Қажы-Тархан (тат. حاجی ترخان, Xacitarxan, Хаҗитархан) – Алтын Орданың қалаларының бірі, кейіннен – Қажы Тархан хандығының астанасы, ол Еділдің төменгі ағысында, оң жағалауында, қазіргі Астрахань орталығынан 12 км жоғары ағысқа қарай орналасқан. Шареный бугор қалашығы оның қалдығы деп саналады. Әр кездері және әртүрлі тарихи деректерде Астархан, Аждархан, Гинтархан, Цитрахан, Азторокан есімдерімен де кездеседі.
Пайда болған уақыты мен орны туралы
Қала шамамен 13 ғасырдың орта-екінші жартысында Еділдің оң жағалауындағы биік төбеде, қазіргі Астраханьнан солтүстікке қарай 12 шақырым жерде пайда болды. Қаланың негізі 1250 жылдардан басталады деген болжам бар. Сафарғалиев қаланың негізінің қалануы «Алтын Орданың билеуші элитасы жаңа дін – исламды қабылдап, мұсылман дінбасылары хандардан түрлі жеңілдіктер ала бастаған» кезде деп есептеді. Қалай болғанда да, 1254 жылы Еділ атырауы арқылы саяхаттаған Гийом де Рубрук Итилияөзенінің батыс жағалауында Бату Сартақтың ұлының қыстағы штабы болған ауылдың болғанын айтады. ханның бұйрығымен шіркеу салынды . Жалпы қабылданған көзқарас бойынша, Алтын Орда ханының күзгі резиденциясы Қажы Тархан туралы жазба деректерде алғаш рет осы қалаға Өзбек ханмен бірге барған араб саяхатшысы Ибн Баттутаның жазбаларында кездеседі. 1333 . Оның жазғаны:
Сұлтанмен және штабпен жолға шығып, Қажытархан қаласына (Астрахань) жеттік ... Бұл әлемдегі ең үлкен өзендердің бірі болып табылатын Итил өзенінің бойында салынған үлкен базарлары бар ең жақсы қалалардың бірі. . Суық күшейіп, мына өзен қатқанша Сұлтан осында қалады. Оған қосылған сулар да қатып қалады. Содан кейін ол осы өңірдің тұрғындарына бірнеше мың арба сабан әкелуді бұйырады, олар өзенге жиналған мұздың үстіне қояды. Адамдар осы өзен мен оған жалғанған суларды арбамен 3 күндік қашықтықта жүреді. Көбінесе оның бойымен керуендер қыстың аязына қарамастан өтеді, бірақ олар суға батып өледі. .
Ортағасырлық карталарда Қажы-Тархан Еділдің батыс жағалауында, қазіргі Астраханнан сәл жоғары орналасқан. 1351 жылғы анонимді картада Еділ атырауында «Әжітархан» деген жазу бар. Венециандықтар Франциск пен Доминик Пициганидің 1367 жылы құрастырылған картасында Қажы-Тархан қаласы Еділдің оң жағалауында, Қажы-Черкес иеленген қосымшада көрсетілген, бірақ оның көшпелілер лагері қаладан едәуір жоғары орналасқан. және картада «Casade Gercasi» атауымен көрсетілген. Қажы-Тархан қаласы 1459 жылы космограф Фра Мауро картасында да Ескі және Жаңа Сараймен бірге көрсетілген . Флоренциялық «Джиттарканнан Сарайға дейін өзен бойымен бір күндік жол болады» деп хабарлайды .
Археология
Қажы-Тархан қаласының қалдықтары археологиялық тұрғыдан Шареный бугор (қазіргі АЦКК ауылының аумағында, Астрахань шекарасында) тіркелген. Қала маңындағы үйлердің қалдықтары Еділдің оң жағалауында Трусово станциясынан Стрелецкое ауылына дейін орналасқан. 1966 жылы Астрахан целлюлоза картон комбинаты (АПСС) құрылысы қарсаңында Алтын Орда қаласының шетінде орналасқан тұрғын үйлердің тұтас бір блогы – блиндаждар, өндірістік ғимараттар – қыш ұсталар мен зират табылды. 1984 жылы елді мекеннің орталық бөлігінен шығысқа қарай 3 км жерде Астрахандық археолог В. В Плахов 14-15 ғасырларда болған орталық көп бөлмелі үй мен төрт блиндаждардан тұратын мүлік кешенін қазды. 1990 жылдары қауіпсіздік мақсатында жүргізілген археологиялық зерттеулер нәтижесінде Қажы-Тарханның көптеген серік қоныстары, оның жақын ауданына кіретін саяжайлар мен ауылдық елді мекендер анықталды. Алайда, өкінішке орай, қаланың өзі қазіргі уақытта сақталмаған - мәдени қабаттың көп бөлігі жағалаудың эрозиясының нәтижесінде өзенге құлады, немесе тұрғын ықшам ауданы бар АССС құрылысы кезінде салынған. Стрелецкое ауылы. Астрахань, Мәскеу, Санкт-Петербург, Саратов, Волгоград және басқа да көптеген қалалардың мұражай коллекцияларында Қажы-Тархан аумағынан табылған ондаған мың археологиялық олжалар бар - бұл тиындар, керамика сынықтары, тақтайшалар және темір заттар - қару-жарақ. және құралдар және тағы басқалар .
Дереккөздер
- Шнайдштейн Е. В. Хаджитархан (источники)//Археология Нижнего Поволжья на рубеже тысячелетий: Материалы Всероссийской научно — практической конференции. — Астрахань: Изд-во Астраханского гос. пед. ун-та,2001.С. 77-78
- Сафаргалиев М. Г. Заметки об Астраханском ханстве. // Сборник статей преподавателей Мордовского пединститута. Саранск, 1952.
- Васильев Д. В. О пути Гильома Рубрука через дельту Волги и о населённых пунктах, которые он посетил // Золотоордынское наследие. Выпуск 2. Материалы второй Международной научной конференции «Политическая и социально-экономическая история Золотой Орды», посвящённой памяти М. А. Усманова. Казань, 29-30 марта 2011 г. / Отв. ред. и сост. И. М. Миргалеев. — Казань: ООО «Фолиант», Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2011 С. 64-72.
- Путешествие шейха Ибн-Батуты в Золотую Орду, в половине XIV века. Басты дереккөзінен мұрағатталған 10 мамыр 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 21 сәуір 2012.
- Крепость. Путешествие в Каспийскую столицу. Астрахань: ООО Типография «Нова», 2009. С. 18
- Крепость. Путешествие в Каспийскую столицу. Астрахань: ООО Типография «Нова», 2009. С. 15-16
- Pegolotti, Francesco Balducci. La Pratica della mercatura (1310—1340). Edited by A. Evans, Cambrige. Mass.: Medieval Academy of America, 1936. P. 21
- Крепость. Путешествие в Каспийскую столицу. Астрахань: ООО Типография «Нова», 2009. С. 20-21
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazhy Tarhan tat حاجی ترخان Xacitarxan Haҗitarhan Altyn Ordanyn kalalarynyn biri kejinnen Қazhy Tarhan handygynyn astanasy ol Edildin tomengi agysynda on zhagalauynda kazirgi Astrahan ortalygynan 12 km zhogary agyska karaj ornalaskan Sharenyj bugor kalashygy onyn kaldygy dep sanalady Әr kezderi zhәne әrtүrli tarihi derekterde Astarhan Azhdarhan Gintarhan Citrahan Aztorokan esimderimen de kezdesedi Pajda bolgan uakyty men orny turalyҚala shamamen 13 gasyrdyn orta ekinshi zhartysynda Edildin on zhagalauyndagy biik tobede kazirgi Astrahannan soltүstikke karaj 12 shakyrym zherde pajda boldy Қalanyn negizi 1250 zhyldardan bastalady degen bolzham bar Safargaliev kalanyn negizinin kalanuy Altyn Ordanyn bileushi elitasy zhana din islamdy kabyldap musylman dinbasylary handardan tүrli zhenildikter ala bastagan kezde dep eseptedi Қalaj bolganda da 1254 zhyly Edil atyrauy arkyly sayahattagan Gijom de Rubruk Itiliyaozeninin batys zhagalauynda Batu Sartaktyn ulynyn kystagy shtaby bolgan auyldyn bolganyn ajtady hannyn bujrygymen shirkeu salyndy Zhalpy kabyldangan kozkaras bojynsha Altyn Orda hanynyn kүzgi rezidenciyasy Қazhy Tarhan turaly zhazba derekterde algash ret osy kalaga Өzbek hanmen birge bargan arab sayahatshysy Ibn Battutanyn zhazbalarynda kezdesedi 1333 Onyn zhazgany Sultanmen zhәne shtabpen zholga shygyp Қazhytarhan kalasyna Astrahan zhettik Bul әlemdegi en үlken ozenderdin biri bolyp tabylatyn Itil ozeninin bojynda salyngan үlken bazarlary bar en zhaksy kalalardyn biri Suyk kүshejip myna ozen katkansha Sultan osynda kalady Ogan kosylgan sular da katyp kalady Sodan kejin ol osy onirdin turgyndaryna birneshe myn arba saban әkeludi bujyrady olar ozenge zhinalgan muzdyn үstine koyady Adamdar osy ozen men ogan zhalgangan sulardy arbamen 3 kүndik kashyktykta zhүredi Kobinese onyn bojymen keruender kystyn ayazyna karamastan otedi birak olar suga batyp oledi Ortagasyrlyk kartalarda Қazhy Tarhan Edildin batys zhagalauynda kazirgi Astrahannan sәl zhogary ornalaskan 1351 zhylgy anonimdi kartada Edil atyrauynda Әzhitarhan degen zhazu bar Veneciandyktar Francisk pen Dominik Piciganidin 1367 zhyly kurastyrylgan kartasynda Қazhy Tarhan kalasy Edildin on zhagalauynda Қazhy Cherkes ielengen kosymshada korsetilgen birak onyn koshpeliler lageri kaladan edәuir zhogary ornalaskan zhәne kartada Casade Gercasi atauymen korsetilgen Қazhy Tarhan kalasy 1459 zhyly kosmograf Fra Mauro kartasynda da Eski zhәne Zhana Sarajmen birge korsetilgen Florenciyalyk Dzhittarkannan Sarajga dejin ozen bojymen bir kүndik zhol bolady dep habarlajdy ArheologiyaҚazhy Tarhan kalasynyn kaldyktary arheologiyalyk turgydan Sharenyj bugor kazirgi ACKK auylynyn aumagynda Astrahan shekarasynda tirkelgen Қala manyndagy үjlerdin kaldyktary Edildin on zhagalauynda Trusovo stanciyasynan Streleckoe auylyna dejin ornalaskan 1966 zhyly Astrahan cellyuloza karton kombinaty APSS kurylysy karsanynda Altyn Orda kalasynyn shetinde ornalaskan turgyn үjlerdin tutas bir blogy blindazhdar ondiristik gimarattar kysh ustalar men zirat tabyldy 1984 zhyly eldi mekennin ortalyk boliginen shygyska karaj 3 km zherde Astrahandyk arheolog V V Plahov 14 15 gasyrlarda bolgan ortalyk kop bolmeli үj men tort blindazhdardan turatyn mүlik keshenin kazdy 1990 zhyldary kauipsizdik maksatynda zhүrgizilgen arheologiyalyk zertteuler nәtizhesinde Қazhy Tarhannyn koptegen serik konystary onyn zhakyn audanyna kiretin sayazhajlar men auyldyk eldi mekender anyktaldy Alajda okinishke oraj kalanyn ozi kazirgi uakytta saktalmagan mәdeni kabattyn kop boligi zhagalaudyn eroziyasynyn nәtizhesinde ozenge kulady nemese turgyn yksham audany bar ASSS kurylysy kezinde salyngan Streleckoe auyly Astrahan Mәskeu Sankt Peterburg Saratov Volgograd zhәne baska da koptegen kalalardyn murazhaj kollekciyalarynda Қazhy Tarhan aumagynan tabylgan ondagan myn arheologiyalyk olzhalar bar bul tiyndar keramika synyktary taktajshalar zhәne temir zattar karu zharak zhәne kuraldar zhәne tagy baskalar DerekkozderShnajdshtejn E V Hadzhitarhan istochniki Arheologiya Nizhnego Povolzhya na rubezhe tysyacheletij Materialy Vserossijskoj nauchno prakticheskoj konferencii Astrahan Izd vo Astrahanskogo gos ped un ta 2001 S 77 78 Safargaliev M G Zametki ob Astrahanskom hanstve Sbornik statej prepodavatelej Mordovskogo pedinstituta Saransk 1952 Vasilev D V O puti Giloma Rubruka cherez deltu Volgi i o naselyonnyh punktah kotorye on posetil Zolotoordynskoe nasledie Vypusk 2 Materialy vtoroj Mezhdunarodnoj nauchnoj konferencii Politicheskaya i socialno ekonomicheskaya istoriya Zolotoj Ordy posvyashyonnoj pamyati M A Usmanova Kazan 29 30 marta 2011 g Otv red i sost I M Mirgaleev Kazan OOO Foliant Institut istorii im Sh Mardzhani AN RT 2011 S 64 72 Puteshestvie shejha Ibn Batuty v Zolotuyu Ordu v polovine XIV veka Basty derekkozinen muragattalgan 10 mamyr 2012 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 21 sәuir 2012 Krepost Puteshestvie v Kaspijskuyu stolicu Astrahan OOO Tipografiya Nova 2009 S 18 Krepost Puteshestvie v Kaspijskuyu stolicu Astrahan OOO Tipografiya Nova 2009 S 15 16 Pegolotti Francesco Balducci La Pratica della mercatura 1310 1340 Edited by A Evans Cambrige Mass Medieval Academy of America 1936 P 21 Krepost Puteshestvie v Kaspijskuyu stolicu Astrahan OOO Tipografiya Nova 2009 S 20 21