Қаракүзен

Еуропа қара күзені (лат. Mustela lutreola) — сусарлар тұқымдасының күзендер туысына жататын жыртқыш сүтқоректі мамық терілі аң.

Еуропа қара күзені
()
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Хордалылар Табы: Сүтқоректілер Сабы: Жыртқыштар Тұқымдасы: Сусарлар тұқымдасы Тегі: Күзендер Түрі: M. lutreola
Mustela lutreola (Линней, 1761)
Ареал (қоңыр - қазіргі, қызыл - жерсінген, қызғылт сары - жойылған мүмкін)

Таралуы

Сирек кездесетін түр, Қазақстанда жойылып кетуі мүмкін. 1920 – 30 жылдары Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарының Жайық, , , жағасында мекендеген. Соңғы рет 1938 жылы Еуропа қара күзенінің біреуін Ырғыз өзенінің, екіншісін Солтүстік Қазақстан облысындағы бойынан ұстаған. Бұдан басқа Қазақстанда таралуы жөнінде ешқандай дерек жоқ.

Мекендейтін жерлері

Тұщы суқоймалары: тазартылмаған өзектер мен өзендер, көлдер, ескі арналар, көптеген аралдары бар және қалың өсімдекті өзен атыраптары. Мұз асты қуыстар мен қатпайтын жылымдар болу қажет. Маңызды жағдайдың бірі – қоректің мол болуы. Құрлық азықтары мол болса, су күзені бетін тұтастай мұз басқан суқоймаларында да мекендей береді. Күшіктейтін іні бар ауданда суқоймасының тереңдігі 50 см-ден кем болмауы керек, өйткені баспанаға баратын іннің суфсты аузы көрінбеуі міндетті.

Негізгі шектеуші факторлар

Оның бұрында кездескен жерлерінде қазір тұрақты түрде америка су күзені кездеседі, ол еуропа су күзеніне қарағанда күшті, америка су күзені оны ығыстырып қана қоймайды, өлтіреді және оның биотопын толықтай меңгереді.

Биологиялық ерекшеліктері

Еуропа қара күзенінің дене тұрқы 36 – 42 см, салмағы 1,1 кг-дай. Басы жалпақ, денесі ұзынша келген, аяқтары қысқа. Башпайларының арасы жүзу жарғағымен жалғасқан. Жүні біркелкі үлпілдек, қара қоңыр, қызғылт қоңыр түстес. Алқымында, астыңғы және үстіңгі еріндері мен төсінде ақ дағы болады. Өзенде, ағын суда, бөгендерде мекендеп, інін (тереңдігі 1,5 м-дей) су астына қазады. Балық, ұсақ кемірушілер, жәндіктермен қоректенеді. Жыныстық жағынан бір жаста жетіледі. Ақпан – наурыз айларында ұйығады да, 42 – 75 күннен кейін балалайды (3–7, сирек 10). Күзге қарай інін тастап, өз бетінше тіршілік етеді.

Еуропа қара күзені – терісі өте бағалы аң. Қазіргі кезде өте сирек кездесетін аң болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.

Күйге түсу 3 атаға дейін созылады және кіші су қоймаларының мұздан арылу кезеңіне (ақпан-наурыз) сәйкес келеді. Буаздылық 42 күннеп 75 күнге дейін созылады, бұл кейбір қаншықтардың жұмыртқасының дамуының латентті (жасырын) кезеңінің болуымен байланысты, ал оның ұзақтығы тұраұты болмайды. Ұяда 3-7, кейде 10 күшік болады. Туғаннан 30 күн өткен соң көзі ашылады. Ұяластар күздің басында тарайды. Бір жаста жыныстық жағынан жетіледі. Қорегінің негізін қыста сүтқоректілер мен балық құрайды, жазда – қосмекенділер, құстар, насекомдар. Еуропа су күзенінің алысқа қоныс аударуы байқалмаған. Ең қауыпты жаулары мен бәсекелестері – қамшат пен америка су күзені.

Қолда өсіру

Қолда жақсы көбейеді.

Қабылданған қорғау шаралары

Кирсанов қорықшасында қорғалады.

Қорғауды керек ететін шаралар

Қолда, соның ішінде хайуанаттар парктерінде, өсіруді жүзеге асыру.

Зерттеу үшін ұсыныстар

Жайық, Елек, Тобыл, Ұбаған, Шағылы өзендерінің жайылмалары және Шағылы көлен ол жерлерден күзенді табу мақсатында зерттеу.

Дереккөздер

1. Maran, T., Aulagnier, S., Libois, R., Kranz, A., Abramov, A. & Wozencraft, C (2008). Mustela lutreola. In: 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 7 қараша 2010.
2. Қазақ энцклопедиясы
3. 1. Афанасьев и др., 1953; 2. Лобачев, 1982.