Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Оңтүстік Родезия (ағылш. Southern Rhodesia) — 1923–1951 мен 1979–1980 жылдары болған Орталық Африкадағы, қазіргі Зимбабве жерінде орналасатын теңізге шыға алмайтын мемлекет. Астанасы — Солсбери қаласы. 1923 жылы территориясынан, Замбези өзенінің оңтүстігіндегі жерінен құрылған мемлекет болатын. Регион Сесил Родстың өтінішімен Британияның билігіне түскен. Бечуаналенд (Ботсвана), Солтүстік Родезия (Замбия), Мосамбик (фр. Moçambique) (Мозамбик) пен Трансвааль Республикасы (қазіргі Оңтүстік Африка Республикасының провинциясы) мемлекеттерімен шектесетін.
| Оңтүстік Родезия ағылш. Southern Rhodesia (1923–1964) (1979–1980) Родезия колониясы ағылш. Colony of Rhodesia (1964–1965) | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Әнұраны «Құдайым, Пайтшайымды сақта!» | |||||||||
 | |||||||||
| Астанасы | Солсбери | ||||||||
| Тіл(дер)і | ағылшын (ресми) және жиі қолданылады, Африкаанс сирек түрде | ||||||||
| Ақша бірлігі | |||||||||
| Аумағы | 372,518 км² (1904 жылы) | ||||||||
| Халқы | 605,764 (1904 жылы) | ||||||||
| Басқару формасы | конституциялық монархия | ||||||||
| Монархы | |||||||||
| - 1936–1952 | VI Георг | ||||||||
| - 1952–1970a 1979–1980 | II Елизавета | ||||||||
| - 1923–1928 | (тұңғышы) | ||||||||
| - 1979—1980 | (соңғысы) | ||||||||
| - 1923–1927 | (тұңғышы) | ||||||||
| - 1964–1965 | (соңғысы) | ||||||||
| Тарихы | |||||||||
| - 1890–1923 | |||||||||
| - 12 қыркүйек 1923 | Ұлыбритания аннексиясы | ||||||||
| - 1953–1963 | айналуы | ||||||||
| - 3 наурыз 1970 | Тәуелсіздіктің жариялануы | ||||||||
| - 1 маусым 1979 | |||||||||
| - 18 сәуір 1980 | |||||||||
| a. 1970 жылдың 2 наурызынан кейін бұл лауазым Родезия үкіметімен мойындалмаған | |||||||||
Отар 1923 жылы де-юре түрде жарияланды, алайда де-факто ол басқарылатын. 1953 жылы ол айналады, бұл мемлекет тек 1963 жылға дейін қалды. Оңтүстік Родезия 1980 жылға дейін Британияның де-юре отары болып қала берген. Алайда 1965 жылы Оңтүстік Родезия үкіметі тәуелсіздік жариялады. Ол атты мойындалмаған мемлекеттің пайда болуына әсер етті. 1979 жылы ол өзін атымен қайта құрылады, бірақ бұл мемлекет те халықаралық мойындалу деңгейіне жете алмаған. Кейін ол қазіргі Зимбабве мемлекетіне айналады.
Этимологиясы
Родезия иесі Сесил Джон Родстың атымен аталған.
Мемлекет құрылысы
Оңтүстік Родезия ресми түрде Ұлыбританияның өзін-өзі басқара алатын отары. Мемлекет басшысы — Ұлыбритания Монархы және . Үкімет басшысы — .
Табиғаты
Оңтүстік Родезия территориясы негізінен Матабеле үстірінде (биікт 1000-1500) орналасқан. Солтүстігін Замбези өзенінің аңғары, батысын Калахари жазығы, оңтүстігін Лимпопо өзеннің аңғары, шығысын тауы (биікт. 2596м) алып жатыр. Климаты солтүстік жағында , оңтүстігінде тропиктік.
Ауаның орташа температурасы қазан айында 21°С-тан 27°С-қа, шілде айында 10°С-тан 17°С-қа дейін жетеді. Жылдық жауын-шашын мөлшері 300-450мм; оңт.-бат. бөлігінде 1250мм-ге дейін жетеді. Оңтүстік Родезия жері ағын су қорына бай келеді; солтүстік және солтүстік-батысынан Гвааи, Саньяти өзендері, оңтүстігінен Лимпопо өзенінің сол салалары,оңтүстік-батысынан Ната өзені, Үнді мұхитына құятын Саби өзені өтеді, өзендері шоңғалды, табалдырықты, кеме жүзуге қолайсыз.
Халқы
Халқының көпшілігі африкандықтар (машона, матабеле және т.б. тайпа өкілдері). Арғы тегі еуропалықтар саналатын тұрғындары 262мың. Елдегі байырғы халқының көпшілігі ауылдық жерде тұрады. Африкандықтар өздерінің жергілікті дәстүрлі діни нанымға сенеді, европалықтар христиан дінінде. Ресми тілі-ағылшын тілі. Қала халқы 2млн.(1973). Маңызды қалалары-Солсбери, Булавайо, Форт-Виктория, Умтали, Шибани.
Тарихы
Оңтүстік Родезия жерінен табылған археологиялық ең көне бұйымдар палеолит дәуіріне жатады. 14-15 ғасырда мұнда мемлекеті (17 ғасырдың аяғына дейін болған) дәуірлеп тұрады. Археологтар ашқан Зимбабвенің қираған ескі жұрты оның даму дәрежесінің жоғарылығын аңғартады. 18 ғ-да Лимпопо мен Замбези өзендерінің аралығын Машона тайпалары алып тұрады. Бұл араға 19 ғасырдың бірінші жартысында Матабеле тайпалары келді. 19ғасырдың аяғында О.Р. жерінде ағылшын отарлары басып кіре бастады. 1889ж. ағылшын патшайымы Оңтүстік Родезияны және Солтүстік одезияның бір бөлігін басқару жөніндегі әкімшілік билікті (ағылшынның Оңтүстік Африкадағы отарлау саясатын белсене жүргізушілерінің бірі Сесил Родс 1888 ж. құрған) берді. Бағынбаған Матабеле тайпасына қарсы 1893 ж. ағылшын әскерлері соғыс қимылдарын бастады. Елді жаулап алып, Родстың құрметі үшін оған "Родезия" деген ат қойылды. Содан былай африкалықтар жаулап алушыларға қарсы талай рет бас көтерді. 1896-1897 жж. көтерілістер кең өріс алды, бірақ отаршылардың күші тым басым еді.
Шаруашылығы
Оңтүстік Родезия — аграрлы мемлекет. Экономикасы мешеу халде болды. Ұлттық табысы негізінен тау-кен өндірісі мен ауыл шаруашылығынан түскен түсімнен құралады. Ауыл шаруашылығына жарамды құнарлы жерлер ақ нәсілдік плантаторлардың қарамағында. Экономика салаларында шетел капиталының, әсіресе Оңтүстік Африка Республикасының ықпалы күшті. Жалпы ұлттық өнімнің 17,3%-і (бұның 11,2%-і еуропалықтар секторында, 6,1%-і жергілікті тұрғындар шаруашылықтарынан өндіріледі) ауыл шаруашылығының үлесі (1972ж.).
Денсаулық сақтау ісі
Дүние жүзі денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, 1965-1970жж. әрбір мың адамға шаққанда 48,4 бала туып, 14,4 адам өлген. Ақ нәсілді халықтың орташа өмірі: еркектер үшін 65, әйелдер үшін 70 жас, қара нәсілді халықтың көрсеткіші:еркектер үшін 44,8, әйелдер үшін 47,8 жас, 17,8 мың төсектік 226 аурухана бар, 896 дәрігері, 314 фармацевт, 1654 акушер, 4070 медбике жұмыс істеді (1971ж.). Мемлекеттік бюджеттің 5,7%-і денсаулық сақтау ісіне жұмсалды.
Дереккөздер
Алматы, 1976 ж., Қазақ Совет Энциклопедиясы, 8 том, 506-507 бет.
- https://archive.org/stream/cu31924030396067#page/n243/mode/2up
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ontүstik Rodeziya agylsh Southern Rhodesia 1923 1951 men 1979 1980 zhyldary bolgan Ortalyk Afrikadagy kazirgi Zimbabve zherinde ornalasatyn tenizge shyga almajtyn memleket Astanasy Solsberi kalasy 1923 zhyly territoriyasynan Zambezi ozeninin ontүstigindegi zherinen kurylgan memleket bolatyn Region Sesil Rodstyn otinishimen Britaniyanyn biligine tүsken Bechuanalend Botsvana Soltүstik Rodeziya Zambiya Mosambik fr Mocambique Mozambik pen Transvaal Respublikasy kazirgi Ontүstik Afrika Respublikasynyn provinciyasy memleketterimen shektesetin Ontүstik Rodeziya agylsh Southern Rhodesia 1923 1964 1979 1980 Rodeziya koloniyasy agylsh Colony of Rhodesia 1964 1965 Әnurany Қudajym Pajtshajymdy sakta source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Astanasy SolsberiTil der i agylshyn resmi zhәne zhii koldanylady Afrikaans sirek tүrdeAksha birligiAumagy 372 518 km 1904 zhyly Halky 605 764 1904 zhyly Baskaru formasy konstituciyalyk monarhiyaMonarhy 1936 1952 VI Georg 1952 1970a 1979 1980 II Elizaveta 1923 1928 tungyshy 1979 1980 songysy 1923 1927 tungyshy 1964 1965 songysy Tarihy 1890 1923 12 kyrkүjek 1923 Ұlybritaniya anneksiyasy 1953 1963 ajnaluy 3 nauryz 1970 Tәuelsizdiktin zhariyalanuy 1 mausym 1979 18 sәuir 1980a 1970 zhyldyn 2 nauryzynan kejin bul lauazym Rodeziya үkimetimen mojyndalmagan Otar 1923 zhyly de yure tүrde zhariyalandy alajda de fakto ol baskarylatyn 1953 zhyly ol ajnalady bul memleket tek 1963 zhylga dejin kaldy Ontүstik Rodeziya 1980 zhylga dejin Britaniyanyn de yure otary bolyp kala bergen Alajda 1965 zhyly Ontүstik Rodeziya үkimeti tәuelsizdik zhariyalady Ol atty mojyndalmagan memlekettin pajda boluyna әser etti 1979 zhyly ol ozin atymen kajta kurylady birak bul memleket te halykaralyk mojyndalu dengejine zhete almagan Kejin ol kazirgi Zimbabve memleketine ajnalady EtimologiyasyRodeziya iesi Sesil Dzhon Rodstyn atymen atalgan Memleket kurylysyOntүstik Rodeziya resmi tүrde Ұlybritaniyanyn ozin ozi baskara alatyn otary Memleket basshysy Ұlybritaniya Monarhy zhәne Үkimet basshysy TabigatyOntүstik Rodeziya territoriyasy negizinen Matabele үstirinde biikt 1000 1500 ornalaskan Soltүstigin Zambezi ozeninin angary batysyn Kalahari zhazygy ontүstigin Limpopo ozennin angary shygysyn tauy biikt 2596m alyp zhatyr Klimaty soltүstik zhagynda ontүstiginde tropiktik Auanyn ortasha temperaturasy kazan ajynda 21 S tan 27 S ka shilde ajynda 10 S tan 17 S ka dejin zhetedi Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 300 450mm ont bat boliginde 1250mm ge dejin zhetedi Ontүstik Rodeziya zheri agyn su koryna baj keledi soltүstik zhәne soltүstik batysynan Gvaai Sanyati ozenderi ontүstiginen Limpopo ozeninin sol salalary ontүstik batysynan Nata ozeni Үndi muhityna kuyatyn Sabi ozeni otedi ozenderi shongaldy tabaldyrykty keme zhүzuge kolajsyz HalkyHalkynyn kopshiligi afrikandyktar mashona matabele zhәne t b tajpa okilderi Argy tegi europalyktar sanalatyn turgyndary 262myn Eldegi bajyrgy halkynyn kopshiligi auyldyk zherde turady Afrikandyktar ozderinin zhergilikti dәstүrli dini nanymga senedi evropalyktar hristian dininde Resmi tili agylshyn tili Қala halky 2mln 1973 Manyzdy kalalary Solsberi Bulavajo Fort Viktoriya Umtali Shibani TarihyOntүstik Rodeziya zherinen tabylgan arheologiyalyk en kone bujymdar paleolit dәuirine zhatady 14 15 gasyrda munda memleketi 17 gasyrdyn ayagyna dejin bolgan dәuirlep turady Arheologtar ashkan Zimbabvenin kiragan eski zhurty onyn damu dәrezhesinin zhogarylygyn angartady 18 g da Limpopo men Zambezi ozenderinin aralygyn Mashona tajpalary alyp turady Bul araga 19 gasyrdyn birinshi zhartysynda Matabele tajpalary keldi 19gasyrdyn ayagynda O R zherinde agylshyn otarlary basyp kire bastady 1889zh agylshyn patshajymy Ontүstik Rodeziyany zhәne Soltүstik odeziyanyn bir boligin baskaru zhonindegi әkimshilik bilikti agylshynnyn Ontүstik Afrikadagy otarlau sayasatyn belsene zhүrgizushilerinin biri Sesil Rods 1888 zh kurgan berdi Bagynbagan Matabele tajpasyna karsy 1893 zh agylshyn әskerleri sogys kimyldaryn bastady Eldi zhaulap alyp Rodstyn kurmeti үshin ogan Rodeziya degen at kojyldy Sodan bylaj afrikalyktar zhaulap alushylarga karsy talaj ret bas koterdi 1896 1897 zhzh koterilister ken oris aldy birak otarshylardyn kүshi tym basym edi SharuashylygyOntүstik Rodeziya agrarly memleket Ekonomikasy mesheu halde boldy Ұlttyk tabysy negizinen tau ken ondirisi men auyl sharuashylygynan tүsken tүsimnen kuralady Auyl sharuashylygyna zharamdy kunarly zherler ak nәsildik plantatorlardyn karamagynda Ekonomika salalarynda shetel kapitalynyn әsirese Ontүstik Afrika Respublikasynyn ykpaly kүshti Zhalpy ulttyk onimnin 17 3 i bunyn 11 2 i europalyktar sektorynda 6 1 i zhergilikti turgyndar sharuashylyktarynan ondiriledi auyl sharuashylygynyn үlesi 1972zh Densaulyk saktau isiDүnie zhүzi densaulyk saktau ujymynyn derekteri bojynsha 1965 1970zhzh әrbir myn adamga shakkanda 48 4 bala tuyp 14 4 adam olgen Ak nәsildi halyktyn ortasha omiri erkekter үshin 65 әjelder үshin 70 zhas kara nәsildi halyktyn korsetkishi erkekter үshin 44 8 әjelder үshin 47 8 zhas 17 8 myn tosektik 226 auruhana bar 896 dәrigeri 314 farmacevt 1654 akusher 4070 medbike zhumys istedi 1971zh Memlekettik byudzhettin 5 7 i densaulyk saktau isine zhumsaldy DerekkozderAlmaty 1976 zh Қazak Sovet Enciklopediyasy 8 tom 506 507 bet https archive org stream cu31924030396067 page n243 mode 2up