Петропавл (орыс. Петропавловск, қазақша кеңінен қолданылып жүрген атауы «Қызылжар») — Солтүстік Қазақстан облысындағы қала, облыс орталығы (1936 жылдан бері). Қаланың негізі Есіл өзенінің оң жағалауында 1752 жылы қаланған.
Қала | |||
Петропавл | |||
| |||
Әкімшілігі | |||
---|---|---|---|
Ел | |||
Статусы | Облыс орталығы | ||
Облысы | |||
Әкімі | Серiк Мақсұтұлы Мұхамедиев | ||
Тарихы мен географиясы | |||
Координаттары | 54°53′ с. е. 69°13′ ш. б. / 54.883° с. е. 69.217° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°53′ с. е. 69°13′ ш. б. / 54.883° с. е. 69.217° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
Құрылған уақыты | 1752 | ||
Қала статусы | 1807 | ||
Жер аумағы | 221,6 км² | ||
Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
Тұрғындары | |||
Тұрғыны | 222 044 адам (2023) | ||
Ұлттық құрамы | орыстар 58,09 % | ||
Этнохороним | петропавлдық | ||
Сандық идентификаторлары | |||
Телефон коды | +7 7152 | ||
Пошта индекстері | 150000 | ||
Автомобиль коды | 15 | ||
Петропавл қаласының әкімдігі | |||
Петропавл шекарасы | |||
Ортаққордағы санаты: Петропавл |
Петропавл автомобиль, әуе, өзен және темір жолдарының ірі торабы. Батыс Сібір ойпатының оңтүстік-батысындағы Есіл жазығының орманды-дала белдемінде, Есіл өзенінің оң жағасындағы «Қызылжар» деп аталатын ежелгі қазақ қонысының орнында орналасқан. Тұрғыны 219 011 адам (2019 ж.) .
Тарихы
Қаланың іргесі 1752 жылы патшалық Ресейдің қазақ жерін отарлау саясатында әскери бекініс ретінде қаланған. Алғашында әскери форпост, кейіннен сібір татарларының (түркілердің) қаласы атанып, Ресейдің Солтүстік және Орталық Қазақстанды отарлау кезіндегі негізгі тірек пунктіне айналды. 1838 жылы Есіл округінің, 1868 жылы Ақмола облысының құрамына еніп, уездік қалаға айналды. 1868 жылдан кейін Петропавл Сібір мен Түркістан сауда жолының бойында орналасуына байланысты Ресей мен Орта Азия хандықтарының және қазақ даласы арасындағы сауда қатынасының ірі орталығы болды. Мұндай ірі сауда орталығына айналуына Абылай сұлтанның Орынбор және Сібір губернаторларынан Қызылжарда (қазіргі Петропавл қаласында) ірі сауда орталығын ашуға рұқсат алуы болды. Петропавлдегі сауда айналымы жылдан жылға ұлғая түсті және орыс көпестері мен Орта жүз қазақтары арасында сауда-саттық жүрді. 18 ғасырдың соңында шағын елді мекеннен (форштадт) ірі сауда орталығына айналды. Патша өкіметі Петропавлда сауданың дамуына көмек беріп, онда қалалық Қоғамдық банк ашты (1871). Кейін ол Мемлекеттік банк болды (1880). 1849 жылы 7 май, 7 былғары, 4 сабын, 17 кірпіш зауыты, диірмендер, т.б. кәсіпорындар жұмыс істеді. 1912 жылы мұнда 600-ге жуық сауда мекемесі болды. Қаланың одан әрі дамуына Транссібір темір жолының салынуы үлкен әсер етті.
Егер 19 ғасырда қала сауда және әкімшілік пункт ретінде дамыса, 20 ғасырдың басында ауыл шаруашылығы және өнеркәсіптің басты орталықтарының бірі болды. Осы жылдары Ресейден жер аударылған шаруалар келіп қоныстана бастады. Олардың басым бөлігі қалаға көшіп келіп, жұмыс күшін көбейтті. Қалада қолөнер мен майда кәсіпкерлік дамыды. Қаланың экономикасына 1-дүниежүзілік соғыс пен Азамат соғысы кері әсер етті. Қала 1932 — 1936 жылдары Қарағанды қаласының құрылысын басқаратын және ірі темір жол торабын салудағы негізгі орталыққа айналды. 1932 жылы «Казстройматериал» кірпіш зауыты іске қосылды. Мех. зауыт қайта жөндеуден өтті. Нәтижесінде қала кәсіпорындарының қатары өсіп, жұмысшылар саны 13 есеге ұлғайды. 2-дүниежүзілік соғыс алдында Петропавлда коммуналдық және электр көлігі шаруашылықтары қалыптасты. 2- дүниежүзілік соғыс жылдары КСРО-ның батыс аудандарынан көшірілген 20-ға жуық зауыт, фабрикалар қала экономикасын біршама көтерді. Соғыстан кейін қала жедел дами бастады. Әсіресе тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде көптеген кәсіпорындар салынып, қаланың әлеуметтік-экономикалық, білім беру және мәдени-ағарту саласы қарқынды дамыды.
90-жылдары нарықтық экономикаға өтуге байланысты Петропавл қаласындағы ірі өнеркәсіп орындары өз жұмыстарын біршама баяулатты. Шаруашылық байланыстар үзіліп, кәсіпорындардың жұмысы тоқтай бастады. Тек 90-жылдардың соңынан бастап ел экономикасымен бірге Петропавл қаласының да экономикасы біршама жақсарды.
Географиясы
Климаты
Петропавлдың ауа райы | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
Абсолюттық максимум, °C | 2,8 | 6,7 | 14,5 | 31,0 | 37,2 | 37,4 | 37,4 | 37,2 | 33,6 | 26,2 | 21,0 | 2,6 | 37,4 |
Орташа максимум, °C | −12,3 | −10,6 | −2,9 | 9,3 | 19,2 | 24,4 | 25,2 | 22,9 | 16,4 | 8,1 | −3,7 | −9,8 | 7,2 |
Орташа температура, °C | −16,3 | −15,3 | −8 | 4,1 | 12,7 | 18,2 | 19,5 | 17,2 | 11,0 | 3,7 | −7,5 | −13,7 | 2,1 |
Орташа минимум, °C | −20,3 | −19,9 | −13 | −1,1 | 6,2 | 11,9 | 13,8 | 11,4 | 5,6 | −0,7 | −11,3 | −17,6 | −2,9 |
Абсолюттық минимум, °C | −43 | −39,7 | −31,4 | −22,5 | −6,9 | −0,8 | 3,8 | −0,5 | −6,5 | −16,2 | −37,5 | −43 | −43 |
Жауын-шашын нормасы, мм | 22,4 | 15,7 | 14,8 | 18,9 | 30,9 | 39,2 | 67,5 | 49,0 | 33,1 | 30,7 | 29,1 | 25,7 | 377,0 |
Дерекнама: Петропавл - ауа райы мен климаты |
Бүгінгі қала
Қазіргі кезде Петропавл Қазақстандағы ірі өнеркәсіп орталықтарының біріне айналды. Қалада 174 кәсіпорын жұмыс істейді. Оның ішінде ірі кәсіпорындарға «Еуразия», «Вита», «Молочный союз» АІ-тары, нан комбинаты, ликер-арақ зауыты, «Сұлтан», «Тонус» т.б. жатады. Қала бюджеті қаржысының 10%-н шағын бизнес береді. Саудада еңбекпен қамтылғандардың үлесі 47,8%, өндірістік салада 17,4%, оның ішінде құрылыста 6,6% болды, 35 кәсіпорын ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейді. Қалада 110 шағын құрылыс кәсіпорны, 49 көлік және байланыс кәсіпорындары жұмыс істейді. Жалпы білім беретін 49 мектеп, 2 музыкалық, 5 спорт мектебі, 3 кәсіптік-техникалық мектеп, 5 арнайы оқу орны мен колледждер, одан басқа 2 мемлекеттік (Солтүстік Қазақстан университеті мен ҚР Ішкі істер министрлігінің әскери мектебі) жоғарғы оқу орны тіркелген. 12 аурухана, 10 емхана, 199 дәріхана халыққа қызмет көрсетеді. Петропавлда 3 театр, филармония, 3 мұражай, 3 кинотеатр, 4 мемлекеттік кітапхана, 5 мәдениет сарайы, т.б. жұмыс істейді. Қалада 4 стадион, 34 әр түрлі спорт ғимараттары бар. Облыстық және қалалық газеттер, жарнамалық басылымдар шығып тұрады. Сонымен бірге 3 телерадиокомпания жұмыс істейді.
Экономикасы
Солтүстiк Қазақстан облысының орталығы Петропавл қаласы 1752 жылы құрылды. Облыс орталығындағы халық саны 2010 жылғы 1 қаңтарға 195,2 мың адам болып, барлық облыс халқының 30,3%-ын құрады.
Қалада жалпы бiлiм беретiн 47 күндiзгi мектеп жұмыс iстейдi, оларда 22,3 мың оқушы бiлiм алуда, сонымен қатар 10 колледж (13,0 мың оқушы), жоғарғы бiлiм беретiн 3 оқу орыны (11,0 мың студент) бар.
Облыс орталығында 3 театр, 1 филармония, 3 мұражай, 8 кiтапхана, 3 клубтық мекеме бар.
2010 жылғы 1 қаңтарға 4 995 заңды тұлға тiркелген, оның iшiнде 94,8%-ы шағын (қамтылғандар саны 50 адамнан кем), 4,3 - орта (51-ден 250 адамға дейiн), 0,9%-ы - iрi (250 адамнан артық) кәсiпорындар. Кәсiпорындардың басым бөлiгi (88,8%) жеке меншiк нысанының кәсiпорындары.
Кәсiпорындар мен ұйымдардың меншiгiндегi негiзгi құрал-жабдықтардың бастапқы құны 2009 жылғы 1 қаңтарға (жер құнын есепке алмай) 160,3 млрд теңге құрады, тозу дәрежесi 40,0% болып, 2008 жылдың соңына баланстық құны 96,3 млрд теңге болды.
Қала өнеркәсiбiнде (қаржылық емес сектор) 2009 жылы 46 835,1 млн теңгенiң өнiмi өндiрiлiп, 2008 жылғы деңгейден 4,0%-ға жоғары болды. Электр қуатын өндiру 2 371,1 млн квт.сағ, жылу қуаты - 2 123,9 мың Гкал, сүт өнiмдерi 27,4 мың тонна, ұн - 100,9 мың тонна, нан - 12,7 мың тонна, макарон - 26,2 мың тонна, алкогольдi iшiмдiктерi 2 114,7 мың литр құрады.
Құрылыс ұйымдарының өз күшiмен 8 530,1 млн теңге сомасында мердiгерлiк жұмыстар орындалды. Өткен жылы облыс орталығында жалпы аумағы 27 223 шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берiлдi.
2009 жылы бөлшек саудада сауда кәсiпорындары және жеке кәсiпкерлермен 39 800,0 млн теңгенiң тауары сатылды. Орташа бiр адамға шаққанда бөлшек сауда 203,9 мың теңге құрады.
Мәдениеті
Театрлар
- С. Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстың қазақ сазды-драма театры
- Солтүстік Қазақстан облыстың қуыршақ театры
- Солтүстік Қазақстан облыстық Н. Погодин атындағы орыс драма театры
Мұражайлар
- Солтүстік Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайы
- Облыстық бейнелеу өнері мұражайы
- «Абылай ханның резиденциясы» мұражай кешені
- Манаш Қозыбаев атындағы СҚМУ тарихы мұражайы
Кітапханалар
- С.Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы
- Ғ. Мүсірепов атындағы облыстық балалар-жасөспірімдер кітапханасы
- И. Шухов атындағы қалалық кітапхана
Бауырлас қалалары
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том
- Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны Мұрағатталған 26 қыркүйектің 2020 жылы.
- 2011 жылғы қаңтар-маусымдағы Петропавл қаласының әлеуметтік-экономикалық паспорты(қолжетпейтін сілтеме)
Сыртқы сілтемелер
- Петропавл қаласы әкімдігінің ресми сайты (қаз.) (орыс.)
- Бейресми сайт
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Petropavl orys Petropavlovsk kazaksha keninen koldanylyp zhүrgen atauy Қyzylzhar Soltүstik Қazakstan oblysyndagy kala oblys ortalygy 1936 zhyldan beri Қalanyn negizi Esil ozeninin on zhagalauynda 1752 zhyly kalangan ҚalaPetropavlEltanbasyӘkimshiligiEl Қazakstan ҚazakstanStatusyOblys ortalygyOblysySoltүstik Қazakstan oblysyӘkimiSerik Maksutuly MuhamedievTarihy men geografiyasyKoordinattary54 53 s e 69 13 sh b 54 883 s e 69 217 sh b 54 883 69 217 G O Ya Koordinattar 54 53 s e 69 13 sh b 54 883 s e 69 217 sh b 54 883 69 217 G O Ya Қurylgan uakyty1752Қala statusy1807Zher aumagy221 6 km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny222 044 adam 2023 Ұlttyk kuramyorystar 58 09 kazaktar 31 13 tatarlar 2 93 ukraindar 1 99 nemister 1 9 polyaktar 0 49 әzerbajzhandar 0 46 baskalary 3 01 EtnohoronimpetropavldykSandyk identifikatorlaryTelefon kody 7 7152Poshta indeksteri150000Avtomobil kody15Petropavl kalasynyn әkimdigi kaz orys agyl Petropavl PetropavlPetropavl shekarasyOrtakkordagy sanaty Petropavl Petropavl avtomobil әue ozen zhәne temir zholdarynyn iri toraby Batys Sibir ojpatynyn ontүstik batysyndagy Esil zhazygynyn ormandy dala beldeminde Esil ozeninin on zhagasyndagy Қyzylzhar dep atalatyn ezhelgi kazak konysynyn ornynda ornalaskan Turgyny 219 011 adam 2019 zh TarihyҚalanyn irgesi 1752 zhyly patshalyk Resejdin kazak zherin otarlau sayasatynda әskeri bekinis retinde kalangan Algashynda әskeri forpost kejinnen sibir tatarlarynyn tүrkilerdin kalasy atanyp Resejdin Soltүstik zhәne Ortalyk Қazakstandy otarlau kezindegi negizgi tirek punktine ajnaldy 1838 zhyly Esil okruginin 1868 zhyly Akmola oblysynyn kuramyna enip uezdik kalaga ajnaldy 1868 zhyldan kejin Petropavl Sibir men Tүrkistan sauda zholynyn bojynda ornalasuyna bajlanysty Resej men Orta Aziya handyktarynyn zhәne kazak dalasy arasyndagy sauda katynasynyn iri ortalygy boldy Mundaj iri sauda ortalygyna ajnaluyna Abylaj sultannyn Orynbor zhәne Sibir gubernatorlarynan Қyzylzharda kazirgi Petropavl kalasynda iri sauda ortalygyn ashuga ruksat aluy boldy Petropavldegi sauda ajnalymy zhyldan zhylga ulgaya tүsti zhәne orys kopesteri men Orta zhүz kazaktary arasynda sauda sattyk zhүrdi 18 gasyrdyn sonynda shagyn eldi mekennen forshtadt iri sauda ortalygyna ajnaldy Patsha okimeti Petropavlda saudanyn damuyna komek berip onda kalalyk Қogamdyk bank ashty 1871 Kejin ol Memlekettik bank boldy 1880 1849 zhyly 7 maj 7 bylgary 4 sabyn 17 kirpish zauyty diirmender t b kәsiporyndar zhumys istedi 1912 zhyly munda 600 ge zhuyk sauda mekemesi boldy Қalanyn odan әri damuyna Transsibir temir zholynyn salynuy үlken әser etti Eger 19 gasyrda kala sauda zhәne әkimshilik punkt retinde damysa 20 gasyrdyn basynda auyl sharuashylygy zhәne onerkәsiptin basty ortalyktarynyn biri boldy Osy zhyldary Resejden zher audarylgan sharualar kelip konystana bastady Olardyn basym boligi kalaga koship kelip zhumys kүshin kobejtti Қalada koloner men majda kәsipkerlik damydy Қalanyn ekonomikasyna 1 dүniezhүzilik sogys pen Azamat sogysy keri әser etti Қala 1932 1936 zhyldary Қaragandy kalasynyn kurylysyn baskaratyn zhәne iri temir zhol torabyn saludagy negizgi ortalykka ajnaldy 1932 zhyly Kazstrojmaterial kirpish zauyty iske kosyldy Meh zauyt kajta zhondeuden otti Nәtizhesinde kala kәsiporyndarynyn katary osip zhumysshylar sany 13 esege ulgajdy 2 dүniezhүzilik sogys aldynda Petropavlda kommunaldyk zhәne elektr koligi sharuashylyktary kalyptasty 2 dүniezhүzilik sogys zhyldary KSRO nyn batys audandarynan koshirilgen 20 ga zhuyk zauyt fabrikalar kala ekonomikasyn birshama koterdi Sogystan kejin kala zhedel dami bastady Әsirese tyn zhәne tynajgan zherlerdi igeru kezinde koptegen kәsiporyndar salynyp kalanyn әleumettik ekonomikalyk bilim beru zhәne mәdeni agartu salasy karkyndy damydy 90 zhyldary naryktyk ekonomikaga otuge bajlanysty Petropavl kalasyndagy iri onerkәsip oryndary oz zhumystaryn birshama bayaulatty Sharuashylyk bajlanystar үzilip kәsiporyndardyn zhumysy toktaj bastady Tek 90 zhyldardyn sonynan bastap el ekonomikasymen birge Petropavl kalasynyn da ekonomikasy birshama zhaksardy GeografiyasyKlimaty Petropavldyn aua rajyKorsetkish Қan Akp Nau Sәu Mam Mau Shil Tam Қyr Қaz Қar Zhel ZhylAbsolyuttyk maksimum C 2 8 6 7 14 5 31 0 37 2 37 4 37 4 37 2 33 6 26 2 21 0 2 6 37 4Ortasha maksimum C 12 3 10 6 2 9 9 3 19 2 24 4 25 2 22 9 16 4 8 1 3 7 9 8 7 2Ortasha temperatura C 16 3 15 3 8 4 1 12 7 18 2 19 5 17 2 11 0 3 7 7 5 13 7 2 1Ortasha minimum C 20 3 19 9 13 1 1 6 2 11 9 13 8 11 4 5 6 0 7 11 3 17 6 2 9Absolyuttyk minimum C 43 39 7 31 4 22 5 6 9 0 8 3 8 0 5 6 5 16 2 37 5 43 43Zhauyn shashyn normasy mm 22 4 15 7 14 8 18 9 30 9 39 2 67 5 49 0 33 1 30 7 29 1 25 7 377 0Dereknama Petropavl aua rajy men klimatyBүgingi kalaPetropavl meshiti Қazirgi kezde Petropavl Қazakstandagy iri onerkәsip ortalyktarynyn birine ajnaldy Қalada 174 kәsiporyn zhumys istejdi Onyn ishinde iri kәsiporyndarga Euraziya Vita Molochnyj soyuz AI tary nan kombinaty liker arak zauyty Sultan Tonus t b zhatady Қala byudzheti karzhysynyn 10 n shagyn biznes beredi Saudada enbekpen kamtylgandardyn үlesi 47 8 ondiristik salada 17 4 onyn ishinde kurylysta 6 6 boldy 35 kәsiporyn auyl sharuashylygy onimderin ondejdi Қalada 110 shagyn kurylys kәsiporny 49 kolik zhәne bajlanys kәsiporyndary zhumys istejdi Zhalpy bilim beretin 49 mektep 2 muzykalyk 5 sport mektebi 3 kәsiptik tehnikalyk mektep 5 arnajy oku orny men kolledzhder odan baska 2 memlekettik Soltүstik Қazakstan universiteti men ҚR Ishki ister ministrliginin әskeri mektebi zhogargy oku orny tirkelgen 12 auruhana 10 emhana 199 dәrihana halykka kyzmet korsetedi Petropavlda 3 teatr filarmoniya 3 murazhaj 3 kinoteatr 4 memlekettik kitaphana 5 mәdeniet sarajy t b zhumys istejdi Қalada 4 stadion 34 әr tүrli sport gimarattary bar Oblystyk zhәne kalalyk gazetter zharnamalyk basylymdar shygyp turady Sonymen birge 3 teleradiokompaniya zhumys istejdi EkonomikasyPetropavl temir zhol vokzaly Soltүstik Қazakstan oblysynyn ortalygy Petropavl kalasy 1752 zhyly kuryldy Oblys ortalygyndagy halyk sany 2010 zhylgy 1 kantarga 195 2 myn adam bolyp barlyk oblys halkynyn 30 3 yn kurady Қalada zhalpy bilim beretin 47 kүndizgi mektep zhumys istejdi olarda 22 3 myn okushy bilim aluda sonymen katar 10 kolledzh 13 0 myn okushy zhogargy bilim beretin 3 oku oryny 11 0 myn student bar Oblys ortalygynda 3 teatr 1 filarmoniya 3 murazhaj 8 kitaphana 3 klubtyk mekeme bar 2010 zhylgy 1 kantarga 4 995 zandy tulga tirkelgen onyn ishinde 94 8 y shagyn kamtylgandar sany 50 adamnan kem 4 3 orta 51 den 250 adamga dejin 0 9 y iri 250 adamnan artyk kәsiporyndar Kәsiporyndardyn basym boligi 88 8 zheke menshik nysanynyn kәsiporyndary Kәsiporyndar men ujymdardyn menshigindegi negizgi kural zhabdyktardyn bastapky kuny 2009 zhylgy 1 kantarga zher kunyn esepke almaj 160 3 mlrd tenge kurady tozu dәrezhesi 40 0 bolyp 2008 zhyldyn sonyna balanstyk kuny 96 3 mlrd tenge boldy Қala onerkәsibinde karzhylyk emes sektor 2009 zhyly 46 835 1 mln tengenin onimi ondirilip 2008 zhylgy dengejden 4 0 ga zhogary boldy Elektr kuatyn ondiru 2 371 1 mln kvt sag zhylu kuaty 2 123 9 myn Gkal sүt onimderi 27 4 myn tonna un 100 9 myn tonna nan 12 7 myn tonna makaron 26 2 myn tonna alkogoldi ishimdikteri 2 114 7 myn litr kurady Қurylys ujymdarynyn oz kүshimen 8 530 1 mln tenge somasynda merdigerlik zhumystar oryndaldy Өtken zhyly oblys ortalygynda zhalpy aumagy 27 223 sharshy metr turgyn үj pajdalanuga berildi 2009 zhyly bolshek saudada sauda kәsiporyndary zhәne zheke kәsipkerlermen 39 800 0 mln tengenin tauary satyldy Ortasha bir adamga shakkanda bolshek sauda 203 9 myn tenge kurady MәdenietiTeatrlar S Mukanov atyndagy Soltүstik Қazakstan oblystyn kazak sazdy drama teatry Soltүstik Қazakstan oblystyn kuyrshak teatry Soltүstik Қazakstan oblystyk N Pogodin atyndagy orys drama teatryMurazhajlar Soltүstik Қazakstan oblystyk tarihi olketanu murazhajy Oblystyk bejneleu oneri murazhajy Abylaj hannyn rezidenciyasy murazhaj kesheni Manash Қozybaev atyndagy SҚMU tarihy murazhajyKitaphanalar S Mukanov atyndagy Soltүstik Қazakstan oblystyk әmbebap gylymi kitaphanasy Ғ Mүsirepov atyndagy oblystyk balalar zhasospirimder kitaphanasy I Shuhov atyndagy kalalyk kitaphanaBauyrlas kalalaryOmby Resej Chelyabi Resej Novosibir Resej Ekaterinburg Resej Gannover GermaniyaDerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 I tom Қazakstan Respublikasy halkynyn oblystar zhәne astana kalalar audandar audan ortalyktary zhәne kentter bolinisindegi zhynysy bojynsha sany Muragattalgan 26 kyrkүjektin 2020 zhyly 2011 zhylgy kantar mausymdagy Petropavl kalasynyn әleumettik ekonomikalyk pasporty kolzhetpejtin silteme Syrtky siltemelerPetropavl kalasy әkimdiginin resmi sajty kaz orys Bejresmi sajt