Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Украиналық Қазақстандықтар (укр. Українці в Казахстані) — бірнеше тарихи кезеңдерде қалыптасқан Қазақстан аумағындағы ұлттық қауымдастықтардың бірі. Украиндықтар елдегі ең ірі этникалық топтардың бірі. 2021 жылғы Қазақстан халық санағының қорытындысы бойынша украиндықтардың саны 387 327 адамды құрайды. Алайда, украин тектес барлық Қазақстан Республикасының азаматтарын ескере отырып (оның ішінде ішінара ұлтаралық отбасыларда), бұл сан ресми мәліметтерден едәуір асып, 1 миллионнан астам адамға жетеді.
| Қазақстандағы украиндар | |
| укр. Українці в Казахстані | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 387 327 адам | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Астана | 19 692 |
| Алматы | 17 397 |
| Қостанай облысы | 102 070 |
| Қарағанды облысы | 61 606 |
| Павлодар облысы | 48 007 |
| Ақмола облысы | 45 935 |
| Солтүстік Қазақстан облысы | 35 673 |
| Ақтөбе облысы | 33 976 |
| Батыс Қазақстан облысы | 14 900 |
| Шығыс Қазақстан облысы | 10 420 |
| Алматы облысы | 8942 |
| Түркістан облысы | 7948 |
| Жамбыл облысы | 3888 |
| Маңғыстау облысы | 3290 |
| Атырау облысы | 1231 |
| Қызылорда облысы | 564 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| Православие | |
Солтүстік Қазақстан мен Батыс Сібірдегі украиндық қоныстанушылар кейде бұл аймақты «Сұр Сына» (укр. Сірий Клин) деп атайтын.
Тарихы
XVIII ғасырдың аяғынан бастап Қазақстанға ерікті және мәжбүрлі украин қоныстанушыларының бірнеше толқыны келді. Алғашқы келген украиндар жер аударылған , Ресей үкіметі 1768 жылы сәтсіз көтерілістен кейін Қазақстанға жіберген әскерилендірілген украиндық шаруалар мен казактар бандаларының мүшелері болды. Қазақстандағы украин этносына қосқан үлесі тұрғысынан XIX ғасырдың аяғынан бастап, сол кезде Ресей империясының құрамына кірген Украинаның барлық дерлік аймақтарынан келген қоныс аударушылардың үлкен толқыны маңызды болды. Жаңа мүмкіндіктер мен тегін жер іздеуде бұл ерікті эмигранттар ғасырдың басында Қазақстанда және Ресейдің іргелес аймақтарында шамамен 100 000 адамды құрады. Бұл қозғалыс 20 ғасырдың басында Ресей премьер-министрі Петр Столыпиннің ауылшаруашылық реформаларынан кейін айтарлықтай өсті. 1897-1917 жылдар аралығында украин ұлты Қазақстан халқының үлесінде 1,9% - дан 10,5% - ға дейін өсті. Олар, әдетте, Қазақстанның Украинаға ұқсас аймақтарында, Қазақстанның солтүстік бөлігінде қоныстанды. 1917 жылға қарай украиндар Ақмола губерниясы халқының шамамен 29,5% - ы және халқының 21,5% - ын құрай бастады. 1926 жылға қарай халық санағы бойынша Қазақстанда 860 000 украиндық өмір сүрді.
1930 жылдары кеңестік ұжымдастыру процесі кезінде 64000-ға жуық украиндық қулак (салыстырмалы түрде ауқатты шаруа) отбасылары Қазақстанға күштеп көшірілді. Қазақстандағы украиндар 1930-1933 жылдардағы қазақ ашаршылығы кезінде қазақтардың өздерінен кейінгі екінші ең жоғары пропорционалды өлім-жітім деңгейіне ие болды. Қазақстандағы украин халқы 859 396 адамнан 549 859 адамға дейін қысқарды (олардың халқы шамамен 36% - ға азайды), ал Қазақстандағы басқа этникалық азшылықтар өз халқының 12% және 30% -ын жоғалтты.
Алғашқы Батыс украиндары 1939-1940 жылдары Кеңес Одағы Батыс Украинаны қосып алған кезде Қазақстанға Галиция мен Волыннан күштеп жер аударылды. Олардың артынан Батыс Украинадан депортацияланған, украин ұлтшылдары ұйымына айыпталған немесе мүше болған адамдар келді. Олардың 8000-ға жуығы «Карлаг» гулагына жіберілді және олардың көпшілігі жазасын өтегеннен кейін сол жерде қалды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі украин иммигранттарының ұрпақтары, әдетте, Қазақстанның көптеген украин мәдени орталықтарының кадрлық құрамында басым.
Қоғам және мәдениет
Қазақстандағы украин және орыс қауымдастықтарын саралауға ұмтыла отырып, Қазақстан Үкіметі украин мәдени ұмтылыстарын белсенді қолдайды. Ол украин газетін қаржыландырды. Украиналық ұйымдар Қазақстанда еркін жұмыс істейді және қазіргі уақытта жексенбілік мектептерге, хорларға және халықтық би ұжымдарына демеушілік жасайтын 20 украин мәдени орталығы бар. Қазақстан астанасында Украин орта мектебі мен жексенбілік мектеп бар. Кеңес өкіметінің қолынан қазақ және украин халқының ортақ азаптарын қазақ-украин белсенділері ерекше атап өтеді.
Украин тілі ықшам украин қоныстануы бар ауылдық жерлерде маңызды болып қала берсе де және оны Қазақстан үкіметі белсенді түрде қолдаса да, орыс тілін қолдану Қазақстанның украин қауымдастығында басым бола бастады. Орыс мәдениетімен ассимиляцияға байланысты украин тілін ана тілі деп санайтын Қазақстандағы украин халқының үлесі 1926 жылғы 78,7% - дан бүгінгі таңда 36,6% - ға дейін төмендеді. Қазақстандағы украиндықтардың көпшілігі, қазақтардың көпшілігінің қысымына тап болған кезде, орыстармен қарым-қатынас жасауға бейім болды. Осылайша, Қазақстандық украин қауымдастығында украиндық саяси және мәдени бірегейлікті сақтайтындар (негізінен 20 ғасырдың ортасындағы иммигранттардың ұрпақтары) мен мәдени және лингвистикалық тұрғыдан орыстандырылғандар (бұрын Қазақстанға қоныс аударғандардың ұрпақтары) арасында мәдени алшақтық бар.
Украин грек-католик шіркеуі Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін алғашқы Батыстық украиндар жер аударылған кезде Қазақстанда өмір сүре бастады. Қарағандыда шоғырланған шіркеу қызметтері алғашқы рим-католик шіркеуі салынғанға дейін 1978 жылға дейін үйлерде өткізілді. Алғашқы украин грек-католик шіркеуі 1996 жылы салынған. Қазіргі уақытта Қазақстанда украин грек-католик шіркеуінің тоғыз шіркеуі жұмыс істейді. Украин грек-католик қауымына 2002 жылы украин грек-католик шіркеуінің басшысы Жоғарғы архиепископ Любомир Гузар келді.
Демографиялық статистика
1989 жылғы халық санағы бойынша 896 000 адамды немесе халықтың 5,4 % - ын құрайтын. Кейіннен Ресей мен Украинаға қоныс аударуына байланысты бұл сан 1998 жылға қарай 796 000-ға және 2009 жылғы халық санағы бойынша 456 997-ге дейін азайды. 2021 жылғы Қазақстан халық санағының қорытындысы бойынша украиндықтардың саны 387 327 адамды құрайды.
| N | Жыл | Саны |
|---|---|---|
| 1 | 1897 | 79 573 |
| 2 | 1926 | 860 201 |
| 3 | 1939 | 658 319 |
| 4 | 1959 | 762 131 |
| 5 | 1970 | 930 158 |
| 6 | 1979 | 897 964 |
| 7 | 1989 | 896 240 |
| 8 | 1999 | 547 052 |
| 9 | 2009 | 333 031 |
| 10 | 2021 | 387 327 |
Сондай-ақ қараңыз
Дереккөздер
- Итоги Национальной переписи населения 2021 года в Республике Казахстан.
- Украинцы в Казахстане: Из истории переселений и депортаций.
- Энциклопедия украинознания. Словникова частичная (ЕС-II). — Париж, Нью-Йорк, 1973. — Т. 7. — С. 2704, с. 2842
- http://www.uvkr.com.ua/ua/structure/ukr_gromady/Kazakhstan.html
- https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/kazakh-famine-beginnings-sedentarization
- Бхавна Дэйв. (2007). Казахстан: этническая принадлежность, язык и власть . Психология Пресс, стр. 133-134.
- http://www.mfa.gov.ua/russia/ru/publication/content/1050.htm
- «Украинцы: взаимодействие с «восточной диаспорой»». Эндрю Уилсон . (1999). В книге Чарльза Кинга, Нилы Мелвина (ред.) «Нации за рубежом» . Вествью Пресс, стр. 103–132. ISBN 0-8133-3738-0
- http://www.catholic-kazakhstan.org/gka/Ua/index.htm Мұрағатталған 7 қыркүйектің 2008 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ukrainalyk Қazakstandyktar ukr Ukrayinci v Kazahstani birneshe tarihi kezenderde kalyptaskan Қazakstan aumagyndagy ulttyk kauymdastyktardyn biri Ukraindyktar eldegi en iri etnikalyk toptardyn biri 2021 zhylgy Қazakstan halyk sanagynyn korytyndysy bojynsha ukraindyktardyn sany 387 327 adamdy kurajdy Alajda ukrain tektes barlyk Қazakstan Respublikasynyn azamattaryn eskere otyryp onyn ishinde ishinara ultaralyk otbasylarda bul san resmi mәlimetterden edәuir asyp 1 millionnan astam adamga zhetedi Қazakstandagy ukraindarukr Ukrayinci v KazahstaniBүkil halyktyn sany387 327 adam ҚR halyk sanagy 2021 En kop taralgan ajmaktarAstana19 692Almaty17 397Қostanaj oblysy102 070Қaragandy oblysy61 606Pavlodar oblysy48 007Akmola oblysy45 935Soltүstik Қazakstan oblysy35 673Aktobe oblysy33 976Batys Қazakstan oblysy14 900Shygys Қazakstan oblysy10 420Almaty oblysy8942Tүrkistan oblysy7948Zhambyl oblysy3888Mangystau oblysy3290Atyrau oblysy1231Қyzylorda oblysy564Tilderiukrain orys kazakDiniPravoslavie Soltүstik Қazakstan men Batys Sibirdegi ukraindyk konystanushylar kejde bul ajmakty Sur Syna ukr Sirij Klin dep atajtyn TarihyXVIII gasyrdyn ayagynan bastap Қazakstanga erikti zhәne mәzhbүrli ukrain konystanushylarynyn birneshe tolkyny keldi Algashky kelgen ukraindar zher audarylgan Resej үkimeti 1768 zhyly sәtsiz koterilisten kejin Қazakstanga zhibergen әskerilendirilgen ukraindyk sharualar men kazaktar bandalarynyn mүsheleri boldy Қazakstandagy ukrain etnosyna koskan үlesi turgysynan XIX gasyrdyn ayagynan bastap sol kezde Resej imperiyasynyn kuramyna kirgen Ukrainanyn barlyk derlik ajmaktarynan kelgen konys audarushylardyn үlken tolkyny manyzdy boldy Zhana mүmkindikter men tegin zher izdeude bul erikti emigranttar gasyrdyn basynda Қazakstanda zhәne Resejdin irgeles ajmaktarynda shamamen 100 000 adamdy kurady Bul kozgalys 20 gasyrdyn basynda Resej premer ministri Petr Stolypinnin auylsharuashylyk reformalarynan kejin ajtarlyktaj osti 1897 1917 zhyldar aralygynda ukrain ulty Қazakstan halkynyn үlesinde 1 9 dan 10 5 ga dejin osti Olar әdette Қazakstannyn Ukrainaga uksas ajmaktarynda Қazakstannyn soltүstik boliginde konystandy 1917 zhylga karaj ukraindar Akmola guberniyasy halkynyn shamamen 29 5 y zhәne halkynyn 21 5 yn kuraj bastady 1926 zhylga karaj halyk sanagy bojynsha Қazakstanda 860 000 ukraindyk omir sүrdi 1930 zhyldary kenestik uzhymdastyru procesi kezinde 64000 ga zhuyk ukraindyk kulak salystyrmaly tүrde aukatty sharua otbasylary Қazakstanga kүshtep koshirildi Қazakstandagy ukraindar 1930 1933 zhyldardagy kazak asharshylygy kezinde kazaktardyn ozderinen kejingi ekinshi en zhogary proporcionaldy olim zhitim dengejine ie boldy Қazakstandagy ukrain halky 859 396 adamnan 549 859 adamga dejin kyskardy olardyn halky shamamen 36 ga azajdy al Қazakstandagy baska etnikalyk azshylyktar oz halkynyn 12 zhәne 30 yn zhogaltty Algashky Batys ukraindary 1939 1940 zhyldary Kenes Odagy Batys Ukrainany kosyp algan kezde Қazakstanga Galiciya men Volynnan kүshtep zher audaryldy Olardyn artynan Batys Ukrainadan deportaciyalangan ukrain ultshyldary ujymyna ajyptalgan nemese mүshe bolgan adamdar keldi Olardyn 8000 ga zhuygy Karlag gulagyna zhiberildi zhәne olardyn kopshiligi zhazasyn otegennen kejin sol zherde kaldy Ekinshi dүniezhүzilik sogystan kejingi ukrain immigranttarynyn urpaktary әdette Қazakstannyn koptegen ukrain mәdeni ortalyktarynyn kadrlyk kuramynda basym Қogam zhәne mәdenietҚaragandydagy Ukrainlyk grek katolik shirkeui Қazakstandagy ukrain zhәne orys kauymdastyktaryn saralauga umtyla otyryp Қazakstan Үkimeti ukrain mәdeni umtylystaryn belsendi koldajdy Ol ukrain gazetin karzhylandyrdy Ukrainalyk ujymdar Қazakstanda erkin zhumys istejdi zhәne kazirgi uakytta zheksenbilik mektepterge horlarga zhәne halyktyk bi uzhymdaryna demeushilik zhasajtyn 20 ukrain mәdeni ortalygy bar Қazakstan astanasynda Ukrain orta mektebi men zheksenbilik mektep bar Kenes okimetinin kolynan kazak zhәne ukrain halkynyn ortak azaptaryn kazak ukrain belsendileri erekshe atap otedi Ukrain tili yksham ukrain konystanuy bar auyldyk zherlerde manyzdy bolyp kala berse de zhәne ony Қazakstan үkimeti belsendi tүrde koldasa da orys tilin koldanu Қazakstannyn ukrain kauymdastygynda basym bola bastady Orys mәdenietimen assimilyaciyaga bajlanysty ukrain tilin ana tili dep sanajtyn Қazakstandagy ukrain halkynyn үlesi 1926 zhylgy 78 7 dan bүgingi tanda 36 6 ga dejin tomendedi Қazakstandagy ukraindyktardyn kopshiligi kazaktardyn kopshiliginin kysymyna tap bolgan kezde orystarmen karym katynas zhasauga bejim boldy Osylajsha Қazakstandyk ukrain kauymdastygynda ukraindyk sayasi zhәne mәdeni biregejlikti saktajtyndar negizinen 20 gasyrdyn ortasyndagy immigranttardyn urpaktary men mәdeni zhәne lingvistikalyk turgydan orystandyrylgandar buryn Қazakstanga konys audargandardyn urpaktary arasynda mәdeni alshaktyk bar Ukrain grek katolik shirkeui Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezinde zhәne odan kejin algashky Batystyk ukraindar zher audarylgan kezde Қazakstanda omir sүre bastady Қaragandyda shogyrlangan shirkeu kyzmetteri algashky rim katolik shirkeui salynganga dejin 1978 zhylga dejin үjlerde otkizildi Algashky ukrain grek katolik shirkeui 1996 zhyly salyngan Қazirgi uakytta Қazakstanda ukrain grek katolik shirkeuinin togyz shirkeui zhumys istejdi Ukrain grek katolik kauymyna 2002 zhyly ukrain grek katolik shirkeuinin basshysy Zhogargy arhiepiskop Lyubomir Guzar keldi Demografiyalyk statistika1989 zhylgy halyk sanagy bojynsha 896 000 adamdy nemese halyktyn 5 4 yn kurajtyn Kejinnen Resej men Ukrainaga konys audaruyna bajlanysty bul san 1998 zhylga karaj 796 000 ga zhәne 2009 zhylgy halyk sanagy bojynsha 456 997 ge dejin azajdy 2021 zhylgy Қazakstan halyk sanagynyn korytyndysy bojynsha ukraindyktardyn sany 387 327 adamdy kurajdy N Zhyl Sany1 1897 79 5732 1926 860 2013 1939 658 3194 1959 762 1315 1970 930 1586 1979 897 9647 1989 896 2408 1999 547 0529 2009 333 03110 2021 387 327Sondaj ak karanyzҚazakstan Ukraina katynastary Қazakstandagy orystarDerekkozderItogi Nacionalnoj perepisi naseleniya 2021 goda v Respublike Kazahstan Ukraincy v Kazahstane Iz istorii pereselenij i deportacij Enciklopediya ukrainoznaniya Slovnikova chastichnaya ES II Parizh Nyu Jork 1973 T 7 S 2704 s 2842 http www uvkr com ua ua structure ukr gromady Kazakhstan html https www sciencespo fr mass violence war massacre resistance en document kazakh famine beginnings sedentarization Bhavna Dejv 2007 Kazahstan etnicheskaya prinadlezhnost yazyk i vlast Psihologiya Press str 133 134 http www mfa gov ua russia ru publication content 1050 htm Ukraincy vzaimodejstvie s vostochnoj diasporoj Endryu Uilson 1999 V knige Charlza Kinga Nily Melvina red Nacii za rubezhom Vestvyu Press str 103 132 ISBN 0 8133 3738 0 http www catholic kazakhstan org gka Ua index htm Muragattalgan 7 kyrkүjektin 2008 zhyly