Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ракета, зымыран (немісше Rakete, италианша rocchetta, rocca — ұршық) — өз массасын біртіндеп бөліп шығару нәтижесінде пайда болатын реактивті күш әсерінен қозғалатын ұшу аппараты. “Ракета” термині Еуропада 15 — 16 ғ-ларда пайда болды. Жалпы жағдайда ракетаның құрамына бір немесе бірнеше ракеталық қозғалтқыш, бастапқы энергия көзі, жұмыстық дене және пайдалы жүк тораптары енеді. Ракетаның ұшуын қамтамасыз ететін тарту күші қоршаған орта әсеріне тәуелді болмағандықтан, ол ғарышқа ұшуға арналған бірден-бір аппарат болып табылады. Ғарыштық ұшу аппараттарын ұшыруға арналған Ракеталық қозғалтқыштардың тарту күші 10 МН-ға, ал реактивтік ағынның шапшып шығу жылдамдығы 3000 — 4500 м/с-қа дейін жетеді. Ракетаны әскери істе, ғылыми-зерттеулер жұмыстарында, ғарыштық аппараттарды ұшыруда пайдаланады. Ракетаның басқарылмалы және басқарылмай ұшатын түрлері бар. Басқарылмалы Ракеталар қозғалысы оның қозғалыс сипатын өзгертуді қамтамасыз ететін арнайы кешен арқылы басқарылады. Басқарылмалы Ракетаға баллистикалық Ракеталар мысал бола алады. Баллистикалық Ракета өзінің қозғалыс траекториясының басым бөлігінде инерция бойынша баллистикалық (қ. Баллистика) траекториямен қозғалады. Оның қозғалыс траекториясына өзгеріс енгізу қажет болғанда ғана Ракета қозғалтқышы іске қосылады. Жасалу ерекшеліктеріне орай Ракета бір сатылы және құрама (көп сатылы) Ракета түрлеріне бөлінеді. Ракетақұрылысы пайдалы жүк орналасқан бөлігі — тұмсықтан, басқару жүйелері орналасқан аспаптық бөліктен, отын және қозғалтқыш орналасқан бөліктерден тұрады.
Ракетаға қарсы қорғаныс
Ракетаға қарсы қорғаныс — ұшу траекториясындағы қарсыластың баллистикалық ракеталарын табу, тосып алу мен жоюға арналған және оларға радиотехникалық кедергілер жасайтын әуе шабуылына қарсы қорғаныстың құрамдас бөлігі. Ракетаға қарсы қорғаныс өз міндеттерін ракетаға қарсы және арнайы қондырғылар көмегімен атқарады. Оған қойылатын міндеттер:
- баллистикалық ракетаның ұшырылғанын нысанаға жеткенге дейінгі 33 мин ішінде анықтау;
- ракетаның ұшу барысын алғашқы 26 мин ішінде анықтау;
- ракетаға қарсы атыс алдында 3 — 4 мин бұрын көздеу;
- 2 мин бұрын түпкілікті көздеу;
- ракетаға қарсы соққыны 120 — 100 с ішінде жіберу;
- күзетілетін нысанадан жеткілікті қашықтықтағы ракетаны қауіпсіз ету немесе жойып жіберу міндеті қойылады.
оқ-дәрі үшін бұл қашықтық 32 км-ден кем болмауы керек, бірақ радиоактивтік зақымданудан сақтану үшін оны 80 км-ге дейін арттырады. Соған орай бұл қашықтық тосып алу аймағының ішкі шекарасын анықтайды, ал сыртқы шекарасы ракетаға қарсы басқару радиолокаторының тиімді қашықтығымен (80 — 100 км) анықталды. Ракетаға қарсы қорғанысты күштері атқарады;
Ракета қозғалтқышы
Ракета қозғалтқышы — өз жұмысы үшін қозғалмалы аппараттың қорындағы заттар мен энергия көзін пайдаланатын реактивтік қозғалтқыш. Бұл қозғалтқыштың ауа-реактивті қозғалтқыштан ерекшелігі оның жұмысына қоршаған ортаның (ауаның, судың) әсері жоқ. Қолданылатын энергия түріне қарай Ракета қозғалтқышы химиялық, ядролық, , , электр қозғалтқыштарға ажыратылады. Қазіргі кезде хим. отындармен жұмыс істейтін Ракета қозғалтқышы пайдаланылады. Ядр. және электр. Ракета қозғалтқышы ғарыштық ұшу аппараттарында болашақта қолданылуы мүмкін. Хим. Ракета қозғалтқышының бәріне ортақ мынадай бөліктер: және реактивті сопло болады. Жану камерасында хим. реакция нәтижесінде отын қызған газға айналады да реактивті соплодан жоғары жылдамдықты реактивті ағын түрінде сыртқа шығады. Жанатын отынның агрегаттық күйіне байланысты хим. Ракета қозғалтқышы сұйық отынмен, қатты отынмен, , т.б. отындармен жұмыс істейтін қозғалтқыштарға бөлінеді. Ракета қозғалтқышының ең көнесі — жұмыс істейтін Ракета қозғалтқышы Алғашқы кезде қатты отын ретінде қара оқ-дәрі, кейінірек түтінсіз пайдаланылса, соңғы кезде күрделі құрамды отындар қолданылатын болды. Хим. Ракета қозғалтқышының арасында барынша үлкен меншікті тарту күшін тудыра алатын түрі — қатты отын жағатын қозғалтқыштар. Қатты отын Ракета қозғалтқышының отын жану камерасына зарядтар түрінде салынып, отын түгел біткенше жанады (1 с-та жүздеген, мыңдаған кг калория беретін отын). Камерадағы газдың тығызд. 25 МПа-дан, температура 4000°С-тан асуы мүмкін; реактивтік ағын жылд. 4500 м/с-ке жетеді. Қозғалтқыштың тарту күші отынның жану заңдылығына тәуелді өзгереді. салқындатылмайтындықтан сопло отқа төзімді материалдардан жасалынады. Қатты отын жағатын қуатты Ракета қозғалтқышытары ғарыштық ұшу аппараттарын тежеу, бағдарлау, т.б. мақсаттар үшін пайдаланылады. Қазіргі кезде космонавтикада қолданылатын негізгі қозғалтқыш — сұйық отын жағатын Ракета қозғалтқышы Мұндай Ракета қозғалтқышын пайдалану идеясын 1903 ж. ұсынды. Сұйық отын жағатын Ракета қозғалтқышы соплолы жану камерасынан, агрегатынан, газ не бу генераторынан, реттеу жүйелерінен, от алдыру, т.б. қосымша агрегаттардан құралады. Аралас отын жағатын Ракета қозғалтқышытарында бір мезгілде сұйық және қатты отын пайдаланылады.
Ракеталық қозғалтқыштың жану камерасы
Әдетте қозғалтқыштың жану камерасында қатты отын болады, ал оны тотықтандырушы сұйық отын арнайы ыдыстан беріледі. Кейде, керісінше, камерада тотықтандырғыш қатты отын, ал арнайы ыдыста сұйық отын болады. Ядр.Ракета қозғалтқышы әзірше тек жоба күйінде ғана. Олар тудыратын тарту күші хим. қозғалтқыштар тудыратын тарту күшімен салыстырғанда әлдеқайда артық. Ядр. реакторда бөлінетін жылу жұмыстық денені қыздыруға жұмсалады. Бұл қозғалтқыштың басқа қозғалтқыштан өзгешелігі — энергия көзі мен жұмыстық дене бір-бірінен бөлек орналасады. Реактордағы ядр. отынның агрегаттық күйіне байланысты ядр. Ракета қозғалтқышытар қатты фазалы, сұйық-металл, газ фазалы қозғалтқыштарға бөлінеді. Ракета қозғалтқышытардың меншікті тарту күшін арттыруда электр. Ракета қозғалтқышының маңызы зор. Бұларда электр энергиясы реактивті ағынның кинет. энергиясына айналады. Электр. Ракета қозғалтқышытар болашақта алыс әрі күрделі ғарыш саяхаттарында қолданылуы мүмкін. Ракета қозғалтқышының теор. мүмкіндіктерінің шегі — фотондық Ракета қозғалтқышы Мұндағы реактивті ағын жарық сәулесінің кванттарынан тұрады. Олар ғарыш кемесін аса жоғары жылдамдықпен қозғалта алатындықтан үшін пайдаланылмақ.
Ракеталық кешен
Ракеталық кешен — қарулар жүйесі. Оған ракеталардан басқа ұшыру қондырғыларынан, ракетаның ұшуын басқару жүйесі мен ракетаны ұшуға жіберетін көмекші жабдықтардан тұратын жер бетіндегі авиациялық және кемелік жабдықтар енеді.
Ракеталық қару
Ракеталық қару — басқарылатын немесе басқарылмайтын ракеталардың көмегімен нысанаға жеткізілетін қырып-жою құралдарының жүйесі.
Ракета тасығыш
Ракета тасығыш — пайдалы жүкті (ЖЖС, , , т.б.) ғарыш кеңістігіне шығаруға арналған көп сатылы (2 — 5 сатылы) ракета. Ғарышқа шығаратын жүктің массасына байланысты Ракета тасығыш болып бөлінеді.:
- жеңіл (5 т-ға дейін). Жеңіл түріне “Космос”, “Скаут”, “Тор-Эйбл”, “Блэк эрроу”, т.б.;
- орташа (5 — 20 т). орташа түріне — “Восток”, “Союз”, “Титан-3С”, “Сатурн-1В”, т.б.;
- ауыр (10 — 20 т). ауыр түріне — “Протон”;
- аса ауыр (100 т-дан артық). аса ауыр түріне — “Протон-5”
Ракета тасығыштары жатады. Ракета тасығыш ғарышқа шығарылатын жүкке 1- немесе 2-ғарыштық жылдамдыққа тең, не одан үлкен жылдамдық береді. Қазіргі заманғы Ракета тасығыштың траекторияның активті бөлігіндегі ұшу ұзақтығы шамамен 17 мин, ёұшардағы массасы 10 т-дан 3000 т-ға дейін (85 — 90%-н жағар май құрайды) болады; массасы 140 т-ға дейінгі жүкті орбитаға шығара алады.
Дереккөздер
- Қазақша энциклопедия
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Raketa zymyran nemisshe Rakete italiansha rocchetta rocca urshyk oz massasyn birtindep bolip shygaru nәtizhesinde pajda bolatyn reaktivti kүsh әserinen kozgalatyn ushu apparaty Raketa termini Europada 15 16 g larda pajda boldy Zhalpy zhagdajda raketanyn kuramyna bir nemese birneshe raketalyk kozgaltkysh bastapky energiya kozi zhumystyk dene zhәne pajdaly zhүk toraptary enedi Raketanyn ushuyn kamtamasyz etetin tartu kүshi korshagan orta әserine tәueldi bolmagandyktan ol garyshka ushuga arnalgan birden bir apparat bolyp tabylady Ғaryshtyk ushu apparattaryn ushyruga arnalgan Raketalyk kozgaltkyshtardyn tartu kүshi 10 MN ga al reaktivtik agynnyn shapshyp shygu zhyldamdygy 3000 4500 m s ka dejin zhetedi Raketany әskeri iste gylymi zertteuler zhumystarynda garyshtyk apparattardy ushyruda pajdalanady Raketanyn baskarylmaly zhәne baskarylmaj ushatyn tүrleri bar Baskarylmaly Raketalar kozgalysy onyn kozgalys sipatyn ozgertudi kamtamasyz etetin arnajy keshen arkyly baskarylady Baskarylmaly Raketaga ballistikalyk Raketalar mysal bola alady Ballistikalyk Raketa ozinin kozgalys traektoriyasynyn basym boliginde inerciya bojynsha ballistikalyk k Ballistika traektoriyamen kozgalady Onyn kozgalys traektoriyasyna ozgeris engizu kazhet bolganda gana Raketa kozgaltkyshy iske kosylady Zhasalu erekshelikterine oraj Raketa bir satyly zhәne kurama kop satyly Raketa tүrlerine bolinedi Raketakurylysy pajdaly zhүk ornalaskan boligi tumsyktan baskaru zhүjeleri ornalaskan aspaptyk bolikten otyn zhәne kozgaltkysh ornalaskan bolikterden turady source source source source nyn ushyrylgan bejne korinisiRaketa Apalon Saturn 5 bolikteriEn algashky Raketalar fejerverke koldanylgan2 kabatty raketa XVI gasyrRaketaga karsy korganysRaketaga karsy korganys sensoryVMS AҚSh 100827 N 7282P 001 R k k 3 klassty raketany bakylap ony kolga alyp otyrgandagy bejnesi Raketaga karsy korganys ushu traektoriyasyndagy karsylastyn ballistikalyk raketalaryn tabu tosyp alu men zhoyuga arnalgan zhәne olarga radiotehnikalyk kedergiler zhasajtyn әue shabuylyna karsy korganystyn kuramdas boligi Raketaga karsy korganys oz mindetterin raketaga karsy zhәne arnajy kondyrgylar komegimen atkarady Ogan kojylatyn mindetter ballistikalyk raketanyn ushyrylganyn nysanaga zhetkenge dejingi 33 min ishinde anyktau raketanyn ushu barysyn algashky 26 min ishinde anyktau raketaga karsy atys aldynda 3 4 min buryn kozdeu 2 min buryn tүpkilikti kozdeu raketaga karsy sokkyny 120 100 s ishinde zhiberu kүzetiletin nysanadan zhetkilikti kashyktyktagy raketany kauipsiz etu nemese zhojyp zhiberu mindeti kojylady ok dәri үshin bul kashyktyk 32 km den kem bolmauy kerek birak radioaktivtik zakymdanudan saktanu үshin ony 80 km ge dejin arttyrady Sogan oraj bul kashyktyk tosyp alu ajmagynyn ishki shekarasyn anyktajdy al syrtky shekarasy raketaga karsy baskaru radiolokatorynyn tiimdi kashyktygymen 80 100 km anyktaldy Raketaga karsy korganysty kүshteri atkarady Raketa kozgaltkyshyRaketanyn kozgaltkyshyҚozgaltkyshtyk kurylgysynyn tipi himiyalyk bolyp keletin Spejs Shattl raketalyk kozgaltkysh eki zhagyndagy zhyldamdatkysh RDTT bastapky zhyldamdatkysh ZhRD 4 eselengen raketa kozgaltkyshy kerosin men sujyk ottekpen zhumys istejdi Raketa kozgaltkyshy oz zhumysy үshin kozgalmaly apparattyn koryndagy zattar men energiya kozin pajdalanatyn reaktivtik kozgaltkysh Bul kozgaltkyshtyn aua reaktivti kozgaltkyshtan ereksheligi onyn zhumysyna korshagan ortanyn auanyn sudyn әseri zhok Қoldanylatyn energiya tүrine karaj Raketa kozgaltkyshy himiyalyk yadrolyk elektr kozgaltkyshtarga azhyratylady Қazirgi kezde him otyndarmen zhumys istejtin Raketa kozgaltkyshy pajdalanylady Yadr zhәne elektr Raketa kozgaltkyshy garyshtyk ushu apparattarynda bolashakta koldanyluy mүmkin Him Raketa kozgaltkyshynyn bәrine ortak mynadaj bolikter zhәne reaktivti soplo bolady Zhanu kamerasynda him reakciya nәtizhesinde otyn kyzgan gazga ajnalady da reaktivti soplodan zhogary zhyldamdykty reaktivti agyn tүrinde syrtka shygady Zhanatyn otynnyn agregattyk kүjine bajlanysty him Raketa kozgaltkyshy sujyk otynmen katty otynmen t b otyndarmen zhumys istejtin kozgaltkyshtarga bolinedi Raketa kozgaltkyshynyn en konesi zhumys istejtin Raketa kozgaltkyshy Algashky kezde katty otyn retinde kara ok dәri kejinirek tүtinsiz pajdalanylsa songy kezde kүrdeli kuramdy otyndar koldanylatyn boldy Him Raketa kozgaltkyshynyn arasynda barynsha үlken menshikti tartu kүshin tudyra alatyn tүri katty otyn zhagatyn kozgaltkyshtar Қatty otyn Raketa kozgaltkyshynyn otyn zhanu kamerasyna zaryadtar tүrinde salynyp otyn tүgel bitkenshe zhanady 1 s ta zhүzdegen myndagan kg kaloriya beretin otyn Kameradagy gazdyn tygyzd 25 MPa dan temperatura 4000 S tan asuy mүmkin reaktivtik agyn zhyld 4500 m s ke zhetedi Қozgaltkyshtyn tartu kүshi otynnyn zhanu zandylygyna tәueldi ozgeredi salkyndatylmajtyndyktan soplo otka tozimdi materialdardan zhasalynady Қatty otyn zhagatyn kuatty Raketa kozgaltkyshytary garyshtyk ushu apparattaryn tezheu bagdarlau t b maksattar үshin pajdalanylady Қazirgi kezde kosmonavtikada koldanylatyn negizgi kozgaltkysh sujyk otyn zhagatyn Raketa kozgaltkyshy Mundaj Raketa kozgaltkyshyn pajdalanu ideyasyn 1903 zh usyndy Sujyk otyn zhagatyn Raketa kozgaltkyshy soploly zhanu kamerasynan agregatynan gaz ne bu generatorynan retteu zhүjelerinen ot aldyru t b kosymsha agregattardan kuralady Aralas otyn zhagatyn Raketa kozgaltkyshytarynda bir mezgilde sujyk zhәne katty otyn pajdalanylady Raketalyk kozgaltkyshtyn zhanu kamerasy Әdette kozgaltkyshtyn zhanu kamerasynda katty otyn bolady al ony totyktandyrushy sujyk otyn arnajy ydystan beriledi Kejde kerisinshe kamerada totyktandyrgysh katty otyn al arnajy ydysta sujyk otyn bolady Yadr Raketa kozgaltkyshy әzirshe tek zhoba kүjinde gana Olar tudyratyn tartu kүshi him kozgaltkyshtar tudyratyn tartu kүshimen salystyrganda әldekajda artyk Yadr reaktorda bolinetin zhylu zhumystyk deneni kyzdyruga zhumsalady Bul kozgaltkyshtyn baska kozgaltkyshtan ozgesheligi energiya kozi men zhumystyk dene bir birinen bolek ornalasady Reaktordagy yadr otynnyn agregattyk kүjine bajlanysty yadr Raketa kozgaltkyshytar katty fazaly sujyk metall gaz fazaly kozgaltkyshtarga bolinedi Raketa kozgaltkyshytardyn menshikti tartu kүshin arttyruda elektr Raketa kozgaltkyshynyn manyzy zor Bularda elektr energiyasy reaktivti agynnyn kinet energiyasyna ajnalady Elektr Raketa kozgaltkyshytar bolashakta alys әri kүrdeli garysh sayahattarynda koldanyluy mүmkin Raketa kozgaltkyshynyn teor mүmkindikterinin shegi fotondyk Raketa kozgaltkyshy Mundagy reaktivti agyn zharyk sәulesinin kvanttarynan turady Olar garysh kemesin asa zhogary zhyldamdykpen kozgalta alatyndyktan үshin pajdalanylmak Raketalyk keshenRaketalyk keshen karular zhүjesi Ogan raketalardan baska ushyru kondyrgylarynan raketanyn ushuyn baskaru zhүjesi men raketany ushuga zhiberetin komekshi zhabdyktardan turatyn zher betindegi aviaciyalyk zhәne kemelik zhabdyktar enedi Raketalyk karuTolyk makalasy Raketalyk karu Fajrstrik britandyk raketa klassy Raketalyk karu baskarylatyn nemese baskarylmajtyn raketalardyn komegimen nysanaga zhetkiziletin kyryp zhoyu kuraldarynyn zhүjesi Raketa tasygyshBajkonyr kosmodromy Raketa tasygysh pajdaly zhүkti ZhZhS t b garysh kenistigine shygaruga arnalgan kop satyly 2 5 satyly raketa Ғaryshka shygaratyn zhүktin massasyna bajlanysty Raketa tasygysh bolyp bolinedi zhenil 5 t ga dejin Zhenil tүrine Kosmos Skaut Tor Ejbl Blek errou t b ortasha 5 20 t ortasha tүrine Vostok Soyuz Titan 3S Saturn 1V t b auyr 10 20 t auyr tүrine Proton asa auyr 100 t dan artyk asa auyr tүrine Proton 5 Raketa tasygyshtary zhatady Raketa tasygysh garyshka shygarylatyn zhүkke 1 nemese 2 garyshtyk zhyldamdykka ten ne odan үlken zhyldamdyk beredi Қazirgi zamangy Raketa tasygyshtyn traektoriyanyn aktivti boligindegi ushu uzaktygy shamamen 17 min youshardagy massasy 10 t dan 3000 t ga dejin 85 90 n zhagar maj kurajdy bolady massasy 140 t ga dejingi zhүkti orbitaga shygara alady DerekkozderҚazaksha enciklopediya Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Әskeri is Almaty Mektep AAҚ 2001Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet