бесінші тармағына ұсынылып отырған түзетулер өздерінің құқықтық табиғаты мен салдары бойынша барлық азаматтарды пассивті және белсенді сайлау құқықтарынан айыруға әкеп соғатындықтан, мұндай түзетулер Конституцияның 12-бабына, заңдық және құқықтық нормаларға қайшы келеді. Адам құқықтарын иеліктен шығарудың мүмкін еместігі, сондай-ақ республикалық референдум туралы конституциялық заңның азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына әкеп соғуы мүмкін мәселелерді референдумға шығару дұрыс емес...

31 қаңтарда Қазақстанның Конституциялық Кеңесі сайлауды референдуммен ауыстыру туралы заңды конституцияға қайшы деп таныды. Сол күні халыққа сөйлеген сөзінде Президент Конституциялық Кеңестің шешімімен келісіп, кезектен тыс президент сайлауын өткізуді ұсынды.

2 ақпанда парламент палаталарының бірлескен отырысында ел президентіне кезектен тыс президенттік сайлауды тағайындау құқығын беретін конституцияға түзету қабылданды, ал 3 ақпанда Мәжіліс кезектен тыс президенттік сайлау өткізу туралы заң жобасын мақұлдады. Енді кезектен тыс сайлау президенттің шешімімен ұйымдастырылатын болады және олар тағайындалғаннан кейін екі ай ішінде өткізіледі. 4 ақпанда Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауын тағайындау туралы» №1149 Жарлыққа қол қойды, оған сәйкес сайлау 2011 жылғы 3 сәуірге тағайындалды.

Кандидаттардың ұсынылуы

2010 жылы қыркүйек айында Президент кеңесшісі Ермұхамет Ертісбаев «Сөз бостандығы» (орыс. «Свобода слова») газетасына интервью бергенде Нұрсұлтан Назарбаевтың келесі 2012 жылғы президенттік сайлауда қатысатынын мәлімдеді. 2010 жылы 20 қазан күні Қазақстан халқы ассамблеясының 16-шы сессиясында Назарбаевтың өзі «өзіне жастық пен энергия эликсирын ұсынса», 2020 жылға дейін президенттілігін жалғастыра алатынын айтқан.

22 қазанда тіркелмеген «Алға!» халықтық партиясының жетекшісі жуырдағы президенттік сайлауында өзінің кандидатурасын ұсынуды жоспарлағанын айтқан. 27 қазанда Алматыда өткен баспасөз мәслихатында «Желтоқсан» қозғалысының мүшелері Козловтың қазақ тілін білмегендігіне наразылық ретінде оған жұмыртқа лақтырды. Сайлау күні жарияланғаннан кейін Владимир Козлов мемлекеттік тілді үйренуге уақыт тапшылығына байланысты өз кандидатурасын ұсынбайтынын мәлімдеді.

3 қарашада «Жаса, Азаттық!» қоғамдық бірлестігінің төрағасы президенттік сайлауға қатысатынын мәлімдеді. Сонымен бірге ол егер Козлов сайлау науқаны кезінде көбірек дауыс жинап жатса, Қуанышәлин сайлаудан шығып, өз сайлаушыларынан Козловқа дауыс беруін өтінетінін, ал керісінше болып қалса, керісінше жасасын деп сұраған. Сайлау күні жарияланғаннан кейін Қуанышәлин тағы да президенттік сайлауға қатысатынын мәлімдегенімен, соңында ол өз кандидатурасын ұсынбады.

Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, қырық жасқа толған, мемлекеттік (қазақ) тілді жетіп меңгерген және Қазақстанда соңғы он бес жыл бойы тұратын Қазақстан азаматтары сайлауда үміткер бола алады.

10 ақпанда Қазақстанда Амантай Қажы деген атпен танымал өз кандидатурасын ұсынды. 12 ақпанда қазақ тілінен емтиханға келмеді, ұялы телефоны өшірулі болған. Сол күні Амантай қажы отбасылық қайғылы жағдайға байланысты – келінінің әжесінің қайтыс болуына байланысты емтиханға қатыса алмағанын түсіндірді. 16 ақпанда мемлекеттік лингвистикалық комиссия тағайындаған мемлекеттік тілден емтиханға тағы да келмеді. 21 ақпанда Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы қазақ тілінен емтиханға келмеуіне байланысты Амантай қажыны президенттікке кандидат ретінде тіркеуден бас тартты.

11 ақпанда Астанада Тәуелсіздік сарайында Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен «Нұр Отан» ХДП-ның XIII съезі өтті. Күн тәртібіндегі бірінші мәселе – «Нұр Отан» ХДП-дан Президенттікке кандидат ұсыну туралы мәселе болды. Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасын партия қатарынан ұсыну туралы ұсынысты ректоры, қазіргі президенттің өкілеттігін ұзарту жайлы референдум өткізу жөніндегі бастамашыл топтың жетекшісі Ерлан Сыдықов айтты. Сол күні Назарбаев қазақ тілінен емтиханды сәтті тапсырды.

12 ақпанда өткен «Азат» жалпыұлттық социал-демократиялық партиясының съезі сайлауды конституциялық мерзімде өткізу туралы биліктің шартын алға тартып, партияның тең төрағасы Болат Әбіловты кандидат етіп сайлады. 2012 жылы барлық деңгейдегі сайлау комиссияларында барлық партиялардың өкілдері болуы керек, барлық кандидаттар қазіргі президентпен тең дәрежеде бұқаралық ақпарат құралдарына қол жеткізуі керек, билік оппозициялық кандидаттардың үгіт-насихат жұмыстарына араласпауы керек деген шарттар қойды.

14 ақпанда «Табиғат» экологиялық қозғалысының жетекшісі Қазақстан президенттігіне өзін-өзі ұсыну арқылы үміткер болу ниетін мәлімдеді, бұл ретте ол баспасөз мәслихатында өзінің мүмкіндіктерін байсалды бағалайтынын және президент болмайтынын түсінді. 16 ақпанда Мэлс Елеусізов кандидатурасын ұсынып, 18 ақпанда қазақ тілінен емтихан тапсырды.

14 ақпан күні ҚКХП V съезінде партия кандидаты болып төрт үміткер ішінен Жамбыл Ахметбеков болатыны шешілді. 17 ақпан күні ол сәтті қазақ тілінің емтиханын тапсырды.

Кандидаттарды ұсынудың соңғы күні, 20 ақпанда, Қазақстан Патриоттары партиясы (ҚПП) ұсынған Парламент Сенатының депутаты Ғани Қасымов Қазақстан Республикасының ОСК-на өз өтінішін берді. Сол күні қазақ тілін еркін меңгеру емтиханын тапсырды. Қасымов өз кандидатурасын ұсынғанға дейін ПКК-ның кезектен тыс сайлауда кандидат ұсынуға ниеті жоқ екенін мәлімдеді. Соңғы бірнеше жыл ішінде Қасымовтың қазақ тілінде бірде-бір мәлімдеме жасамағанына байланысты кейбір ұйымдар Қасымовтың мемлекеттік тілді жетік меңгергеніне күмән келтірді. Сонымен, 24 наурызда «Рух пен тіл» жастар қоғамдық ұйымының мүшелері митингке шығып, үміткерге мемлекеттік тілді білмейді деп айыптап, бірінші сыныпқа арналған қазақ тіліндегі әліппені сыйға тартты.

Сайлауда барлығы 22 кандидат ұсынылды; Оның 18-і – өзін-өзі ұсынды, 3-і – саяси партиялар арқылы және 1-еуі – қоғамдық бірлестіктер (Құрманғазы Рахметов – «Желтоқсан» республикалық халықтық-патриоттық қозғалысы). Ұсынылған кандидаттардың 18-і ерлер, 4-і әйелдер. Екі кандидат (зейнеткер Зәуре Масина және жұмыссыз Советқазы Нұрсила) өз кандидатураларын алып тастады. Мемлекеттік тілден емтиханға төрт үміткер (, Мейрамкүл Қожағұлова, Мұрат Телібеков, Біржан Ділмағамбет) келмеді, бес үміткер (Уәлихан Қайсаров, Қанат Есжанов, Толыбай Баймурзин, Майя Қарамаева, Адалбек Құнанба) емтиханнан өтпеді. Қалған 11 кандидат (Сәлім Өтен, Мұсағали Дуамбеков, Нұрсұлтан Назарбаев, Қанат Тұрагелдиев, Жамбыл Ахметбеков, Гүлдана Тоқбаева, Мэлс Елеусізов, Жақсыбай Бәзілбаев, Ғани Қасымов, Құрманғазы Рахметов, Серік Сапарғали), олар конституциялық талаптар мен заң талаптарын сақтаған және оларға ҚР Орталық сайлау комиссиясы азаматтардың кандидатураларын қолдауға қол жинау үшін қол қою парақтарын берді.

Кандидаттар және олардың үгіттері

Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, сайлау науқаны кандидаттарды тіркеудің соңғы мерзімі аяқталған сәттен басталып, сайлау күнінің алдындағы күні сағат нөлде (жергілікті уақыт бойынша) аяқталады. Осылайша, үгіт-насихат кезеңі 3 наурызда басталып, 2 сәуірде сайлауалды оны жүргізуге тыйым салынды. Бұл кезектен тыс президенттік сайлаудың ерекшелігі: сайлауалды үгіт-насихат мерзімінің қысқартылуы болды - кезекті сайлауға қарағанда тура бір айға қысқа.

26 ақпанда ҚРОСК Президенттікке кандидаттардың республикалық бюджеттен төленетін шығыстарының нормативтерін белгілеу туралы қаулы қабылдады – әрбір кандидатқа теледидарда он бес минуттық сөз сөйлеуі үшін қаражат бөлінді (4 миллион 625 мың. теңге), радиодан он минуттық сөз сөйлеу (169 мың теңге), көлемі 540 см² (810 мың теңге) екі мақаланы баспа басылымдарында жариялау үшін, сайлаушылармен кездесуге арналған үй-жайды жалға алу (200 мың теңге), баспа үгіт материалдарын басып шығару (290 мың теңге), көлік шығындары (200 мың теңге) бөлінді.

Назарбаевтың үгіті

Нұрсұлтан Назарбаев үгіт-насихат кезеңі басталар алдында «референдум басталған желтоқсан-қаңтар айларында өз қолдарын қойған бес миллион қазақстандықтың қолдауын сезінетінін» және ресми сайлау шараларын өткізбейтінін мәлімдеді. Сонымен бірге, ол өзінің жеңісі күмән тудырмайтынына қарамастан қазақстандықтарды сайлауға белсенді қатысуға шақырды. Сондай-ақ Президент сайлау науқаны кезеңінде жаппай үгіт-насихат шараларының орнына халыққа болашақ даму стратегиясын, Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген негізгі басымдықтарды түсіндіруді ұйымдастыру маңыздырақ екенін атап өтті. «Нұр Отан» партиясының XIII съезінде сөйлеген сөзінде ол Қазақстанның 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарын талқылады.

Ахметбековтың үгіті

Жамбыл Ахметбеков "Хабар" телеарнасына сұхбат беруі

Науқан басталмай тұрып-ақ Ахметбеков президенттік сайлау үшін күресуге дайын екенін айтты:

Менің мақсатым мен партиямның мақсаты бір. Мен сайлауға президенттік үшін күресіп, жеңіске жету үшін барамын. Саясаткерге басқа жауап болуы мүмкін емес. Бұл сайлауда біз нені жеңіс деп санаймыз? Көп дауысты хорда ол қосылып ән шырқады, ал мақтаушылар кем дегенде бір байсалды интонацияны айтуы керек. Қарапайым халықтың үні естілуі керек.

2 наурызда Ахметбеков үгіт-насихат жұмыстарын жүргізуде интернетті, атап айтқанда «Mail.Ru» сайтын пайдаланатынын мәлімдеді. Үгіт науқанының соңғы аптасында ғана кандидат My World сайтында 200-ге жуық оқырман, ал бір күннің ғана ішінде 137 жаңа «дос» тапты. «MediaNet» халықаралық журналистика орталығының жүргізген мониторингі бойынша, Ахметбеков қазақтілді интернет аудиториясының үлкен көзайымына ие болды. Өзінің болжамы бойынша, кандидат «виртуалды» жолмен 700-900 мың дауыс жинайды деп күткен.

15 наурызда кандидат өзінің «Жамбыл Ахметбековтің үш халықтық бастамасы» сайлауалды тұғырнамасын таныстырды, оның негізгі тезистері осы болды: ең төменгі күнкөріс деңгейін анықтаудың жаңа әдістемесін енгізу (оның есептеулері бойынша елдегі ең төменгі күнкөріс деңгейі бір адамға 200 мың теңге болуы, базалық зейнетақы төлемдері – осы көрсеткіштің 60%, яғни 120 мың теңге, орташа жалақы 300 мың теңге); қазақстандық жоғары оқу орындарының түлектерін бірінші жұмысқа орналастырудың мемлекеттік кепілдіктерін енгізу; тұрғын үй-коммуналдық қызметтерге бағалар мен тарифтерді төмендету.

Елеусізовтың үгіті

Мэлс Елеусізов пен Қазақстан альпинизм ұлттық құрамасы сайлаушылармен кездесуде

Мэлс Елеусізов үгіт-насихат кезеңі басталмай жатып-ақ жеңіске жетемін деп ойламағанын, қазіргі мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың жеңімпаз болатынын алдын ала білгенін айтты. Кандидаттың айтуынша, ол сайлау науқанына өзінің конституциялық сайлау және сайлану құқығын жүзеге асыру, оның пікірінше, тым пассив болып табылатын халықты «ояту» және қоршаған ортаны қорғау мәселелерін көтеру мақсатында қатысқан. Оның айтуынша, үкімет инновациялық-индустриалды даму бағдарламасында экологиялық мәселелерді ескеруі керек, әйтпесе бұл бағдарламаның жүзеге асуына қауіп төнуі мүмкін.

Қасымовтың үгіті

Ғани Қасымов Алматыда өзінің сайлауалды үгіт-насихатын көрсеткен. Өзінің жоспарында осы пункттер болды: елдің парламентінде барлық партияларының өкілдігі, вице-президент лауазымының оралуы, атқарушы биліктің реформалануы, мемлекеттік ғылым академиясын құру, қазақстандық тауар өндірушілерге салықты азайту, әйелдердің зейнеткерлік жасын 55 жасқа дейін төмендету, биліктің заң шығарушы және атқарушы органдарындағы әйелдердің өкілдігін арттыру, Орталық Азия елдерінің мамандарын даярлайтын мемлекеттік университет құру, табысы шектеулі, физикалық мүмкіндіктері шектеулі адамдарға, зейнеткерлер мен ардагерлерге лайықты өмір сүру, жас отбасыларды қолжетімді және сапалы баспанамен қамтамасыз ету бағдарламасын қабылдау, мемлекеттік қазақ тілі академиясын құру және арнайы «Ана тілі» мерекесін ұйымдастыру және т.б.. Өзінің үгіт-насихатында ол көптеген реформаларды ұсынды және мемлекеттің жұмысын толықтай өзгертуді жоспарлады.

Ғани Қасымов Фейсбук әлеуметтік желісінде жұмыс істеп, БАҚ-та жарияланған материалдарды өз парақшасында жариялап, басқа қолданушылардың хабарламаларына жылдам жауап беріп, кандидаттардың ішінде ең белсендісі болды. Науқанның соңғы аптасында оның әлеуметтік желідегі «достарының» саны 1700-ден 1800-ге дейін өсті. MediaNet халықаралық журналистика орталығы сарапшыларының пікірінше, «Патриоттар партиясының көшбасшысы таңдауын электораттың озық либералдық бөлігінің (Фейсбук қолданушыларының өздері) пайдасына жасады, бұл оның рақымшылық және құқық қорғаушы пен журналист босатуын айтып кетті.

Дереккөздер

https://www.inform.kz/kz/tauelsizdik-shezhiresi-2011-zhyl-el-mereyi-eselengen-zhyl_a2977040
http://rus.azattyq.org/content/nursultan_nazarbaev_president_power_prolongation/2266958.html
http://vesti.kz/polit/76244/
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясы. 41, 2-тармақ; «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 28 қыркүйектегі № 2464 Конституциялық Заңы, 2-бап. 54, 1-тармақ.
http://www.inform.kz/rus/article/2351000 Мұрағатталған 4 наурыздың 2016 жылы.
https://tengrinews.kz/viborirk/nazvana-glavnaya-osobennost-prezidentskih-vyiborov-183090/
http://www.inform.kz/rus/article/2355747 Мұрағатталған 28 ақпанның 2011 жылы.
http://vesti.kz/polit/78851/
http://www.kazpravda.kz/c/1299272080

[1] ttps://www.inform.kz/kz/tauelsizdik-shezhiresi-2011-zhyl-el-mereyi-eselengen-zhyl_a2977040

[2] ttp://rus.azattyq.org/content/nursultan_nazarbaev_president_power_prolongation/2266958.html

[3] ttp://vesti.kz/polit/76244/

[4] Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясы. 41, 2-тармақ; «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 28 қыркүйектегі № 2464 Конституциялық Заңы, 2-бап. 54, 1-тармақ.

[5] ttp://www.inform.kz/rus/article/2351000 Мұрағатталған 4 наурыздың 2016 жылы.

[6] ttps://tengrinews.kz/viborirk/nazvana-glavnaya-osobennost-prezidentskih-vyiborov-183090/

[7] ttp://www.inform.kz/rus/article/2355747 Мұрағатталған 28 ақпанның 2011 жылы.

[8] ttp://vesti.kz/polit/78851/

[9] ttp://www.kazpravda.kz/c/1299272080