Библия

Библия, немесе Киелі Кітап (грек. τὰ βιβλία, tà biblía, «кітаптар»), — христиан дінінің киелі, қасиетті делінген кітаптарының жиынтығы. Онда Құдай мен адамның байланысы түсіндіріліп, христиандар, яһудилер, самариялықтар және растафарилер айтылған. Библия екіге бөлінеді: яһудилер мен христиандарға ортақ Көне келісім (яһудилікте — Танах) және тек христиандар мойындайтын . Қазақша аудармаға сәйкес Киелі Кітап Тәурат, Пайғамбарлар Жазбалары (1-б.), Забур, Пайғамбарлар Жазбалары (2-б.) және Інжіл деп бөлінеді. Көне келісім көне иврит тілінде жазылды, бірақ кейбір бөліктері жазылған-ды, ал Жаңа келісім толығымен көнегрек тілінде (койне грекше түрінде) жазылды. XIII ғасырда Стефан Лэнгтон Киелі Кітапты бөлімдерге, ал XVI ғасырда Роберт Этьенн оны жолдарға бөлді.

Гутенберг басып шығарған Батыстағы ең алғашқы Киелі Кітап

Киелі Кітап әлемдегі ең сатылатын кітап, жыл сайын оның 100 миллион көшірмесі сатылады. Оның тағы басқа рекордтары да бар: ең көп шығарылатын кітап — жыл сайын 32 876 дана шығарылады; ең аударылған кітап — ол 2036 тілге аударылды; ең ұзақ жазылған және жиналған кітап — Киелі Кітап кітаптарының бірі Әйүп кітабы б.з.б. 1521 жылы жазылса, Жохан аяны б.з. 96 жылы жазылды; авторлары ең көп кітап — ресми деректер бойынша кітапты 31 автор жазды;

Киелі Кітаптағы кітаптар саны христиандық тармақтарда әртүрлі: протестантизмде — 66, католицизмде — 73, православиеде — 77, ал Эфиоптық православ шіркеуінде — 81.

Киелі кітаптардың тізімі

№	Қазақша атауы	Грекше атауы	Автор(-лар)ы	Құрылымы
Көне келісім (гр. Πεντάτευχος) Тәурат (гр. Πεντάτευχος)
1	Жаратылым	Γένεσις	Мұса	50 бөлім
2	Мысырдан көшіп шығу	Ἔξοδος	Мұса	40 бөлім
3	Леуіліктер	Λευϊτικόν	Мұса	27 бөлім
4	Руларды санау	Ἀριθμοί	Мұса	36 бөлім
5	Заңды қайталау	Δευτερονόμιον	Мұса мен Ешуа	34 бөлім
Пайғамбарлар Жазбалары (1-б.) (гр. Ιστορικά βιβλία)
6	Ешуа	Ἰησοῦς	Ешуа	24 бөлім
7	Билер	Κριταὶ	Самуил	21 бөлім
8	Рут	Ροὺθ	Самуил	4 бөлім
9	Патшалықтар туралы 1-ші жазба	Βασιλειων Α΄	Самуил	31 бөлім
10	Патшалықтар туралы 2-ші жазба	Βασιλειων Β΄	Самуил	24 бөлім
11	Патшалықтар туралы 3-ші жазба	Βασιλειων Γ΄	Самуил мен Еремия	22 бөлім
12	Патшалықтар туралы 4-ші жазба	Βασιλειων Δ΄	Еремия	25 бөлім
13	Шежірелердің 1-ші жазбасы	Παραλειπομένων Α΄	Езра	29 бөлім
14	Шежірелердің 2-ші жазбасы	Παραλειπομένων Β΄	Езра	36 бөлім
15	Езра	Ἒσδρας	Езра	10 бөлім
16	Нехемия	Νεεμιας	Нехемия	13 бөлім
17	Естер	Ἐσθὴρ	Езра	10 бөлім
18	Әйүп	Ἰῶβ	Мұса	42 бөлім
Забур (гр. Σοφία βιβλία)
19	Забур жырлары	Ψαλμοὶ	Дәуіт	150 жыр
20	Нақыл сөздер	Παροιμιαι	Сүлеймен	31 бөлім
21	Уағыздаушы	Ἐκκλησιαστὴς	Сүлеймен	12 бөлім
22	Сүлейменнің таңдаулы әні	ᾎσμα	Сүлеймен	8 бөлім
Пайғамбарлар Жазбалары (2-б.) (гр. Σημαντικές προφήτες)
23	Ишая	Ἠσαΐας	Ишая	66 бөлім
24	Еремия	Ιερεμίας	Еремия	52 бөлім
25	Жоқтау	Θρῆνοι	Еремия	5 бөлім
26	Езекиел	Ἰεζεκιὴλ	Езекиел	48 бөлім
27	Даниял	Δανιὴλ	Даниял	12 бөлім
28	Ошия	Ὡσηὲ	Ошия	14 бөлім
29	Жоел	Ἰωὴλ	Жоел	3 бөлім
30	Амос	Ἀμὼς	Амос	9 бөлім
31	Абди	Ἀβδιοὺ	Абди	1 бөлім
32	Жүніс	Ἰωνᾶς	Жүніс	4 бөлім
33	Миха	Μιχαίας	Миха	7 бөлім
34	Нахум	Ναοὺμ	Нахум	3 бөлім
35	Хабаққұқ	Αμβακοὺμ	Хабаққұқ	3 бөлім
36	Софония	Σοφονίας	Софония	3 бөлім
37	Хаггай	Ἁγγαῖος	Хаггай	1 бөлім
38	Зәкәрия	Ζαχαρίας	Зәкәрия	14 бөлім
39	Малахия	Μαλαχίας	Малахия	4 бөлім
Жаңа келісім (гр. Καινή Διαθήκη) Інжіл Шариф (гр. Τα τέσσερα Ευαγγέλια)
40	Матай жазған Ізгі хабары	Κατά Ματθαίον	Матай	28 бөлім
41	Марқа жазған Ізгі хабары	Κατά Μάρκον	Марқа	16 бөлім
42	Лұқа жазған Ізгі хабары	Κατά Λουκάν	Лұқа	24 бөлім
43	Жохан жазған Ізгі хабары	Κατά Ιωάννην	Жохан	21 бөлім
44	Елшілердің істері	Πράξεις τῶν Ἀποστόλων	Лұқа	28 бөлім
45	Римдіктерге арналған хат	Επιστολή προς Ρωμαίους	Пауыл	16 бөлім
46	Қорынттықтарға арналған 1-ші хат	Α΄ Επιστολή προς Κορινθίους	Пауыл	16 бөлім
47	Қорынттықтарға арналған 2-ші хат	Β΄ Επιστολή προς Κορινθίους	Пауыл	13 бөлім
48	Ғалаттықтарға арналған хат	Επιστολή προς Γαλάτες	Пауыл	6 бөлім
49	Ефестіктерге арналған хат	Επιστολή προς Εφεσίους	Пауыл	6 бөлім
50	Філіпіліктерге арналған хат	Επιστολή προς Φιλιππησίους	Пауыл	4 бөлім
51	Қолостықтарға арналған хат	Επιστολή προς Κολοσσαείς	Пауыл	4 бөлім
52	Салоникалықтарға арналған 1-ші хат	Α΄ Επιστολή προς Θεσσαλονικείς	Пауыл	5 бөлім
53	Салоникалықтарға арналған 2-ші хат	Β΄ Επιστολή προς Θεσσαλονικείς	Пауыл	3 бөлім
54	Тімотеге арналған 1-ші хат	Α΄ Επιστολή προς Τιμόθεον	Пауыл	6 бөлім
55	Тімотеге арналған 2-ші хат	Β΄ Επιστολή προς Τιμόθεον	Пауыл	4 бөлім
56	Титке арналған хат	Επιστολή προς Τίτον	Пауыл	3 бөлім
57	Філимонға арналған хат	Επιστολή προς Φιλήμονα	Пауыл	1 бөлім
58	Еврейлерге арналған хат	Επιστολή προς Εβραίους	Пауыл	13 бөлім
59	Жақыптың хаты	Επιστολή Ιακώβου	Жақып	5 бөлім
60	Петірдің 1-ші хаты	Α΄ Επιστολή Πέτρου	Петір	5 бөлім
61	Петірдің 2-ші хаты	Β΄ Επιστολή Πέτρου	Петір	3 бөлім
62	Жоханның 1-ші хаты	Α΄ Επιστολή Ιωάννου	Жохан	5 бөлім
63	Жоханның 2-ші хаты	Β΄ Επιστολή Ιωάννου	Жохан	1 бөлім
64	Жоханның 3-ші хаты	Γ΄ Επιστολή Ιωάννου	Жохан	1 бөлім
65	Яһуданың хаты	Επιστολή Ιούδα	Яһуда	1 бөлім
66	Жохан аяны	Αποκάλυψη του Ιωάννη	Жохан	22 бөлім

Басқа діндерде

Яһудилер Көне келісімнің тек 39 канондық кітабын Танах кітаптары ретінде мойындайды.

Мұсылмандар Тәуратты, Забурды және Інжілді Алла Тағаланың сөздері деп санайды, бірақ олар Киелі Кітап құрамына бұрмаланып кірген деп есептейді.

Тағы қараңыз

• Христиандық
• Иса Мәсіх
• Шіркеу

Дереккөздер

1. Miller & Huber Stephen & Robert The Bible: the making and impact on the Bible a history. — England: Lion Hudson, 2003. — P. 21. — ISBN 0-7459-5176-7.
2. Киелі Кітап
3. Киелі Кітап авторлары және уақытнамасы Мұрағатталған 20 ақпанның 2017 жылы.