Салғыр қырымтат Salğır Салгъыр укр Салгир Қырымдағы ең ұзын өзен бірақ ең суы мол емес осындай өзен Салғырқырымтат Salğı

Салғыр (қырымтат. Salğır, Салгъыр, укр. Салгир) — Қырымдағы ең ұзын өзен, бірақ ең суы мол емес (осындай өзен ).

Салғыр
қырымтат. Salğır укр. Салгир

Сипаттамасы
Ұзындығы	232 км
Су алабының ауданы	3750 км²
Су алабы	Азов теңізі
Су шығыны	1,20 м³/с ( а.)

Бастауы	мен өзендердің бірігуі
• Орналасқан жері	бөктері
• Биіктігі	390 м
• Координаттары	44°51′22″ с. е. 34°18′04″ ш. б. / 44.85611° с. е. 34.30111° ш. б. / 44.85611; 34.30111 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Сағасы	Сываш
• Биіктігі	0 м
• Координаттары	45°38′53″ с. е. 35°00′21″ ш. б. / 45.64806° с. е. 35.00583° ш. б. / 45.64806; 35.00583 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 45°38′53″ с. е. 35°00′21″ ш. б. / 45.64806° с. е. 35.00583° ш. б. / 45.64806; 35.00583 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Орналасуы

Ел	Ресей\ Украина
Аймақ	Қырым

Ортаққордағы санаты: Салғыр

Өзен арнасының ұзындығы — 232 км, су жиналатын алабы — 3750 км² (басқа мәліметтер бойынша 4010 км² дейін). Ақмешіттен төмен жақта, жыл сайын үш айдан астам уақыт құрғап тұрады.

Оның шаруашылықтық (суаруды қосқанда) және рекреациялық маңызы бар: өзен жағасында көптеген саябақтар мен жағалаулар бар. ауылындағы су шығыны — 1,20 м³/с, жазыққа кіргенде — 2,5 м³/с.

Этимологиясы

Салғыр атауы үнді-арийлік *sal-gir(i) «Salā тауынан құлап жатқан» дегеннен этимологияланған. Екінші компонент көне үнд.-мен байланысты. girí- «тау», ү. е. *gṷer- «жалмау/ауыз арқылы шашу», ал бірінші компонент — су ағынын белгілеуден басқа, науа қызметін атқарған еңістің өзін белгілеуге де жарамды ү. е.-ден *sal- «ағынды, ағынды су», көне үнд. sal- «қозғалу, ағын» дегеннен алынған Қырым тауларының *Sal(a) қалпына келтірілген атауы.

Гидрографиясы

Ол теңіз деңгейінен 390 метр биіктікте мен өзендері қосылатын беткейлерінен басталады, Сываш шығанағына құяды. Жоғарғы ағысында ағынның 40% дейін беретін сол жақ саласын қабылдайды. Ақмешіт қаласының жанында су қоймасын құрайды. қиылысады.

Аңғар негізінен қорап тәрізді, төменгі ағысында айқын емес, сағалық бөлігінде жоқ. Алқаптың ені 300-600 метрден (жоғарғы ағысында) 2-3 км-ге дейін (төменгі ағысында) шамасында теңселеді. Арна ирек, ені 3-3,5 м-ден 8-15 м шегінде өзгереді; төменгі ағысы тураланған және жалданған. Қайраңдағы тереңдік 0,3-0,5 м-ге, иірімдерде — 1,6 м-ге дейін жетеді. Тау бөктері бөлігінің құлауы 6 м/км-ге, далада — 0,27 м/км жетеді.

Төрттік кезеңнің басында ежелгі Салғыр молырақ болды, оның суы Ақмешіттен төмен, жылдам және басқа бағытта ағып жатты. Ежелгі төрт Салғыр артында жұмыртас пен құмның үлкен жолақтарын қалдырды. Олардың бірі Шатырлық сайының бойындағы , қалған үшеуі қазіргі Кезлевтың жанындағы Қара теңізге құйды. біртіндеп көтеріле бастағаннан кейін Салғыр суы Сывашқа қарай ағып кетті. ХХ ғасырдың 50-жылдарына дейін. Салғыр ағысы Биік Қарасу өзенінің суы мол саласы болып саналды, өйткені Салғыр әрқашан өз суларын онымен қосылатын жерге жеткізбеді.

Жазда, жоғарғы ағысында (Ақмешіттен жоғары) өзен мезгіл-мезгіл, төменгі ағысында жыл сайын 3 айдан астам құрғайды. Максималды су тасқыны көктемде тауларда қардың еруіне байланысты байқалады, сонымен қатар жаңбыр мен қар жиі жауатын күзгі-қысқы кезеңде қайталанады. 1933 жылдың желтоқсанында Салғырда рекордтық жоғары су шығыны тіркелді — 118 м³/с (Пионерское ауылының маңындағы орташа жылдық ағыны небары 1,29 м³/с). Өзен қыста жыл сайын қатпайды.

Суару және сумен қамтамасыз ету

Толық мақалалары: және

Салғыр өзені Ақмешітті ауыз сумен, керекті сумен қамтамасыз ететін, сондай-ақ Қырымның Ақмешіт және Красногвардейский аудандарының ауыл шаруашылық кәсіпорындарын сумен қамтамасыз ететін Салғыр суландыру жүйесіне кіреді. Сумен қамтамасыз ету және суару үшін қолданылады. Оның негізгі нысаны - 1951-1956 жылдары салынған .

салынғаннан кейін Қырымның жазықтағы өзендері өндіріс индекстеуін алды. Сағалық бөлігіндегі Салғыр ГК-22 (дренажды-қашыртқы жинауыш) деп аталады.

ауылының жанында көлемі 100 мың м³ болатын бірінші су жинауыш тоғанының құрылысы жүргізілуде, оның қабырғалары мен түбі полиэтиленді үлдірмен қапталады.

Жоғарғы ағысындағы Салғыр аңғары (Қызылқоба құйылыстан дейін). Алдыңғы қатарда орналасқан.

Тармақтары

Оң жақтағы ең ірі саласы — Биік Қарасу. Басқа салалары: , , , , , , , , .

Фауна

Балықтың кең тараған түрлері: бозша мөңке, майбалық, үкішабақ, сазан, калифорниялық күндік алабұға, Амур шабағы, бұзаубас, тасбас, құсбас, торта, алабұға; жоғарғы ағысында бақтақ.

Экологиялық мәселелер

1837 жылы Қырымда саяхаттаған, Ресей ҒА мүшесі Анатолий Михайлович Демидов былай деп жазды: «Салғырдан су шелектермен алынып, бөшкелермен тасымалдайды». Салғырдың бір шелек суы сол кезде жарты тиын тұратын. Су мөлдір тазалығымен ерекшеленетін. Алайда, XIX ғасырдың аяғында өзендегі судың сапасы нашарлап, ішу мақсатда құдықтардың суын пайдаланды.

Дереккөздер

АҚМЕШІТ БӨГЕНІНІҢ ҚҰРЫЛЫС ТАРИХЫНАН (пайдалануға берілгеніне 50 жыл толуына орай) (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 15 наурыз 2019.
Сергей Винник Сусыз егін жинау. Российская газета (23 сәуір 2015). Тексерілді, 22 мамыр 2015.

[1] АҚМЕШІТ БӨГЕНІНІҢ ҚҰРЫЛЫС ТАРИХЫНАН (пайдалануға берілгеніне 50 жыл толуына орай) (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 15 наурыз 2019.

[2] Сергей Винник Сусыз егін жинау. Российская газета (23 сәуір 2015). Тексерілді, 22 мамыр 2015.