Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Паркинсон ауруы – ересек адамдарда болатын созылмалы ауру. Нейромедиатор дофамин болып қолданылатын орталық жүйке жүйесінің немесе орта мидың қара субстанция нейрондарының бүлініп немесе өліп қалуынан пайда болады.
Жалпы түсініктемесі
Паркинсон ауруы келесі қозғалыстық бұзуларға әкеледі: діріл(тремор), гипокинезия, бұлшықет ригиді, сонымен қатар вегетативті және психикалық бұзулар. Бұзулардың барлығы бас миының алдыңғы жағында орналасқан өңсіз шар (палладиум) тежегіш ықпалынан болады. Палладиум нейрондарының бұзылуы перефериялық қозғалыстық нейрондарының қатты тежеуіне әкеледі. Қазіргі таңда аурудың емі жоқ, бірақ дәрігелер реабилитациялық курсты жүргізеді. Реабилитация көмегімен Паркинсон ауруының синдромдары едәуір азайады, сондықтан осы аурумен ауырған адамдардың өмірі біраз жеңілдетіледі.
Аталу себебі
Аурудың аталуы әйгілі француз неврологы Жан Шарконың көмегімен пайда болды. Ол осы ауруды алғаш зерттеп эссе жазған британдық Джеймс Паркинсон атымен қойылсын деген ниет білдірді.
Зерттелу тарихы
Паркинсон ауруының сипаттамасы 1817 жылы Джеймс Паркинсонның “Діріл параличі туралы эссе” атты жұмысынан бірнеше мыңжылдықтар бұрын пайда болды. Мысыр папирусында б.з.б. XII ғасырда фараондардың біреуінде Паркинсон ауруына сай келетін белгілер байқалған. Ал Библияда діріл (тремор) байқалған адамдар туралы жазылған. Аюрведа жұмыстарында да діріл, қозғалыстың шектелуі, сілекейдің еріксіз ағуы, басқа да Паркинсон ауруына сәйкес белгілердің сипаттамалары бар. Оларды емдеудің бір жолы ғана көрсетілді – ол бұршақ көкөнісін әртүрлі қолдану. Ежелгі Римнің атақты дәрігері Гален сонау II ғасырда Паркинсон ауруын сипаттап оның белгілерін атап шықты. Галеннен кейін Паркинсон ауруы тек XVII ғасырда ғана қайтадан сипатталды. Голландия дәрігері Франциск Сильвий Паркинсон ауруына сәйкес басқа да тремор түрлерін атап шықты, ал неміс Иероним Гобий паркинсионизмға сай ауру адамның жүрісін сипаттап ерекшеліктерін атап шықты. Джон Хантер паркинсионизм синдромына ұшыраған адамның толық сипаттамасын берді.
Джеймс Паркинсон 1817 жылы өзінің жазған жұмысында Паркинсон ауруына шалдыққан 6 адамды зерттеп барлық сипаттамасын кітабына енгізген. Және де ол ауру ушығуының динамикасын бақылап бірнеше тұжырамдамаға келді. Джеймс Паркинсонның бұл жұмысына 40 жыл бойы көңіл аударылмады. У.Говерс, С.Уильсон, В.Эрба және Ж.Шарко неврологтарының қарапайым зерттеулері Паркинсон ауруын жеке сырқат ретінде саналуына зор үлес қосты. Паркинсон ауруы бөлек сырқат ретінде санала бастағаннан кейін, ағзада қандай құрылымдардың зақымдануы осы аурудың белгілерінің пайда болуына әкеледі деген сұрақ туындады. Француз неврологы Эдуард Бриссо XIX ғасырдың аяғында Паркинсон ауруының пайда болуына субталамикалық ядро және орта мидың зақымдануы жауапты деген ой түйіндеді. 1912 жылы Фридерик Леви ми бағанасының жасушаларында Паркинсон ауруына сәйкес келетін ерекше жасушаларының қосылуын байқады. Кейіннен, бұл жасушалар Леви денешіктері деп атала басталды. 1919 жылы орыс неврологы К.Н. Третьяков ауру кезінде болатын негізгі патологиялық өзгерістер қара субстанцияда болатынын анықтады. Третьяковтың болжамдары медициналық қауымдастықпен мойындалмады. Тек 1948 жылы неміс патологоанатомы Рольф Хаспер осы болжамды дәлелдегеннен кейін Третьяковтың жұмысы қабылданды.
Сырқаттың негізінде жатқан биохимиялық өзгерістер 1950-ші жылдары ғана зерттеле басталды. Паркинсон ауруының дамуына зор үлес қосатын нейротрансмиттер дофаминнің зерттелуі үшін швед фармакологы Арвид Карлссон Физиология және Медицина бойынша Нобель сыйлығына тек 2000 жылы ғана ие болды. Ал Леви денешіктерінің құрамы 1997 жылы ғана толығымен түсіндірілді.
Сырқаттың тарихы мен табиғатының зерттелуімен бірге оның емделу әдістері де дамыды. XIX — XX ғасырлардың неврологтары алкалоид пен белладон атропинының қолданылуы емделу жолдарында жақсы нәтижелерге әкелді деген тұжырымдамаларға келді. 1939 жылы хирургиялық жолмен емделу тәсілдері де қарастырылды. Бұл тәсіл бойынша базальды ганглилердің деструкциясы жүргізілді. Өкінішке орай, емделу жолдары ойлаған нәтижелерге жеткізбегесін, келесі 20 жыл бойы хирургиялық емделу жолын жетілдіруге тырысты. Сонымен, антихолинергикалық препарат леведопы клиникалық емделуге енгізілгенге дейін базальды ядролардың хирургиялық бұзылуы Паркинсон ауруының емделуінің басты жолы болып табылатын. 1980-ші жылдардың соңында бас миының тереңдік структураны электрикалық импульстарымен стимуляциялау мүмкін емдел жолдарының бірі ретінде танылды.
Дереккөздер
- http://old.smed.ru/guides/43866/doctor#article Мұрағатталған 10 наурыздың 2013 жылы.
- http://newsmake.net/news/opredelen-gen-vyzyvayushhij-zabolevanie-parkinsona Мұрағатталған 30 қазанның 2014 жылы.
- http://ztema.ru/illness/nevrologiya/bolezn-parkinsona/
- http://www.polygenicpathways.co.uk/pdrisk.htm
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Parkinson auruy eresek adamdarda bolatyn sozylmaly auru Nejromediator dofamin bolyp koldanylatyn ortalyk zhүjke zhүjesinin nemese orta midyn kara substanciya nejrondarynyn bүlinip nemese olip kaluynan pajda bolady Parkinson auruy bar naukas 1886 zhylgy Uilyam Hoverdin nuskauynan suret saluZhan Sharko francuz nevropatology ol Parkinson auruy usyndy dep atadyParkinson auruy bar adamnyn sureti Zhan Sharko zhasaganOrta midin koldenen boliginde kara zat substantia nigra Parkinson auruyndagy kara materiyanyn nejronynda Levinyn tүjirshigi konyr dak Қonyr tүsti boyagysh akuyz a sinukulinmen beriledi Zhalpy tүsiniktemesiParkinson auruy kelesi kozgalystyk buzularga әkeledi diril tremor gipokineziya bulshyket rigidi sonymen katar vegetativti zhәne psihikalyk buzular Buzulardyn barlygy bas miynyn aldyngy zhagynda ornalaskan onsiz shar palladium tezhegish ykpalynan bolady Palladium nejrondarynyn buzyluy pereferiyalyk kozgalystyk nejrondarynyn katty tezheuine әkeledi Қazirgi tanda aurudyn emi zhok birak dәrigeler reabilitaciyalyk kursty zhүrgizedi Reabilitaciya komegimen Parkinson auruynyn sindromdary edәuir azajady sondyktan osy aurumen auyrgan adamdardyn omiri biraz zhenildetiledi Atalu sebebiAurudyn ataluy әjgili francuz nevrology Zhan Sharkonyn komegimen pajda boldy Ol osy aurudy algash zerttep esse zhazgan britandyk Dzhejms Parkinson atymen kojylsyn degen niet bildirdi Zerttelu tarihyParkinson auruynyn sipattamasy 1817 zhyly Dzhejms Parkinsonnyn Diril paralichi turaly esse atty zhumysynan birneshe mynzhyldyktar buryn pajda boldy Mysyr papirusynda b z b XII gasyrda faraondardyn bireuinde Parkinson auruyna saj keletin belgiler bajkalgan Al Bibliyada diril tremor bajkalgan adamdar turaly zhazylgan Ayurveda zhumystarynda da diril kozgalystyn shektelui silekejdin eriksiz aguy baska da Parkinson auruyna sәjkes belgilerdin sipattamalary bar Olardy emdeudin bir zholy gana korsetildi ol burshak kokonisin әrtүrli koldanu Ezhelgi Rimnin atakty dәrigeri Galen sonau II gasyrda Parkinson auruyn sipattap onyn belgilerin atap shykty Galennen kejin Parkinson auruy tek XVII gasyrda gana kajtadan sipattaldy Gollandiya dәrigeri Francisk Silvij Parkinson auruyna sәjkes baska da tremor tүrlerin atap shykty al nemis Ieronim Gobij parkinsionizmga saj auru adamnyn zhүrisin sipattap erekshelikterin atap shykty Dzhon Hanter parkinsionizm sindromyna ushyragan adamnyn tolyk sipattamasyn berdi Dzhejms Parkinson 1817 zhyly ozinin zhazgan zhumysynda Parkinson auruyna shaldykkan 6 adamdy zerttep barlyk sipattamasyn kitabyna engizgen Zhәne de ol auru ushyguynyn dinamikasyn bakylap birneshe tuzhyramdamaga keldi Dzhejms Parkinsonnyn bul zhumysyna 40 zhyl bojy konil audarylmady U Govers S Uilson V Erba zhәne Zh Sharko nevrologtarynyn karapajym zertteuleri Parkinson auruyn zheke syrkat retinde sanaluyna zor үles kosty Parkinson auruy bolek syrkat retinde sanala bastagannan kejin agzada kandaj kurylymdardyn zakymdanuy osy aurudyn belgilerinin pajda boluyna әkeledi degen surak tuyndady Francuz nevrology Eduard Brisso XIX gasyrdyn ayagynda Parkinson auruynyn pajda boluyna subtalamikalyk yadro zhәne orta midyn zakymdanuy zhauapty degen oj tүjindedi 1912 zhyly Friderik Levi mi baganasynyn zhasushalarynda Parkinson auruyna sәjkes keletin erekshe zhasushalarynyn kosyluyn bajkady Kejinnen bul zhasushalar Levi deneshikteri dep atala bastaldy 1919 zhyly orys nevrology K N Tretyakov auru kezinde bolatyn negizgi patologiyalyk ozgerister kara substanciyada bolatynyn anyktady Tretyakovtyn bolzhamdary medicinalyk kauymdastykpen mojyndalmady Tek 1948 zhyly nemis patologoanatomy Rolf Hasper osy bolzhamdy dәleldegennen kejin Tretyakovtyn zhumysy kabyldandy Syrkattyn negizinde zhatkan biohimiyalyk ozgerister 1950 shi zhyldary gana zerttele bastaldy Parkinson auruynyn damuyna zor үles kosatyn nejrotransmitter dofaminnin zerttelui үshin shved farmakology Arvid Karlsson Fiziologiya zhәne Medicina bojynsha Nobel syjlygyna tek 2000 zhyly gana ie boldy Al Levi deneshikterinin kuramy 1997 zhyly gana tolygymen tүsindirildi Syrkattyn tarihy men tabigatynyn zertteluimen birge onyn emdelu әdisteri de damydy XIX XX gasyrlardyn nevrologtary alkaloid pen belladon atropinynyn koldanyluy emdelu zholdarynda zhaksy nәtizhelerge әkeldi degen tuzhyrymdamalarga keldi 1939 zhyly hirurgiyalyk zholmen emdelu tәsilderi de karastyryldy Bul tәsil bojynsha bazaldy ganglilerdin destrukciyasy zhүrgizildi Өkinishke oraj emdelu zholdary ojlagan nәtizhelerge zhetkizbegesin kelesi 20 zhyl bojy hirurgiyalyk emdelu zholyn zhetildiruge tyrysty Sonymen antiholinergikalyk preparat levedopy klinikalyk emdeluge engizilgenge dejin bazaldy yadrolardyn hirurgiyalyk buzyluy Parkinson auruynyn emdeluinin basty zholy bolyp tabylatyn 1980 shi zhyldardyn sonynda bas miynyn terendik strukturany elektrikalyk impulstarymen stimulyaciyalau mүmkin emdel zholdarynyn biri retinde tanyldy Derekkozderhttp old smed ru guides 43866 doctor article Muragattalgan 10 nauryzdyn 2013 zhyly http newsmake net news opredelen gen vyzyvayushhij zabolevanie parkinsona Muragattalgan 30 kazannyn 2014 zhyly http ztema ru illness nevrologiya bolezn parkinsona http www polygenicpathways co uk pdrisk htm