Қалтай Мұхамеджанов

Қалтай Мұхамеджанұлы Мұхамеджанов (24 желтоқсан 1928 жыл, «Шіркейлі» кеңшары, Қызылорда округы, Қазақ АКСР — 7 мамыр 2001 жыл, Мәскеу, Ресей) — қазақ және кеңестік драматург, жазушы, публицист, сценарийші.

Қалтай Мұхамеджанұлы Мұхамеджанов
Туған күні	24 желтоқсан 1928 (1928-12-24)
Туған жері	қазіргі Шіркейлі ауылы, Сырдария ауданы, Қызылорда облысы, Қазақ АКСР
Қайтыс болған күні	7 мамыр 2001 (2001-05-07) (72 жас)
Қайтыс болған жері	Мәскеу, Ресей
Азаматтығы	Қазақстан  КСРО (1928-1991)
Ұлты	қазақ
Мансабы	жазушы, драматург, , публицист, аудармашы, сценарийші
Жанры	сатира, драматургия
Шығармалардың тілі	қазақша

Қазақстанның халық жазушысы, драматург, алғашқы кәсіби қазақ театр критигі.

Өмірбаяны

1953 жылы Ташкенттегі театр және көркемөнер институтын бітірді. Қожа руынан шыққан.

Қазақстан Республикасының Мәдениет министрлігінде, Мемлекеттік кино комитетінде, Қазақстан Жазушылар одағының, Кинематографистер одағының екінші, бірінші хатшысы, 1988–1998 жж. республикалық «Ара–Шмель» журналында, халықаралық «Заман – Қазақстан» газетінде бас редактор болды.

Өмірінің соңғы жылдарында халықаралық «Түркістан» газетінің бас редакторы қызметін атқарды.

Шығармашылығы

Шығармашылық жолын М.Горькийдің «Тоғышарлар», С.Айнидің «Құлдар», Айбектің «Киелі қан» сияқты атақты туындыларын аударудан бастаған.

1959 жылы М.Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма театрында «Бөлтірік бөрік астында» атты тұңғыш драмалық туындысының премьерасы болды.

Қалтай Мұхамеджанов пьесалары адам мінезінің, іс-әрекетінің күлкілі жақтарын алып суреттеуге құрылады. Күлкінің ар жағында ондай құбылысты әшкерелеу сарыны жатады. «Бөлтірік бөрік астынданың» басты кейіпкері Сапар – жылпос, опасыз, өмірді алдау мен арбауға құрып үйренген адам. Ол ауылда әйелі бола тұрып, қалада үйленеді. Автор осыны әшкерелейді. Оны «Бөрік астындағы бөлтірікке» теңейді. Қала қыздарының қазақ тілін білмеуін күлкі етеді. Ал, «Құдағи келіпті» пьесасында адамның отбасындағы тіршілігін суреттей отырып, қаланың тоғышар, сәнқұмар әйелдеріне еліктеген сауатсыз ауыл әйелі Айжанның қызын күйеуінен айырып алмақ болған ісі мен қылығын күлкі етеді. «Қуырдақ дайын» пьесасында Ережеп, Жақан сияқты өмірде өз орны жоқ, әркімге сүйеніп күн көрген мүсәпір адамдардың майысқақ, жұрттың бәріне жақсы көрінуге тырысқан қылықтарын суреттеуді көздеген. Бәрі де күлкіге арқау боларлық дүниелер. Автордың үш пьесасы да кезінде театр сахналарынан қойылды.

«Шыңдағы шынарда», «Айман–Шолпан» киносценарийлерінің де авторы. А.Қаһардың «Ауру тістерін», Ш.Айтматовтың «Ана–Жер–Ана», «Арманым, Әселім» пьесаларын, «Ақ кеме» повесі және Шығыс классикасының «Мың бір түн» ертегісін (1-4-томдарын) қазақ тіліне аударды.

1978 жылы «Жазушы» баспасынан таңдамалы шығармаларының екі томдығы жарық көрген. 1998 жылы таңдамалы шығармаларының 3 томдығы шықты. Ол драмалық шығармаларында диалогты, диалогтың даралану заңдылықтарын, диалогтар даралығы бәсекелестігін шебер пайдаланды. Оның комедиялық және драмалық туындыларының қай-қайсысында да қазақ қоғамында рухани дерттің белең ала бастауы кеңінен қамтылып, қазақ халқының Кеңес дәуіріндегі алмағайып тағдыры, ұлы тұлғалардың трагедиялық бейнесі айқын көрініс тапты.

Карл Маркстың «Капиталын» үш-ақ ауыз сөзге сыйдырған сатира саңлағының қырғыздың әйгілі жазушысы Шыңғыс Айтматовпен бірлесе жазған «Көктөбедегі кездесу» пьесасының алар орны ерекше. Бесіктегі кезінен күмән еміп өскен ұрпақтың күйік пен күдікке толы күйкі болмысынан сыр шертеді.

Марапаттары

Қазақстанның Халық жазушысы (1992). «Құрмет Белгісі», Халықтар Достығы, «Парасат» ордендерімен, сондай-ақ бірқатар мемлекеттік жоғары марапаттарға ие болған.

Дереккөздер

1. https://kazakh-tv.kz/kz/view/blog/page_191310_ Мұрағатталған 27 қаңтардың 2020 жылы.
2. https://kitapkhana.kz/kaltaimuhamed/1384-alaa-aytan-alzhydar.html
3. [1]