Либерализм (лат. liberalis - «еркін») — ең жоғарғы құндылық әрі басымдық ретінде жеке еркіндікті ұстанатын идеология. Либерализмнің әлеуметтік-саяси теориясы қоғамдық және мемлекеттік құрылымның демократиялық принциптеріне негізделеді, әлеуметтік, саяси, экономикалық қатынастардың зорлық-зомбылықсыз түрлерін ұстанады, тұлғаның еркін дамуын шектемейтін және әрбіріне мемлекеттік-құқықтық қорғау, адам құқы мен азамат бостандығын сақтау кепілдігін беретін қоғам құруды көздейді. Либералды құндылықты ұстанушы адамды либерал дейді. Либерал - қоғамның барлық экономикалық, әлеуметтік-саяси, рухани салаларында жеке тұлғаның еркіндігін жақтайтын саяси және идеологиялық ағымды ұстанушы; либералды партияның мүшесі; ескі. - еркін ойлаушы.
Философиясы
Тарихы
Либерализм саяси ағым ретінде ХVI ғ. ортасында пайда болды, ағылшын вигилерінің бағдарламасы мен іс-әрекетімен, сондай-ақ мүдделер тепе-теңдігі мен әртүрлі құқынлықтардың сыйымдылығына негізделген келісім мен байланысты болды. Кейіннен ағылшын және француз ағартушылары әлеуметтік-философиялық, құқынлықты-дүниетанымдық, құқықтық және экономикалық либералдық идеяларды жасап, негіздеді. XIX ғ. ортасынды либерализм ғаламдық идеологияға айналып, бүкіл әлемде ықпалы артты.
Либерализм және әлеуметтік өмір
Либерализм әлеуметтік өмірдің негізі ретінде өз мүддесіне сәйкес еркін әрекет етуге құқы шексіз, сөзсіз құқынлықты әрі атайды. Тұлғаның жеке өмірі қол сүғуға болмайтын жоғары саласы болып табылады және мемлекет тарапынан () араласуға болмайтын (laisser-faire) әмбебап принциппен қорғалады. Демократиялық мемлекетте толық билікке азаматтық қоғам ортақтасады. Қоғамдағы әділеттілік заң үстемдігімен және барлық азаматтың заң алдында теңдігімен қамтамасыз етіледі. Либералды демократияның қоғам дамуының гуманистік бағыты ретінде орнығуы жаһанданудың саяси қырын құрайды және тұлғаны құқықтық қорғауға шүбәсыздық мәртебесін берумен байланысты.
Либерализм және мемлекеттік құқық
Либерализмге сәйкес, мемлекеттік құқық адам құқын қорғауда тұлға басымдығына назар аударады, ол мемлекеттен тәуелсіз әрі заңмен жасалмайды, жоққа да шығарылмайды. "Құқық - шын мәнінде - тепе-тең еркіндік принципінен шығатын қорытынды мәні" (Г. Спенсер). Туа бітті адамға кері қайтарылмайтын, ешкім тартып ала алмайтын табиғи құқық - өмір сүруге, бостандыққа және бақытқа ұмтылуға беріледі. Мемлекет жекеменшік құқын, этникалық құқықтарды, дінге еріктілік құқын қорғауға міндетті. Маңызды сая¬си мәнге ие азаматтық құқықтар: , сөз бостандығы, баспасөз бостандығы, бірлесу және жиналу бостандығы, шеруге шығу еріктілігі. XX ғ. әлеуметтік қауіпсіздік құқы бекітілді: білім алу құқы, еңбек ету және оған лайықты жалақы алу құқы, жеке өмірдің қол сұғудан қорғалуы құқы және т.б.
Либерализмнің экономикалық ұстанымы
Либерализмнің экономикалық ұстанымы материалдық өмірде бостандық кепілі болатын бәсекелестіктің жетекші рөліне негізделеді. Сондықтан да мемлекет шараларды қолдана отырып, бәсекені қолдап, дамытуы керек. Әлеуметтік қатынастар жүйесінде либерализм күш қолданбауды және ұстамдылықты қолдайды. Жаһандану жағдайында бәсекелестік және күш қолданбау бірдейлендіру мен дамудың кедейленуіне, алуан түрлілікті басып-жаншуға қарсы тұрады. Либерализмнің көптеген негізгі идеялары батыс әлемінде әмбебап, жалпыға ортақ қағидаттар мәртебесіне ие болды және халықаралық құқық ережелерінде бекітілді. Міне, либерализмді кейде жаһандану идеологиясы деп атау осыдан.
Либерализм және социализм
Либерализм және социализм - өзара байланысты ұғымдар. Бұл мәселені орыс философ В. М. Межуев жан-жақты зерттеген. Либералды идеология (адам еркіндігі) алғышарттары мен оның жүзеге асырылуының әлеуметтік нәтижелері (адамдар теңсіздігі) арасында ішкі қарама-қайшылық бар. Ол бойынша еркіндік адамды теңдікке емес, теңсіздікке жетелейді, онда бәрі еркін, бірақ біргбіріне тең емес. Осыдан келіп либрализмге социалистік оппозиция қалыптасты. Осылайша, бүгінгі күнге дейін либерализм тендікке зияны тиетін еркіндікті қолдайды, ал социализм - еркіндік есебінен тендікке ұмтылады деп түсіну қалыптасқан. Бұл тығырықтан шығу жолын либералистер де, социалистер де іздестіруде. Қазіргі либерализм бұл мәселенің шешімін құқық пен моральды бірлестіретін жаңа әлеуметтік әділеттілік теориясын қалыптастыру арқылы таппақшы болды. Ал, социализм болса, Маркстен бері еркіндік пен теңдіктің өзара ұштасуынан туатын мәселенің басқаша шешімін ұсынады. Оның негізінде - жеке меншіктің болуы жағдайында бұл мәселенің шешімін табу мүмкін еместігін дәлелдеу жатыр. Жеке меншік жағдайында не еркіндікті, не теңдікті қүрбандыққа шалу керек болады. Осылайша, еркіндік идеясын уағыздаушы социалистік ағымды либерализмнің тарихи мұрагері ретінде қарастыруға болады.
Критикасы мен қолдауы
Дереккөздер
- Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Liberalism |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Liberalizm lat liberalis erkin en zhogargy kundylyk әri basymdyk retinde zheke erkindikti ustanatyn ideologiya Liberalizmnin әleumettik sayasi teoriyasy kogamdyk zhәne memlekettik kurylymnyn demokratiyalyk principterine negizdeledi әleumettik sayasi ekonomikalyk katynastardyn zorlyk zombylyksyz tүrlerin ustanady tulganyn erkin damuyn shektemejtin zhәne әrbirine memlekettik kukyktyk korgau adam kuky men azamat bostandygyn saktau kepildigin beretin kogam kurudy kozdejdi Liberaldy kundylykty ustanushy adamdy liberal dejdi Liberal kogamnyn barlyk ekonomikalyk әleumettik sayasi ruhani salalarynda zheke tulganyn erkindigin zhaktajtyn sayasi zhәne ideologiyalyk agymdy ustanushy liberaldy partiyanyn mүshesi eski erkin ojlaushy FilosofiyasyTarihyAlgash bolyp liberalizm ugymyn ideologiya retinde damytkan Dzhon Lokk bolgan Liberalizm sayasi agym retinde HVI g ortasynda pajda boldy agylshyn vigilerinin bagdarlamasy men is әreketimen sondaj ak mүddeler tepe tendigi men әrtүrli kukynlyktardyn syjymdylygyna negizdelgen kelisim men bajlanysty boldy Kejinnen agylshyn zhәne francuz agartushylary әleumettik filosofiyalyk kukynlykty dүnietanymdyk kukyktyk zhәne ekonomikalyk liberaldyk ideyalardy zhasap negizdedi XIX g ortasyndy liberalizm galamdyk ideologiyaga ajnalyp bүkil әlemde ykpaly artty Liberalizm zhәne әleumettik omirLiberalizm әleumettik omirdin negizi retinde oz mүddesine sәjkes erkin әreket etuge kuky sheksiz sozsiz kukynlykty әri atajdy Tulganyn zheke omiri kol sүguga bolmajtyn zhogary salasy bolyp tabylady zhәne memleket tarapynan aralasuga bolmajtyn laisser faire әmbebap princippen korgalady Demokratiyalyk memlekette tolyk bilikke azamattyk kogam ortaktasady Қogamdagy әdilettilik zan үstemdigimen zhәne barlyk azamattyn zan aldynda tendigimen kamtamasyz etiledi Liberaldy demokratiyanyn kogam damuynyn gumanistik bagyty retinde ornyguy zhaһandanudyn sayasi kyryn kurajdy zhәne tulgany kukyktyk korgauga shүbәsyzdyk mәrtebesin berumen bajlanysty Liberalizm zhәne memlekettik kukykLiberalizmge sәjkes memlekettik kukyk adam kukyn korgauda tulga basymdygyna nazar audarady ol memleketten tәuelsiz әri zanmen zhasalmajdy zhokka da shygarylmajdy Қukyk shyn mәninde tepe ten erkindik principinen shygatyn korytyndy mәni G Spenser Tua bitti adamga keri kajtarylmajtyn eshkim tartyp ala almajtyn tabigi kukyk omir sүruge bostandykka zhәne bakytka umtyluga beriledi Memleket zhekemenshik kukyn etnikalyk kukyktardy dinge eriktilik kukyn korgauga mindetti Manyzdy saya si mәnge ie azamattyk kukyktar soz bostandygy baspasoz bostandygy birlesu zhәne zhinalu bostandygy sheruge shygu eriktiligi XX g әleumettik kauipsizdik kuky bekitildi bilim alu kuky enbek etu zhәne ogan lajykty zhalaky alu kuky zheke omirdin kol sugudan korgaluy kuky zhәne t b Liberalizmnin ekonomikalyk ustanymyLiberalizmnin ekonomikalyk ustanymy materialdyk omirde bostandyk kepili bolatyn bәsekelestiktin zhetekshi roline negizdeledi Sondyktan da memleket sharalardy koldana otyryp bәsekeni koldap damytuy kerek Әleumettik katynastar zhүjesinde liberalizm kүsh koldanbaudy zhәne ustamdylykty koldajdy Zhaһandanu zhagdajynda bәsekelestik zhәne kүsh koldanbau birdejlendiru men damudyn kedejlenuine aluan tүrlilikti basyp zhanshuga karsy turady Liberalizmnin koptegen negizgi ideyalary batys әleminde әmbebap zhalpyga ortak kagidattar mәrtebesine ie boldy zhәne halykaralyk kukyk erezhelerinde bekitildi Mine liberalizmdi kejde zhaһandanu ideologiyasy dep atau osydan Liberalizm zhәne socializmLiberalizm zhәne socializm ozara bajlanysty ugymdar Bul mәseleni orys filosof V M Mezhuev zhan zhakty zerttegen Liberaldy ideologiya adam erkindigi algysharttary men onyn zhүzege asyryluynyn әleumettik nәtizheleri adamdar tensizdigi arasynda ishki karama kajshylyk bar Ol bojynsha erkindik adamdy tendikke emes tensizdikke zhetelejdi onda bәri erkin birak birgbirine ten emes Osydan kelip libralizmge socialistik oppoziciya kalyptasty Osylajsha bүgingi kүnge dejin liberalizm tendikke ziyany tietin erkindikti koldajdy al socializm erkindik esebinen tendikke umtylady dep tүsinu kalyptaskan Bul tygyryktan shygu zholyn liberalister de socialister de izdestirude Қazirgi liberalizm bul mәselenin sheshimin kukyk pen moraldy birlestiretin zhana әleumettik әdilettilik teoriyasyn kalyptastyru arkyly tappakshy boldy Al socializm bolsa Marksten beri erkindik pen tendiktin ozara ushtasuynan tuatyn mәselenin baskasha sheshimin usynady Onyn negizinde zheke menshiktin boluy zhagdajynda bul mәselenin sheshimin tabu mүmkin emestigin dәleldeu zhatyr Zheke menshik zhagdajynda ne erkindikti ne tendikti kүrbandykka shalu kerek bolady Osylajsha erkindik ideyasyn uagyzdaushy socialistik agymdy liberalizmnin tarihi murageri retinde karastyruga bolady Kritikasy men koldauyDerekkozderOryssha kazaksha zandyk tүsindirme sozdik anyktamalyk Almaty Zheti zhargy baspasy 2008 zhyl ISBN 9965 11 274 6 Sayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Liberalism