Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Нағыз итбалықтар (лат. Phocidae) – ескекаяқтылар отрядының бір тұқымдасы.
| Нағыз итбалықтар Қазбалық ауқымы: 15–0 Ma Middle Миоцен to Recent | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Кәдімгі итбалық, Phoca vitulina | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Genera | ||||||||||||||
Бұларды құлақсыз итбалық деп те атайды. Итбалықтардың бұлай аталуына сыртқы құлақ қалқанының болмауы себеп болған. Олардың артқы аяқтары қысқа, әрі құрлықта қозғалуына қатыспайды. Түгі ірі қылшықты, мамығы болмайды. итбалықтардың жалпы 22 туысының қазіргі кезде 13 туысы 18 түрі Солтүстік Мұзды мұхит теңіздерінде, Антарктида жағалауында және кейбір үлкен ішкі су айдындарында таралған. Итбалықтардың негізгі туыстарына: , Гренландия итбалығы, кәдімгі итбалықтар, , теңіз пілдері, т.б. жатады.
Итбалықтардың көпшілік түрлері қоныс аударады. Итбалықтар ауа-райы күрт өзгерер алдында теңіз жағалауындағы жартастар арасындағы бұғаздарға тығылып, мазасыз күй кешеді. Артқы аяқтары тек суда жақсы жүзу қызметін атқарады. Олар судың терең қабаттарына түсіп, су ішінде ұзақ уақыт бола алады. Солтүстік жартышардағы итбалықтар мұз үстіне шығып тынығады, әрі мұз үстінде күшіктейді, ал Оңтүстік жартышардағы түрлері – тынығу үшін жағалауға шығады. итбалықтардың тері астындағы қалың май қабатының дене темп-расын бірқалыпты ұстаудағы маңызы зор. Итбалықтардың түйсік қабілетінің жоғары дәрежеде дамығаны анықталған. Мысалы, олардың денесіне қатты соққы тиген кезде көздерінен жас ағып “жылайды”, музыка әуеніне еліктейді.
Итбалықтың аналығы жылына бір рет күшіктейді. Күшіктерінің көзі ашық, денесі қалың, ақ түсті мамықпен қапталған. Осыған орай оның күшігін “ақүрпек” деп атайды. Күшіктері алғашында суда жүзе де, сүңги де алмайды. Үш аптадан кейін олардың түгі біртегіс, әрі қылшықты күйге ауысады. Итбалықтардың негізгі жауы теңізде – касатка дельфині, ал жағалауда – ақ аю, ал күшіктеріне ірі жыртқыш балықтар шабуыл жасайды.
Қиыр Солтүстік тұрғындары итбалықты еті, майы, терісі үшін аулайды. Итбалықтар кәсіптік маңызы бар жануар болғандықтан, жылдан-жылға саны азаюда. Сондықтан Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” 3 түрі және 1 түр тармағы енгізілген. Қазақстанның Каспий теңізінде – каспий итбалығы кездеседі.<ref">Қазақ тілі терминдер сөздігі I том</ref>
Дереккөздер
 | Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Nagyz itbalyktar lat Phocidae eskekayaktylar otryadynyn bir tukymdasy Nagyz itbalyktar Қazbalyk aukymy 15 0 Ma PreK K O S D Kr P T Yu B Pg NMiddle Miocen to RecentKәdimgi itbalyk Phoca vitulinaDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerSaby ZhyrtkyshtarKishi saby IttәrizdilerҰly tukymdasy EskekayaktylarTukymdasy Phocidae 1821GeneraErignathus Hydrurga Mirounga Bulardy kulaksyz itbalyk dep te atajdy Itbalyktardyn bulaj ataluyna syrtky kulak kalkanynyn bolmauy sebep bolgan Olardyn artky ayaktary kyska әri kurlykta kozgaluyna katyspajdy Tүgi iri kylshykty mamygy bolmajdy itbalyktardyn zhalpy 22 tuysynyn kazirgi kezde 13 tuysy 18 tүri Soltүstik Muzdy muhit tenizderinde Antarktida zhagalauynda zhәne kejbir үlken ishki su ajdyndarynda taralgan Itbalyktardyn negizgi tuystaryna Grenlandiya itbalygy kәdimgi itbalyktar teniz pilderi t b zhatady Itbalyktardyn kopshilik tүrleri konys audarady Itbalyktar aua rajy kүrt ozgerer aldynda teniz zhagalauyndagy zhartastar arasyndagy bugazdarga tygylyp mazasyz kүj keshedi Artky ayaktary tek suda zhaksy zhүzu kyzmetin atkarady Olar sudyn teren kabattaryna tүsip su ishinde uzak uakyt bola alady Soltүstik zhartyshardagy itbalyktar muz үstine shygyp tynygady әri muz үstinde kүshiktejdi al Ontүstik zhartyshardagy tүrleri tynygu үshin zhagalauga shygady itbalyktardyn teri astyndagy kalyn maj kabatynyn dene temp rasyn birkalypty ustaudagy manyzy zor Itbalyktardyn tүjsik kabiletinin zhogary dәrezhede damygany anyktalgan Mysaly olardyn denesine katty sokky tigen kezde kozderinen zhas agyp zhylajdy muzyka әuenine eliktejdi Itbalyktyn analygy zhylyna bir ret kүshiktejdi Kүshikterinin kozi ashyk denesi kalyn ak tүsti mamykpen kaptalgan Osygan oraj onyn kүshigin akүrpek dep atajdy Kүshikteri algashynda suda zhүze de sүngi de almajdy Үsh aptadan kejin olardyn tүgi birtegis әri kylshykty kүjge auysady Itbalyktardyn negizgi zhauy tenizde kasatka delfini al zhagalauda ak ayu al kүshikterine iri zhyrtkysh balyktar shabuyl zhasajdy Қiyr Soltүstik turgyndary itbalykty eti majy terisi үshin aulajdy Itbalyktar kәsiptik manyzy bar zhanuar bolgandyktan zhyldan zhylga sany azayuda Sondyktan Halykaralyk tabigat korgau odagynyn Қyzyl kitabyna 3 tүri zhәne 1 tүr tarmagy engizilgen Қazakstannyn Kaspij tenizinde kaspij itbalygy kezdesedi lt ref gt Қazak tili terminder sozdigi I tom lt ref gt DerekkozderBul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz