Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Талшын (лат. Castanea) – әдемі жапырақтарымен ерекшеленетін жалпақжапырақты ағаш.
| Талшын | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
|
Ағаш туралы
Биіктігі 25 метрге дейін жетеді. Бізде оны “Ат талшын” деп те атайды. Жер жүзінде табиғи 30 - дан астам түрі бар, көгалдандыруда 500 - ден астам сұрпы қолданылады. Талшын ағашы 500 жылға дейін өмір сүреді және 30 жылдан кейін жеміс бере бастайды. Жапырағының пішіні күрделі қауырсын тәрізді. Ерте көктемде шырақ секілді ақ, қызыл түсті гүл жарады. Гүлдері әдемі, бірақ иісі болмайды, көлемі 10-20 см. Талшынның гүлінде 65-75 % қант бар. Гүлдеп біткен соң, жеміс салады. Қоңыр түсті, жылтыр, диаметрі шамамен 3 см, жалпақтау келген домалақ жемісінің сыртында тікенекті жасыл қабығы болады.
Қолданылуы
Қазақстанда тек көгалдандыру мақсатында өсірілсе, шетелдерде талшынның тамаққа да қолданылатын сұрыптары өсіріледі. Оңтүстік Еуропада жемісін ас мәзірінде пайдаланады және кепкен жемісінен ұн тартып, нан пісіреді. Парсылар талшынның дәнінен күлше пісіреді. Жемісі бұлшық еттерді нығайтып, қан айналымын реттейді. Дененің және мидың шаршағанын басады, қан аздыққа көмектеседі. Қазіргі кезде кең тараған тамыр, холестерин және жоғары қан қысым ауруларына қолданады. Талшынның балы да пайдалы. Жиһаз жасауда кең қолданылады. Желімдеуге ыңғайлы болғандықтан, діңінен музыкалық аспаптар жасайды. Талшыннан жасалынған жәшіктерде заттар жақсы сақталады. Сондықтан қымбат мата, темекі секілді заттарға жәшіктер мен қораптарды осы талшыннан жасайды. Ал, тұқымын кептіріп, квас араласқан ұнға салу арқылы желім жасайды. Жаңбыр жауардың алдында жапырағының ұшында тамшылар пайда болады. Халық мұны «талшынның көз жасы» деп атап кеткен.
Күтімі
Ылғалсүйгіш өсімдік, жазда күн аралатып мол суғарған дұрыс. Топырақ таңдамайды, әкті жерде де өсе алады. Көлемі өсе келе үлкейіп, кең орын қажет ететіндіктен, көшетін бірден кеңдеу жерге егу керек. Өзінің пішіні әдемі болғандықтан, қырқып-пішіндеуді қажет етпейді.
Көбейтілуі
Табиғатта тұқымы арқылы өздігінен, ал көгалдандыруда тұқымымен қоса қалемшелеу арқылы көбейтіледі.
Талшын туралы тақпақ
Жапырағы жалпақ, қалың, ірі ағаш,
Діңі жуан, дауыл соқса құламас.
Оныменен ажарланар бақтар шын,
Баққа әдемі көрік берер Ат талшын.
Сілтемелер
- Каштан в энцилопедии декоративных садовых растений
- Гүлстан сайты Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Ағаштар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 15 б; ISBN 978-601-7237-03-5
 | Бұл — ботаника бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Talshyn lat Castanea әdemi zhapyraktarymen erekshelenetin zhalpakzhapyrakty agash TalshynDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked Saby Tukymdasy FagaceaeTegi CastaneaAgash turalyBiiktigi 25 metrge dejin zhetedi Bizde ony At talshyn dep te atajdy Zher zhүzinde tabigi 30 dan astam tүri bar kogaldandyruda 500 den astam surpy koldanylady Talshyn agashy 500 zhylga dejin omir sүredi zhәne 30 zhyldan kejin zhemis bere bastajdy Zhapyragynyn pishini kүrdeli kauyrsyn tәrizdi Erte koktemde shyrak sekildi ak kyzyl tүsti gүl zharady Gүlderi әdemi birak iisi bolmajdy kolemi 10 20 sm Talshynnyn gүlinde 65 75 kant bar Gүldep bitken son zhemis salady Қonyr tүsti zhyltyr diametri shamamen 3 sm zhalpaktau kelgen domalak zhemisinin syrtynda tikenekti zhasyl kabygy bolady ҚoldanyluyҚazakstanda tek kogaldandyru maksatynda osirilse shetelderde talshynnyn tamakka da koldanylatyn suryptary osiriledi Ontүstik Europada zhemisin as mәzirinde pajdalanady zhәne kepken zhemisinen un tartyp nan pisiredi Parsylar talshynnyn dәninen kүlshe pisiredi Zhemisi bulshyk etterdi nygajtyp kan ajnalymyn rettejdi Denenin zhәne midyn sharshaganyn basady kan azdykka komektesedi Қazirgi kezde ken taragan tamyr holesterin zhәne zhogary kan kysym aurularyna koldanady Talshynnyn baly da pajdaly Zhiһaz zhasauda ken koldanylady Zhelimdeuge yngajly bolgandyktan dininen muzykalyk aspaptar zhasajdy Talshynnan zhasalyngan zhәshikterde zattar zhaksy saktalady Sondyktan kymbat mata temeki sekildi zattarga zhәshikter men koraptardy osy talshynnan zhasajdy Al tukymyn keptirip kvas aralaskan unga salu arkyly zhelim zhasajdy Zhanbyr zhauardyn aldynda zhapyragynyn ushynda tamshylar pajda bolady Halyk muny talshynnyn koz zhasy dep atap ketken KүtimiYlgalsүjgish osimdik zhazda kүn aralatyp mol sugargan durys Topyrak tandamajdy әkti zherde de ose alady Kolemi ose kele үlkejip ken oryn kazhet etetindikten koshetin birden kendeu zherge egu kerek Өzinin pishini әdemi bolgandyktan kyrkyp pishindeudi kazhet etpejdi KobejtiluiTabigatta tukymy arkyly ozdiginen al kogaldandyruda tukymymen kosa kalemsheleu arkyly kobejtiledi Talshyn turaly takpakZhapyragy zhalpak kalyn iri agash Dini zhuan dauyl soksa kulamas Onymenen azharlanar baktar shyn Bakka әdemi korik berer At talshyn SiltemelerKashtan v encilopedii dekorativnyh sadovyh rastenij Gүlstan sajty Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Agashtar Didaktikalyk material Almaty 2010 15 b ISBN 978 601 7237 03 5 Bul botanika bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz