Қайыкент ауданы

Қайыкент ауданы (құм. Къайыгент якъ, орыс. Каякентский район) — Ресей Федерациясының Дағыстан құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік және муниципалитет (муниципалды аудан).

/
Қайыкент ауданы
құм. Къайыгент якъ
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Ресей
Кіреді	Дағыстан
Енеді	14 муниципалды құрылым
Әкімш.орт.	ауылы
Аудан әкімшілігінің басшысы	Эльдерханов Магомед Меджидович
Жергілікті өзін-өзі басқару төрағасы	Багамаев Магомедрасул Ахсабарович
Тарихы мен географиясы
Координаттары	42°23′14″ с. е. 47°59′12″ ш. б. / 42.38722° с. е. 47.98667° ш. б. / 42.38722; 47.98667 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 42°23′14″ с. е. 47°59′12″ ш. б. / 42.38722° с. е. 47.98667° ш. б. / 42.38722; 47.98667 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	23 қаңтар 1935 жылы
Жер аумағы	691,08 км²
Тұрғындары
Тұрғыны	58 854 адам (2021) (1,83 %)
Тығыздығы	85,16 адам/км²
Ұлттық құрамы	құмықтар, даргиндер
Телефон коды	87248
kayakentsky.ru  (орыс.)
Қайыкент ауданы Ортаққорда Координаттар: 42°23′14″ с. е. 47°59′12″ ш. б. / 42.38722° с. е. 47.98667° ш. б. / 42.38722; 47.98667 ^(G) ^(O) ^(Я)

Әкімшілік орталығы — ауылы.

Географиясы

Аудан Дағыстанның шығыс бөлігінде, Каспий теңізінің жағалауында орналасқан.

Оңтүстік-шығысында Дербентпен, оңтүстік-батысында – , батысында – , солтүстік-батысында – Дағыстанның аудандарымен шектеседі. Солтүстікте республикалық маңызы бар қаласымен (және оның қалалық округімен) де шекаралас орналақсан.

Ауданның жалпы ауданы — 691,08 км². Аудан аумағында екі анклавқа ие: және ауылдары.

Қайыкент ауданының аумағында әкімшілік жағынан басқа аудандарға бағынатын екі ауыл бар: (Дахадай ауданы Сутбук ауылдық кеңесі) және (Сергоқала ауданы Урахи ауылдық кеңесі).

Тарихы

Алғышарты

Құмықстан этногеографиялық терминіне енген құмықтар тұратын этноаумағы болып келеді.

1867 жылға дейін қазіргі Қайыкент ауданының бір бөлігі құмық феодалдық құрылымының — , ал екінші бөлігі құрамында болды.

1860 жылы құрылып, 1867 жылы феодалдық құрылымдар ыдырағаннан кейін аудан аумағы жаңадан құрылған облыстың құрамына енді.

Қазіргі кезең

Әкімшілік орталығы ауылында болған Қайыкент ауданы 1935 жылғы 23 қаңтардағы ДАКСР БОАК қаулысы негізінде , және аудандары аумағының бір бөлігінен құрылды.

1957 жылы облыс орталығы қаласына көшірілді. РКФСР ЖКТ 1963 жылғы 1 ақпандағы қаулысымен қосылды. РКФСР ЖКТ 1965 жылғы 12 қаңтардағы қаулысымен аудан орталығы ауылына көшіріліп, ауданның бұрынғы шекарасы қалпына келтірілді.

1950 жылдардың аяғында Шешен-Ингуш АКСР Шурагат ауданына қарасты екі ауылдың тұрғындары Қайыкент ауданына қоныстандырылып, Герга және ауылдарын құрады. 1966 жылғы Оңтүстік Дағыстандағы жойқын жер сілкінісінен кейін аймақта тағы бірнеше ауылдар пайда болды — Новые Викри, Сагаси-Дейбук және Дружба. Оларды Агул, Дахадай, Қайтақ, Құраһ, Табасаран және Хив аудандарындағы қираған ауылдарының тұрғындары қоныстандырды.

Тұрғандары

1939	1959	1970	1979	1989	2002	2009	2010	2011	2012
17 661	↘16 301	↗22 925	↗28 851	↗34 019	↗52 739	↗54 995	↘54 089	↗54 125	↘54 098
2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
↘53 925	↗53 926	↗54 186	↗54 832	↗55 633	↗56 074	↗56 511	↗56 704	↗58 854

Ұлттық құрамы

2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша:

Халық	Саны, адам	Жалпы халықтан үлесі, %
құмықтар	28 357	52,43 %
даргиндер	22 894	42,33 %
табасарандар	941	1,74 %
агулдер	821	1,52 %
лезгиндер	267	0,49 %
орыстар	134	0,25 %
лактар	97	0,18 %
аварлар	88	0,16 %
басқалары	136	0,26 %
көрсетілмеген	354	0,65 %
барлығы	54 089	100,00 %

2020-2021 жылдардағы Бүкілресейлік халық санағы бойынша:

Халық	Саны, адам	Жалпы халықтан үлесі, %
құмықтар	31 952 ▲	54,29 %
даргиндер	22 670 ▼	38,52 %
табасарандар	913 ▼	1,55 %
агулдер	732 ▼	1,24 %
лезгиндер	188 ▼	0,32 %
орыстар	91 ▼	0,15 %
лактар	88 ▼	0,15 %
аварлар	58 ▼	0,10 %
көрсетілмеген	869	1,48 %
басқалары	1214	2,06 %
барлығы	58 854	100,00 %

Аумақтық құрылымы

Қайыкент ауданы әкімшілік-аумақтық құрылым аясында ауылдық кеңестер мен ауылдарды қамтиды.

Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру шеңберінде аттас муниципалды ауданға ауылдық кеңестер мен ауылдарға сәйкес келетін ауылдық елді мекен мәртебесі бар 14 муниципалды құрылым кіреді.

№	Ауылдық қоныс	Әкімшілік орталығы	Елді мекендер саны	Тұрғындары (адам)	Ауданы (км²)
1		ауылы	2	↘1921	42,13
2	ауылы	ауылы	1	↘2373	27,68
3	ауылы	ауылы	1	↗4064	19,32
4	ауылы	ауылы	1	↗1073	13,41
5	ауылы	ауылы	1	↗4006	12,99
6	ауылы	ауылы	1	↗1044	16,40
7	ауылы	ауылы	1	↘1722	25,06
8		ауылы	2	↗16 126	63,00
9		ауылы	2	↗4514	20,97
10		ауылы	2	↗6138	36,23
11	ауылы	ауылы	1	↘7418	38,06
12		ауылы	2	↗3144	10,51
13	ауылы	ауылы	1	↗2284	32,36
14	ауылы	ауылы	1	↘3027	74,91

Елді мекендері

Ауданда 19 ауылдық елді мекен бар:

№	Елді мекен	Түрі	Тұрғындары	Ауылдық қонысы
1		ауыл	↘2411
2		ауыл	↘2373	ауылы
3		ауыл	↘19
4		ауыл	↘54
5		ауыл	↗4064	ауылы
6		ауыл	↘435
7		ауыл	↗1073	ауылы
8		ауыл	↗4006	ауылы
9		ауыл	↘186
10		ауыл	↗1044	ауылы
11		ауыл	↘1722	ауылы
12		ауыл	↗15 923
13		ауыл	↘203
14		ауыл	↗5952
15		ауыл	↗4495
16		ауыл	↘7418	ауылы
17		ауыл	↘1986
18		ауыл	↗2284	ауылы
19		ауыл	↘3027	ауылы

және ауылдары аумағындағы Қайыкент ауданының анклавтары болып табылады. Ал ауылы, керісінше, Қайыкент ауданы аумағындағы Дахадай ауданының анклавы болып табылады. Краснопартизанск ауылы Сергоқала ауданының анклавы болып табылады.

Экономикасы

Аудан аумағында негізінен жүзім өндіруге маманданған 5 шарап зауыты мен 14 ірі ауыл шаруашылық кәсіпорны бар.

Көлік

Аудан аумағында Ресейді Әзірбайжанмен байланыстыратын теміржол және «Кавказ» федералдық автомагистралі орналасқан.

Дереккөздер

1. Кумыкско-русский словарь.под ред.Б.Г.Бамматова. Российская Академия Наук., Дагестанский научный центр ордена «Знак Почета» институт языка, литературы и искусства имени Г. Цадасы. Махачкала. С. 381-387
2. авар. Гъаякент мухъ, Къаякент район, әз. Qayakənd rayonu, Къаякентла къатI, құм. Къаягент якъ, Къаякентал кIану, лезг. Къаякент район, ноғ. Каякент район, Къаякент район, Къаякент район, Каякент район, Къаякент район, шеш. Каякентан кIошт.
3. История Каякентского районного суда.(қолжетпейтін сілтеме)