Мырза Ғұләм Ахмед урду مرزا غلام احمد хинди म र ज ग ल म अहमद 1835 жылдың 13 ші ақпанында туып хижра бойынша 14 шәуәл 125

Мырза Ғұләм Ахмед (урду: مرزا غلام احمد‎, хинди मिर्ज़ा ग़ुलाम अहमद) 1835 жылдың 13-ші ақпанында туып (хижра бойынша 14 шәуәл 1250 ж.), 1908 жылдың 26-шы мамырында дүниеден өткен (хижра бойынша 24 рабиул сәни 1326 ж.). Мырза Ғұләм Ахмед Исламдағы Ахмадия қозғалысының негізін қалаған. Ол, хижра бойынша 14 ғасырдың Мүджаддиді (Исламдағы діни реформатор) екендігіне, сондай-ақ мұсылман үмбетіне уәде етілген Мәсіх әрі Мәһди болғанына талап білдірген. Оның ізбасарлары өздерін ахмади-мұсылмандары деп атайды.
Мырза Ғұләм Ахмед өзінің ілімдерін насихаттау үшін көп саяхат жасаған, және Үндістанда аса әйгілі болған. Оның айтуы бойынша, Ислам дінін пәк күйінде насихаттау оның міндетіне жүктелгенді. Оның жігерімен, қазір Ахмадия мұсылман жамағаты деп аталатын қозғалыс пайда болған. Оның көзі тірісінде-ақ, көптеген адамдар оның ізбасарларына айналған. Ол христиан миссионерлерімен, ортодоксалды мұсылман молдаларымен, индуис пандиттерімен түрлі пікір-таластарға шығып танымал болған. Мырза Ғұләм Ахмед 1889-шы жылдың 23 наурызында Исламдағы Ахмадия қозғалысының негізін қалады. Ахмадия қозғалысын құру мақсаты, оның айтуы бойынша, Исламды, ғасырлар бойы жапсарлаған бидғаттардан тазартып, оны пәк күйінде қайта жаңғырта әлемге насихат ету.
Сондай-ақ, Мырза Ғұләм Ахмед мықты жазушы болған. Ол рухани, теологиялық және адамгершілік құндылықтар тақырыбтарына арнап 90-нан астам кітап жазған. Ол Исламды бейбіт жолдармен насихат етуді ұсынды. Исламды күштеп қарумен насихат етуді ешқашан қолдамаған және бұған үзілді-кесілді қарсы болған. Ол осы дәуірдің көпшілік мұсылмандары ұстанған кейбір ұғымдарына қарсы шыққан; және Құран кәрімнің «Дінде зорлық жоқ» деген аятына сүйеніп, Исламның Жиһад ұғымына дұрыс түсініктеме берген.

Мырза Ғұләм Ахмед Қадиани

Туған күні	13 ақпан 1835 (1835-02-13)
Туған жері	Қадиан, Пенджаб, Сикх патшалығы
Қайтыс болған күні	26 мамыр 1908 (1908-05-26) (73 жас)
Қайтыс болған жері	, Пенджаб, Британдық Үндістан
Сайты	http://www.ahmadiyya-islam.org/ru/
Қолтаңбасы

Жастық шағы және білім алуы

Мырза Ғұләм Ахмед 1835 жылдың 13-ші ақпанында (хижра бойынша 14 шәуәл 1250 ж.) - Амритсардан 56 шақырым, ал Лахордан 112 шақырым жерде және Батала теміржол станциясынан шығысқа қарай 17 шақырым жердегі Қадиан қалашығында (Үндістан) дүниеге келген. Әкесінің есімі Мырза Ғұләм Мұртаза, ол моғолдардың текті әулетінен шыққан, олар сол өңірде үлкен құрметке ие болған әулеттердің бірі еді. Тіпті Хазірет Мырза Ғұләм Ахмедтің әулеті, Кеш шаһарын (қазіргі Өзбекістандағы Шахрисабза өңірін) 200 жылдай билеген, Барластың руынан шыққанды. Ол, Сикх патшалығына Махараджа Рәжит Сингхтың билік еткен тұсында дүниеге келген. Ол бала кезінде Фәзил Иләһи ұстаздың қарамағында Құран кәрім, араб грамматикасын және парсы тілін үйренген. 10 жасында оның ұстазы Фәзл Ахмед есімді адам болған. 17-18 жасында оны Ғұл Әли Шах есімді ұстаз оқытқан. Бұдан бөлек, ол, әкесі Мырза Ғұләм Мұртазаның қарамағында медициналық бірнеше еңбектерді оқыған, өйткені әкесінің медицинадан терең білімі болған. 1864-1868 жылдар аралығында, Мырза Ғұләм Ахмед, әкесінің қалауымен Сиалкоттағы сотта қызмет етті. Сол уақытта, Үндістанда, британ өкіметіне қарсы ауқымды қозғалыстар орыналды. Барлық дерлік мұсылман көсемдері халықты өкіметке қарсы көтеріп, қарулы жиһад жасауға үндеді. Мұндай бүлікшілік әрекеттерді Мырза Ғұләм Ахмед құптамады. 1868-ші жылдан кейін ол Қадианға оралды, әкесінің тапсырмасымен, олардың жанұясына тиесілі мүліктерге қатысты кейбір даулы істермен айналысты. Осы уақыттар ішінде Мырза Ғұләм Ахмед тақуалығымен таңыла бастады. Ол өз уақытының көп бөлігін оңашада, жергілікті мешітте ғибадат етіп, Құран кәрімді және тағы басқа діни кітаптарды зерттеп-зерделеумен өткізді.
19-шы ғасырдың ортасында, христиан діні агрессивті миссионерлік іс-әрекеттерімен бүкіл Үндістанға қарқында түрде тарала бастады. Сол кездері Мырза Ғұләм Ахмед, Исламды христиан миссионерлерінің сындарынан, жала-айыптарынан қорғау үшін, олармен пікір-талас алаңына жиі шығып отырды. Ахмади-мұсылмандарының айтуы бойынша, Мырза Ғұләм Ахмед, христиан дінінің негіздеріне қатысты Алладан хабар алып, Исаның айқышта өлмей тірі қалғанын, сосын шығысқа қарай барып жоғалған Исраил тайпаларын іздеп-тапқанын, сөйтіп ақыр соңында Құдай жіберген ажалы жеткен соң, барша адамдар сияқты қайтыс болғанын бұлтартпас дәлелдермен дәлелдеу арқылы, айқышқа (крестке) негізделген діннің идеологиялық беломыртқасын «сындырды» дейді.
1886-шы жылы, индуистердің Ария Самаж діни ағымының жетекшілері Мырза Ғұләм Ахмедпен Исламның хақ дін екендігі жайында пікір-талас өткізді, және олар одан Ислам тірі дін екендігін дәлелдеп беруді сұрады. Сол себепті, Мырза Ғұләм Ахмед ерекше дұға оқып, Құдайдан жетекшілік сұрау үшін Хашиапур деген жерге барды. Ол оңашаланып қырық күн ораза ұстады, «чилля нәшини» деп аталатын ислами рәсімді тұтты. Ол өзінің үш серігімен саяхаттады және бір ізбасарының екі қабатты шағын үйінде тұрды. Сол кездері ол үнемі өзінің бөлмесінде болды. Серіктері оған тамақты үндемей әкеліп беретін, оған ештеңе айтпайтын, өйткені ол үнемі ғибадат пен құлшылықта болатын. Ол үйден тек жұма күндері, мешітте жұма намазын өткізу үшін шығатын. Ол дәл осы кездері, Құдай оған, бүкіл әлемге танымал болатын, уәделі ұл жайында игі хабар бергенін жариялады.

Адалдық антын қабылдау (Байат)

Мырза Ғұләм Ахмед (ортада отырған) өзінің Қадиандағы кейбір серіктерімен түскен суреті, 1889 жыл.

1882-ші жылы Мырза Ғұләм Ахмед, Алла оны рухани реформатор етіп тағайындағанын жариялады. Бірақ ол өзінің ізбасарларынан адалдық антын әлі қабылдай қоймаған болатын. 1888-ші жылдың желтоқсан айында, Алла оған ізбасарларынан адалдық антын қабылдауды бұйырғанын айтты. 1889-шы жылдың қаңтар айында, ол, қабылданатын анттың 10 шарты көрсетілген шағын кітапшаны басып шығарды, оның ізбасарлары осы шарттарды өмірлерінің соңына дейін ұстанулары керек болды. 1889-шы жылы наурыздың 23-де, ол Ахмадия Мұсылман Жамағатының негізін қалады. Сол күні оның 40 ізбасары оған адалдық антын берді. Адалдық антының шарттары келесідей:

Жамағатқа кіретін адам өмірінің соңына шейін Ширктен (яғни, Құдайға серік қосудан) бас тартуға салтанатты түрде ант етеді.

Ол өтірік айтудан, некесіз байланыстардан, зинақорлықтан, көзбен күнә жасаудан, бұзықтықтан, азғындықтан, ызақорлықтан, алаяқтықтан, ылаң мен бүлікшіліктен бойын аулақ ұстайды және әрқашан ақылын ашуға жеңгізбей сабырлылық сақтайды.

Ол Алла Тағаланың және Ардақты Пайғамбардың ﷺ нұсқамаларына сәйкес, күнделікті бес уақыт намазды үзбей оқитын болады; ол қосымша Тахажжүд намазын оқуды және Ардақты Пайғамбарымызға ﷺ салауат бағыштауды тұрақты түрде орындауға талпынады; ол өзінің күйбің тірлігінде біліп-білмей жасаған күнәлары үшін Алладан кешірім сұрап, әрдайым Оның нығметтерін еске алып, Оны мадақтап-даңқтайды.

Кез-келген ашу-ызаның кесірінен, ол Алла Тағаланың бірде-бір жаратылысына, сондай-ақ мұсылмандарға да, не тілімен, не қолымен немесе басқадай тәсілдермен ешқандай зиян келтірмейді.

Ол өмірдің барлық жағдайларында: бақыт пен қайғыда, баршылық пен жоқшылықта, шаттық пен сынақтарда Алла Тағалаға адалдығын сақтап, барлық сәттерде Алланың Заңына мойынсұнады. Оған Алланың жолында ғайбат пен жала сөздерді естіп, жапа шегу кедергі болалмайды, және қандай бақытсыздықтарға тап болса да, ол Алланың ақ жолынан кері шегінбейді, тек қана алға жүреді.

Ол нәпсі құмарлық сияқты Исламға жат әдеттерден бойын аулақ ұстайды және өзін толығымен Қасиетті Құранның билігіне бағындырады; ол Алла Тағаланың сөзі мен Ардақты Пайғамбарымыздың ﷺ айтқандарын өз өмірінің әр сәтіне басты қағида етіп алады.

Ол тәкаппарлықтан, мансап құмарлықтан түгелдей бас тартып, өзінің бүкіл ғұмырын қарапайымдылықта, кішіпейілділікте, қуанышта, момындық пен кешірімшілдікте өткізеді.

Ол үшін иман абыройы мен Ислам ісі – өз өмірінен де, байлықтан да, мансаптан да, бала-шағасынан да, басқа да жақын адамдарынан да қымбат деген сенімге берік болады.

Ол өз өмірін, Алланың разылығы үшін, Құдайдың жаратқандарына қызмет етуге арнайды; және өзінің Құдай берген жақсы қабілеттерімен және мүмкіндіктерімен адамзатты байытуға тырысады.

Ол Алланың осы қарапайым құлымен бауырластық қатынасты орната отырып, Алла үшін, маған барлық ізгі істерде тілалғыштық танытады және өмірінің соңына дейін осыған адал болып қалады; ол өз өмірін осы бауырластық қатынасты сақтаудың теңдесіз үлгісін танытып өткізуге тырысады.

Ант беру рәсімі кезінде қолдар формалды түрде біріктіріліп, адал болуға ант ету сөздері оқылады, дегенмен қолмен ұстасу әрдайым міндет емес. Ант беру рәсімінің мұндай түрі оның өмірінің соңына дейін сақталды және орынбасарларымен жалғастырылды.

Оның білдірген талаптары

Мырза Ғұләм Ахмедтің талабы бойынша, Алла Тағала оны үмбетке уәде етілген Мәсіх және уәде етілген Мәһди ретінде жіберген. Бірақ, басқа мұсылмандар оның бұндай талабын қабылдамады, өйткені олардың пікірі бойынша уәделенген Мәсіх пен имам Мәһди әлемді күшпен жаулап алып, дүнияуи патшалық құру үшін келетін тұлғалар. Ғұләм Ахмедтің мәлімдемесі бойынша, барлық дерлік әлем діндері күткен пайғамбарлардың қайта оралуы оның тұлғасында жүзеге асқанды. Оның бұндай концепциясы үлкен дауға ұласты, әсіресе мұсылман және христиан дінқызметкерлерінің арасында. Мырза Ғұләм Ахмед, физикалық тұрғыда, баяғыда 19 ғасыр бұрын өмір сүрген, Исаның дәл өзімін деп ешқашан айтпаған, дейді оның ізбасарлары. Мырза Ғұләм Ахмедтің мәлімдемесі бойынша, Иса пайғамбар айқышқа керілгенімен оның жаны қиылып кетпеген, кейін жарақаттарынан айыққан соң, Исраилдің жоғалған ұрпақтарын іздеп табу үшін, шығысқа қарай бет алып Кашмирге (Үндістан) дейін жеткен. Ол жоғалған исраил тайпаларын тауып, оларға ізгі хабарын жеткізді және сол жерде қартайған шағында қайтыс болған. Исаның моласы (мазары) "Розабал" деген атаумен Сринагар қаласының «Ханияр» көшесінде әлі күнге дейін сақталған. Мырза Ғұләм Ахмедтің мәлімдемесі бойынша, Құдай оны, Исаның рухани күшімен қуаттап, Мәсіх ретінде тағайындаған ; яғни, оның түсіндірмесі бойынша, ол, Иса Мәсіх іспетті, діни соғыстарды доғартып, қантөгістерге қарсы шығу үшін және адамгершілік құндылықтарды, әділеттік пен бейбітшілікті қалпына келтіру үшін келгенді.
Осылайша, Мырза Ғұләм Ахмед, исраилдік Иса пайғамбардың қайтыс болғанын, енді ол өзі қайтып келмейтінін жариялады. Мұндай мәлімдемелер басқа мұсылмандар мен христиандардың дәстүрлі сенімдеріне қайшы келді. Ортодоксалды мұсылмандардың сенімі бойынша, Иса пайғамбар көкке денесімен тірідей көтерілген, сондай-ақ христиандар да Исаның физикалық тұрғыда аспанға көтерілгеніне сенеді, (христиандардың сенімі бойынша, Иса айқышта мерт болып, сосын қайта тірілгеннен соң, көкке көтерілген).

Мырза Ғұләм Ахмед өз кітаптарында, Ислам қазіргі уақытта терең күйзеліске ұшырауда, бұл Исламды құрдымға әкетуі мүмкін деп жазады. Оның ойынша, бүгінгі Ислам Мәсіхтің келуіне мұқтаж. Оның айтуы бойынша, Мұса пайғамбардан кейін 14 ғасыр өткен соң Иса пайғамбардың келгені сияқты, үмбетке уәделенген Мәсіх те Исламның қасиетті пайғамбары Мұхаммедтен кейін 14 ғасыр өткен соң келуі тиіс. Ол «Тазкира» атты кітабында өзінің бірталай көріпкелдіктерінің орындалғанын жазады. Сондай-ақ, Имам Мәһдидің келуіне қатысты, сол замандарда орыналатын жағдайларға қатысты Құран кәрім мен хадистердегі көріпкелдіктерді тізбектеп жазған. Ол осы көріпкелдіктердегі белгілердің орындалуын өзіне қатысты және оның осы дәуіріне қатысты айтылғандығын дәлелдеп баққан. Олардың кейбірі егжей-тегжейімен түсіндірілгенді, мысалға, 20-шы ғасырда орыналған кейбір жаһандық құбылыстар жайында, сондай-ақ мұсылман халықтарының мінез-құлқын, ахлағын, әлеуметтік, саяси және экономикалық жағдайын дәлме-дәл суреттеген көріпкелдіктер. Мырза Ғұләм Ахмедтің ізбасарлары, яғни ахмади-мұсылмандарының пікірі бойынша, уәделенген Мәсіх-Мәһди келгенде орыналатын үлкен белгілер (мысалға, «Күннің батыстан шығуы», «Дәжжалдың келуі», «Яжүж бен Мәжүждің пайда болуы» және т.с.с. белгілер) барынша жүзеге асып қойғанды, алайда олар, бұл белгілерді, ортодоксалды мұсылмандар сияқты сөзбе-сөз мағынасында емес, астарлы мағынасында түсінеді.

Мырза Ғұләм Ахмедтің түсіндірмесі бойынша, Иса пайғамбар қайтыс болғандықтан ол енді қайтып оралмайды, оның есімі үмбеттің ішінен шығатын басқа адамға (яғни, оның өзіне) символды түрде берілген. Сондай-ақ, имам Мәһди деген есім де сол адамға берілген символды есім. Имам Мәһди деген есім – «тура жолға бастайтын имам» - деген мағынаны білдіреді. Сондықтан оның тұжырымдамасы бойынша, үмбетке уәде етілген Мәсіх пен Мәһди екі адам емес, бір адамның қос символды есімдері. Мұндай мәлімдемелер ортодоксалды мұсылман дінқызметкерлерінің арасында қатты алаңдаушылықтарды тудырды. Өйткені олардың бекітілген теологиялық ұстанымдары бойынша, Иса пайғамбар аспанға тірідей көтерілген, және қияметтің алдында сол баяғы бәзқалпында, аспаннан қайта түседі. Сондай-ақ, имам Мәһди мен Иса екі бөлек адамдар. Мырза Ғұләм Ахмедтің түсіндірмесі бойынша, хадистерде, Мұхаммед пайғамбар ﷺ үмбетке келетін уәделенген Мәсіхті - пайғамбар - деп атаған, сондай-ақ Алла оған аян-уахилар, ізгі хабарлар жібереді делінген, бұның барлығы Мәсіхтің пайғамбарлық дәрежеде келетіндігін дәлелдейді. Сондықтан, ол, жаңа шариғат әкелмеген, яки толығымен Құран шариғатына тәуелді болған пайғамбарлыққа талап білдірді. Исламның басқа ағымдары Мырза Ғұләм Ахмедтің мұндай мәлімдемелерін ерсі санайды. Өйткені, исламның басқа ағымдарына жататын мұсылмандардың сенімдері бойынша, Мұхаммед пайғамбардан кейін ешқандай пайғамбардың келуіне орын жоқ. Сондай-ақ, Мырза Ғұләм Ахмед қарулы жиһад жасау идеясынан бас тартқан, өйткені оның пікірі бойынша, оның заманында жиһадтың мұндай түрін жүргізудің шарттары орындалмаған. Оның мәлімдемесі бойынша, бұл заманда Исламды қорғау үшін, қылыш емес, қалам көтеру керек. Осы тұжырымын дәлелдеу үшін ол «Тохфа қайсария» және «Ситара қайсария» деген кітаптарын жазды. Сондай-ақ, ол осы кітаптары арқылы Ұлыбританияның патшайымы Викторияны христиан дінінен бас тартып, Исламды қабылдауға шақырған.

Дін ғұламаларының реакциясы

Мырза Ғұләм Ахмедке қарсы көптеген дін ғұламалары молдалар бас көтерді. Олар оны адасқан адам ретінде есептеді. Алайда, сэр Сайед Ахмад Хан, Мәуләнә Әбдул Қалам Азад секілді танымал дін қайраткерлері, оны «Исламның қалқаны» ретінде бағалады. Мырза Ғұләм Ахмед қайтыс болғаннан кейін, ол қарулы жиһадтан бас тартқаны үшін, қарсыластары оны ағылшын үкіметінің тыңшысы деп айыптады.
Мырза Ғұләм Ахмед үмбетке уәде етілген Мәсіх әрі имам Мәһди болуға талап білдірген кезде, Мәуләнә Мұхаммед Хусейн Баталви есімді оның бір қарсыласы оны «кәпір», «өтірікші», «жалғаншы» ретінде жариялайтын пәтуә шығарды. Бұл пәтуә оны және оның ізбасарларын өлтіре беруге құқық берді. Осы пәтуаның авторы бүкіл Үндістанды шарлап, пәтуасының астына 200 молданың қолдарын қойдырған болатын.
Бірнеше жылдан кейін, Мырза Ғұләм Ахмедтің талаптары жайында Мекке мен Мединенің беделді ғұламаларының пікірлерін білу үшін, Ахмед Раза Хан есімді өте танымал мұсылман ғұламасы Хиджазға аттанды. Сол ғұламалардың пікірлерін ол «Хасамүл харамайн» (Құдайға тіл тигізушілік пен жалғандықты жою үшін әкелінген қос қасиетті жердің қылышы) атты кітабына басып шығарды. 34 ғұламаның ортақ пікіріне сай, Мырза Ғұләм Ахмед исламнан шыққан, Құдайға тіл тигізуші адам. Олардың пікірі бойынша, оны тұтқындап, жаза қолдану керек делінген.

Делиге саяхат жасауы

1892 жылы Мырза Ғұләм Ахмед Делиге жол жүрді, сол кездері Дели, діни білімнің орталығы болған және көптеген діни көсемдердің отаны еді. Мырза Ғұләм Ахмед Делиге өзінің талаптарының растығын түсіндіру үшін барды. Ол, ғұламаларды, Иса пайғамбардың өмірі мен өліміне қатысты, ашық пікір-таласқа шақырған кітапшаны басып шығарды. Пікір-таласқа шақырған ғұламалардың арасында Мәулви Сайид Назир Хусейн (1805-191 ж.ж.) есімді ғұлама болған. Ол Делидің беделді ғұламаларының бірі еді. Осы пікірі-таласқа Мырза Ғұләм Ахмед үш шарт қойды:

Бұл пікір-таластарда тыныштықты бақылайтын полиция болуы керек.
Пікір-таластар жазбаша түрде өтуі керек (кейін жазбалар сақталып қалуы үшін).
Пікір-таластар Иса пайғамбардың өмірі мен өліміне қатысты өтуі керек.

Нәтижесінде осы шарттар қабылданды, Мырза Ғұләм Ахмед Делидің орталық мешітіне аттанды. Ол мешітке өзінің 12 ізбасарымен барды. Пікір-таласты тыңдау үшін Делидің орталық мешітіне 5 мыңдай адам жиналды. Пікір-таластың алдында әлгі шарттар қайта қаралып, Мырза Ғұләм Ахмедтің қарсыластары тақырыпты өзгертуге талпынды. Олар пікір-таласты, Исаның өмірі мен өліміне қатысты тақырыпта емес, Мырза Ғұләм Ахмедтің талаптарына қатысты тақырыпта өткізуді ұсынды. Мырза Ғұләм Ахмедтің түсіндірмесі бойынша, Исаның өлімі дәлелденгеннен соң оның талаптарын талқылауға болады, өйткені көптеген адамдардың сенімі бойынша, ол әлі күнге дейін тірі және жерге қайтып оралмақ. Мырза Ғұләм Ахмедтің айтуы бойынша, егер қарсы тарап Исаның әлі тірі екендігін дәлелдесі, онда оның уәделенген Мәсіхпін деген талабы өздігінен жойылар еді –деп, түсіндірді. Осы кезде көпшілік жұрт шулай бастады. Қарсы жақтың молдалары халықты айтақтап жатты, оның сенімдері ислам қағидаларына қайшы, сондықтан оны кәпір деу керек – деп айғайласты. Олардың айтуы бойынша, егер алдымен ол өзінің талабын түсіндіріп бермесе, онда онымен айтысуға тұрмайды десті. Мырза Ғұләм Ахмед өзінің сенім ұстанымдарын хатқа жазып берді, ол хат жиында дауыстап оқылды, алайда наразы жұрттың айғай-шуы ешкімге ештеңе естіртпеді. Жұрт бақылаудан шығып бара жатты және олардың тарапынан зорлық жасаудың қауіпі туғанын байқаған полиция жетекшісі адамдарды таратып жіберуді бұйырды. Осындай себеп-салдардан пікір-талас өтпей қалды. Бірақ бірнеше күннен кейін, Хазірет Мырза Ғұләм Ахмед пен Бхопалдық Мәуләви Мұхаммед Баширдің арасында жазбаша түрде пікір-талас орыналды. Кейінірек пікір-таластың мәтіні баспаға шықты. Өмірінің осы кезеңінде Мырза Ғұләм Ахмед Үндістанның солтүстігінде көп саяхат жасады. Ол түрлі дін ғалымдарымен әртүрлі тақырыптағы пікір-таластарды өткізіп жүрді.

Қарсыластарына жасаған үндеуі

Мырза Ғұләм Ахмед «Көктің бұйрығы» деген кітабын басып шығарды. Сол кітабында ол, Алла Тағаланың көз алдында кім шынайы мұсылман екендігін шешу үшін, қарсыластарын рухани жекпе-жекке шақырды. Алла Тағала Құранда шынайы мұсылманның төрт критериясын берген болатын:

Шынайы мүмін Алла Тағаладан үнемі ізгі хабар алып тұруы керек;
Оған Алла Тағаладан көмескі істер мен болашақ өмірдегі уақиғалар жайында мәліметтер тарту етіледі;
Алла Тағала оның дұға-тілектерінің көп бөлігін қабылдайды;
Ол Құран кәрімнің шынайы мән-мағынасын бәрінен тереңірек түсінеді.

Рамазан айында ай мен күннің тұтылуы

Ол үмбетке уәделенген Мәсіх әрі имам Маһдимін деп мәлім еткенде, қарсыластары одан аспан белгілерін көрсетуді талап етті. Бұл белгілерді, миләди бойынша 7-ші ғасырда өмір сүрген, имам Мұхаммед әл-Бәкір егжей-тегжейімен түсіндіріп кеткен. Ол кісі Мұхаммед бин Әли деген есіммен де әйгілі болған. Ол имам Мәһди келгенде орыналатын белгіні жете түсіндірген. Хазірет имам Әли Зейн әл-Әбидиннің ұлы, әрі Хазірет имам Хусейннің немересі Хазірет имам Мұхаммед Бәкір баяндайды:

Ақиқатында, біздің Мәһди үшін екі белгі орындалмақ, олар аспан мен жер жаратылғаннан бері ешқашанда орындалмаған. Рамазан айында, ай бірінші күні тұтылады, күн ортанғысында тұтылады (өздеріне белгіленген күндері); әрі бұндай белгілер аспан мен жер жаратылғаннан бері ешқашанда орындалмаған.

Ахмади-мұсылмандарының мәлімдемелері бойынша, бұл көріпкелдік, Мырза Ғұләм Ахмед Алладан аян алып, үмбетке уәделенген Мәсіх әрі имам Мәһди екендігін жариялаған соң, шамамен үш жылдан кейін екі рет 1894 және 1895 жылдары орындалған. (1894 жылы жердің шығыс жарты шарында, ал 1895 жылы жердің батыс жарты шарында). 1894 жылдың 21-ші наурызында (хижра бойынша 1311 ж. Рамазан айының 13-де) - ай тұтылды, сол жылдың 6-шы сәуірінде (хижра бойынша 1311 ж. Рамазан айының 28-де) - күн тұтылды. Мырза Ғұләм Ахмедтің мәлімдемесі бойынша, бұл белгілер Исламның қасиетті пайғамбары Мұхаммедтің(ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) көріпкелдігін растау үшін көрсетілгенді. Кейінірек бұл белгі мұсылман ғұламаларының тарапынан қатты сынға ұшырады. Мырза Ғұләм Ахмедті сынға алған ғұламалар бұл баяндама әлсіз және оны жеткізушілер тізімі Мұхаммед пайғамбардан ﷺ тарамайды дегенді алға тартты. Дегенмен, ахмади-мұсылмандарының тұжырымдары бойынша, адамзат тарихында, біреудің хақтығын дәлелдеу үшін, бұлайша ай мен күннің тұтылуы болмаған дейді. Мырза Ғұләм Ахмедке дейін, бірде-бір адам өзінің хақтығын дәлелдеу үшін ай мен күннің тұтылғанына жұрттың назарын аудартпаған. Үмбетке уәде етілген Мәсіх әрі имам Мәһди екендігіне талап білдірген соң, мұсылмандар үшін қасиетті болған рамазан айында, аспаннан ай мен күннің тұтылуы, тек Мырза Ғұләм Ахмед үшін орындалған. Сондай-ақ, хадистегі бұл көріпкелдік жайында Қасиетті Құранда да, Інжілде де, және т.б. діни кітаптарда мәліметтер бар. Бұл көріпкелдік, Мырза Ғұләм Ахмед өз талабын білдірегеннен соң орындалды, және ол кезде, одан басқа талап білдірушілер болмады, бұл бұлтарпайтын факт, - дейді ахмади-мұсылмандары. Бұл көріпкелдік Ахмед Сирхиндидің «Раббани» хаттарында да сөз етілген.

Ақ мұнара

Исламның дәстүрлі сенімі бойынша, Иса, қайтып оралған кезде, Дамаскінің шығыс жағындағы немесе Дамаскінің шығыс бөлігінде ақ мұнараға аспаннан түсіп қонуы тиіс. Бұл даулы мәселе. Мырза Ғұләм Ахмедтің айтуы бойынша, бұл баяндама Дамаск шаһарының шығыс бөлігінде мұнараның болуын білдірмейді. Оның түсіндірмесі бойынша, бұл көріпкелдік Қадиан шаһарына қатысты айтылған, өйткені ол Дамаскінің тура шығысында (жағрафиялық бір ендікке мейлінше жақын) орналасқан. Сонымен қатар, оның түсіндірмесі бойынша, «мұнара» символикалық нышан ретінде айтылған, ол, ислам үні жер-жерге таралады дегенді білдіреді. Сондай-ақ, «ақ мұнара» исламның үстемдігін білдіреді. Бұл үстемдік, уәделенген Мәсіхтің дәуірінде, мұнара іспетті маңғазданып тұруы керек. Сонымен қатар, бұл көріпкелдік - білімнің дамыған заманына ишара етеді, ол кезде өте ыңғайлы көптеген байланыс құралдары мен қатынас құралдары жаратылады. Сол заманда жол жүру, насихат ету жұмысы жеңілдейді. Орта ғасырларда мұнаралар қалың бұқараға хабар жеткізу үшін, жамағатты намазға шақыру үшін тиімді қолданылған, міне осы көрініс аталмыш пайғамбарлықта ишара етілген. Мырза Ғұләм Ахмед, Алла Тағала оған келесі аянды жіберді деп, мәлімдеді:

Алға басыңдар, уақыттарың келді. Мұхаммедтің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) ізбасарларының табандары биік мұнарада нық тұрады. Қасиетті Мұхаммед Мұстафа (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) - барша пайғамбарлардың Көсемі.

1903 жылы Мырза Ғұләм Ахмед осы пайғамбарлықтың тура мағынада орындалуы үшін мұнараның іргетасын қалады. Оның айтуы бойынша, бұл исламның рухани және физикалық аспектілерін көрсететін болады, сондай-ақ оның төбесіне сағат пен мәйек шамы орнатылады, бұл алысқа және жан-жаққа тараған ислам сәулесінің символы болмақ. Осылайша, адамдар уақыттарын білетін болады, ал азаншы күніне бес мезгіл намазға шақырады. Бұл адамдарды исламға шақыруды ишара етеді. Бұл мұнараның құрылысы 1916 жылы аяқталды, содан бері ол Ахмадияттың символына, ерекшелейтін белгісіне айналған.

Соңғы саяхаты

1907 жылдың соңы, 1908 жылдың басында, Мырза Ғұләм Ахмед өлімі жақындап қалғаны жайында көптеген аяндар алғанын айтты. 1908 жылдың сәуірінде ол жанұясын, дос-серіктерін ертіп Лахорға жол жүрді. Лахорда бірнеше дәріс оқыды. Ол үлкен жиын ұйымдастырды, оған жоғары лауазымды тұлғалар шақырылды. Осы жиында ол екі сағат бойы сөйледі, өзінің талаптарын түсіндіріп, оған тағылған айыптарға жауап берді. Ол үнділер мен мұсылмандар арасында татулыққа қалай қол жеткізуге болатынын айтты. Ол, Лахорда қайтыс боларынан бір күн бұрын, «Пайғамэ сулх» (Бейбітшіліктің жолдауы) деген соңғы кітабын жазып бітірді.

Мырза Ғұләм Ахмедтің өлімі және Хилафат институты

Мырза Ғұләм Ахмед 1908 жылы мамырдың 26-да, Лахорда, дәрігер Сайед Мұхаммед Хусейннің үйінде қайтыс болған (ол оның жеке дәрігері еді). Дәрігерлердің диагнозы бойынша, өлім - асқазан әлсіздігі мен жадаулықтың салдарынан орыналған. Таңғы сағат оннан отыз минут кеткенде, ол: «О, менің аса қымбатты Раббым!» - деген сөздерді екі рет қайталап, өз төсегінде жатқан күйде қайтыс болды. Денесі Қадианға жеткізіліп, "Баһишти Мақбара" бейітіне жерленді.

Мырза Ғұләм Ахмед қайтыс болған соң, оның ісі сайланған мұрагері арқылы жалғасын тапты. Осылайша наменгерлік Хилафат институты қайта жанданды. Бұл рухани институт "Халифа-түл-Мәсіх" (яғни Мәсіхтің Мұрагері немесе Мәсіхтің ісін жалғастырушы Орынбасары) деп аталды. Мырза Ғұләм Ахмедтің ізбасарларының сенімі бойынша, бұл хилафат хадистерде айтылған "пайғамбарлық жолмен қайта пайда болатын Хилафат" екен, яғни Мұхаммед пайғамбардан ﷺ кейін орныққан "Ізгілікті Хилафат" секілді.

Некелесуі және балалары

Мырза Ғұләм Ахмед пен ұлы, Мырза Шәриф Ахмед

Мырза Ғұләм Ахмед екі рет үйленген. Оның бірінші әйелі Хұрмат Бибі. Кейін олар бір-бірінен алшақтап, ұзақ уақыт бойы бөлек тұрды. Ол екінші рет үйленгенде, Хұрмат бибі бұған қарсылық білдірмеді, және онымен айрылысқысы да келмеді.

Балалары

Бірінші әйелі Хұрмат бибіден екі ұлы болды:

Мырза Сұлтан Ахмед (1853-1931 ж.ж.), ол Ахмадиятты қабылдаған.
Мырза Фазәл Ахмед (1855-1904 ж.ж.), 49 жасында қайтыс болған және Ахмадиятты қабылдамаған.

Екінші әйелі Нұсрат Жаһан Бегамнан 10 баласы болған.

Бес баласы жастайынан шетінеп кеткен:

Исмет (1886-1891 ж.ж.)
Башир (1887-1888 ж.ж.)
Шауқат (1891-1892 ж.ж.)
Мүбәрәк (1899-1907 ж.ж.)
Әмтүл Нәсір (1903-1903 ж.ж.)

Бес баласының ғұмыры ұзағырақ болған:

Мырза Башируддин Махмұд Ахмед (1889-1965 ж.ж.
Мырза Башир Ахмед (1893-1963 ж.ж.)
Мырза Шәриф Ахмед (1895-1961 ж.ж.)
Нәуәб Мүбәрәка Бегам (1897-1977 ж.ж.)
Нәуәб Сахиба Әмтул Хафиз Бегам (1904-1987 ж.ж.)

Мұрасы

Нәби (Пайғамбар) термині осы күнге шейін жалғасып келе жатқан ең басты даулардың бірі. Мырза Ғұләм Ахмед өзін үмбеттің ішінен шыққан пайғамбар ретінде санаған. Ахмади-емес мұсылмандардың басым көпшілігі Мұхаммед пайғамбарды ең соңғы пайғамбар деп санайды. Олардың пікірі бойынша, Мырза Ғұләм Ахмедтің бұл терминді өзіне қолданғаны, соңғы пайғамбарлық концепциясын бұзып қана қоймай, Құран кәрімнің үкімдерін де тәрк етті дейді.
Осы мәселеде Мырза Ғұләм Ахмедтің ізбасарлары да екі топқа бөлініп, ажырап кеткен. Ахмадия Мұсылман Жамағаты Мырза Ғұләм Ахмедтің пайғамбарлық түсіндірмесін тура мағынада қабылдайды (алайда, оның пайғамбарлық сипатына кейбір ескертпелер мен түсіндірмелер береді). Олардың сенімі бойынша, Мырза Ғұләм Ахмед жаңа шариғат әкелмеген және Исламның қасиетті пайғамбары Мұхаммедке ﷺ толығымен бойұсынған пайғамбар. Қазіргі уақытта Ахмадия Мұсылман Жамағатын 5-ші Халиф Мырза Масрур Ахмад басқарады. Оның рухани лауазымы "Халифатүл Мәсіх", яғни "уәделенген Мәсіхтің (ісін жалғастырушы) Орынбасары". Мырза Ғұләм Ахмед қайтыс болған соң, Ахмадия Мұсылман Жамағатында Халифат Институты құрылған. Ал Лахор Ахмадия Жамағаты Халифті жалғыз орынбасар ретінде қабылдамайды. Олардың сенімі бойынша, жамағаттың басында әмір басқаратын «Анжуман ишаати ислам» («Исламды тарату жолындағын қозғалыс») ұйымы тұруы керек. Жікке бөлінушілік 1-ші Халиф Мәулви Хәкім Нұриддин қайтыс болған соң орыналған.

Мырза Ғұләм Ахмедтің ізбасарлары Пәкістан мен Сауд Арабия елдерінде "мұсылман-емес" деп жарияланған. Олар көп жылдардан бері түрлі қудалаушылықтарға ұшырауда. 1974 жылы Пәкістан парламенті конститутцияға өзгерту еңгізіп, ахмадилерді "мұсылман-емес" деп жариялады. 1984 жылы Пәкістанның қылмыстық кодексіне, Мұхаммед пайғамбарға тіл тигізушілікке қатысты бірнеше өзгертулер еңгізілді. Бұл өзгертулер ахмадилерге исламды уағыздауға заңмен тыйым салды, бұл, өз кезегінде, ахмадилерді жаппай тұтқындауға, қудалауға әкеп соқты.

Қазіргі уақыттың кей мұсылман ғалымдары мен зиялы қауымы Мырза Ғұләм Ахмедтің бейбіт жиһад идеясымен келіседі. Бұдан бөлек, кейбір ислам ғалымдары, Иса пайғамбардың табиғи өліміне иман келтірген, және олар дәлел ретінде, Мырза Ғұләм Ахмедтің пікіріне жүгінгенді. Дегенмен, бұл мәселеге қатысты ортодоксалды мұсылмандардың ұстанымдары еш өзгермеген.

Мәулви Мұхаммед Хусейн Баталви – Үндістандағы Ахли хадис жамағатының көсемдерінің бірі болған. Ол бас кезінде Мырза Ғұләм Ахмедті қатты құрметтеген, алайда Мырза Ғұләм Ахмед уәделенген Мәсіх екендігіне талап білдірген соң, ол оның қас дұшпанына айналған. Кезінде ол, Мырза Ғұләм Ахмедтің «Барахин-э-Ахмадия» кітабының алғашқы томына, былай деп пікір жазған:
"Біздің пікіріміз бойынша, бұл кітап, бүгінгі күндері теңдесі жоқ кітап. Ал, осы заманның қажеттелігін ескеретін болсақ, Ислам тарихында бұған ұқсайтын кітап ешқашанда жазылмаған. Оның авторына келетін болсақ, ол әрдайым: жанымен, мүлкімен, қаламымен, тілімен, абырой-мәртебесімен және өткір сөзімен Исламға қызмет ету жолынан табылатын. Ол адымын алдыға нық басады. Жігерліктің мұндай үлгісін тек алғашқы мұсылмандардың арасынан көруге болады. Егер біреу біздің (сөздерімізді), Азия (халықтарына) тән асыра сілтеушілік деп айыптаса, онда олар біздерге, Ария Самаж және Брахма Самаж секілді индуис секталарының Исламға қарсы жасаған сын шабуылдарына соншалықты пәрменмен әрі шынжүректен жауап беретұғын, осы заманда жазылған тым болмағанда бір кітапты көрсетсін. Сондай-ақ, Исламға соншалықты, жанымен, мүлкімен, қаламымен, тілімен, абырой-мәртебесімен қызмет ету жүгін арқалаған Исламның қазіргі жанашырларын тізбектеп берсін."
Зафар Әли Ханның әкесі Мәулви Сиражуддин, Мырза Ғұләм Ахмед қайтыс болған кезде, ол өзінің «Заминдар» атты газетіне былай деп жазған: "Мырза Ғұләм Ахмед 1860-1861 жылдар аралығында Сиалкотта тұрды. О кездері оның жас мөлшері 22-23 болатын. Біз нақты айта аламыз, ол жас кезінде өте тақуа, әулие адам болған".
Хазірет Ходжа Ғұләм Фәрид Сәжде Нәшин чачра Шәриф былай деген: "Мырза өз уақытын Алла Тағалаға қызмет етумен өткізген. Ол әрдайым намаз, Құран оқып отыратын немесе басқа да діни істермен жігерлене айналысатын. Ол ислам дінін насихаттау ісіне белді бекем буып кіріскендігі сондайлық, тіпті Ұлыбританияның патшайымына Мұхаммедтің ﷺ дінін қабыл етуді ұсынған, сондай-ақ Ресей, Франция және т.б. мемелекеттердің басшыларына исламның жолдауын жіберген. Мырзаның бар ынта-жігері мен ыждахаты, адамдар (христиандық) үшқұдайлықтан және басқа да мүшріктік нанымдардан бас тартып, Алланың Бір екендігін қабылдатуға бағытталған болатын. Ал енді қазіргі ғұламалардың жағдайларына қараңыздар, олар жан-жақтарына басқа барлық жалған діндерді жайбырақат жіберіп қойып, барлығы келіп мына «Әхли сүннәт уәл жамағаттың» өкілі болған, тура жолдағы және басқаларға хидаят жолын нұсқаған тақуа адамға шүйлігіп, оған қарсы күпірлік пәтуасын шығарумен әлек болуда. Оның арапша шығармаларына қараңыздар, олар адами қабілеттен тыс шығармалар, оның барлық сөздері даналыққа, ақиқат пен хидаятқа толы және «Әхли сүннәт уәл жамағат» пен басқа діни қағидаттарды ешқалай теріске шығармайды. Хазірет Мырза Ғұләм Ахмед әл-Қадиани шыншыл және өз миссиясына берік адам: ол үнемі, күн-түн демей, Аллаға ғибадат етуге толығымен берілген. Ислам өркениеті шынайы рухани-ағартушылықтың жоғары деңгейіне жетуі үшін, ол бар күш-жігерін жұмсады. Мен ол кісіден не анық, не көмескі кемістіктерді көрмедім. Егер ол «Иса болуға» және Мәһди болуға талап білдірсе, демек рас болғаны".
«Керзон Газетт Дели» газетінің редакторы Мырза Хайрат Дехлеви, Ахмадия жамағатының негізін құрушысының Исламға жасаған қызметін ескере, былай деп жазады: "Марқұмның Исламға жасаған қызметі өте сапалы. Арийлықтармен (индуистер) және христиандармен алпарысу жолында, оның Ислам үшін жасаған қажырлы еңбегін басқа мұсылмандардың еңбектерімен салыстырсақ, марқұм, расыменде, зор құрметке лайықты. Діни пікір-таластарды қалай жүргізу керектігін ол түбегейлі өзгертті және Үндістанда заманауи мұсылман әдебиетінің іргесін қалады... Сондай-ақ, танымал арийлықтар мен падрелар (поптар) оған жауап қайтармақ түгіл, көбінеки ауыздарын аша алмай қалған жағдайлар орыналған, біз бұны мойындаймыз".
Белгілі муфассир және қоғам қайраткері Әбдул-Қалам Азад, Ахмадия жамағатының негізін құрушысы Мырза Ғұләм Ахмед жайында былай деген: "Ол Исламға қарсы бағытталған шабуылдарға тойтарыс беруімен ерекшеленді және ол өз міндетін бұлжытпай орындаған жеңімпаз генералға ұқсады. Оның айбынды қозғалысы қарсыластарымызды күл-талқан етті, және келешекте де, бұл қозғалыс өзінің жеңіс шеруін жалғастыра бермек, біз бұны ашық мойындауға мәжбүрміз. Мырза Сахибтің бұл қызметі болашақ ұрпаққа, алдынғы шептерден табылып Исламды қаламмен қорғап, өз міндеттерін орындау үшін үлкен үлесін қосады. Оның қалдырып кеткен шығармалары қазіргі уақытқа шейін мұсылмандарға өте өзекті. Қызмет етуге деген жігерліктің мұндай үлгісі барлығына, ұлттық дәстүр секілді, өнеге болуы керек".
Саяси шолушы Мәуләнә Сайд Хәбиб мырза, Ахмадия жамағатының негізін құрушысының Исламға жасаған қызметін және христиандық, арийлық уағызшыларға берген тойтарысын ескере, былай жазады: "Сол кездері арийлық және христиандық миссионерлер Исламға аяусыз шабуылдар жасады. Әрине, қасиетті шариғатты сақтау ісінде қызмет еткен Ислам теолог-ғұламалары болды, алайда олардың ешқайсы ірі жетістікке жете алмады. Сол кезде христиан және арийлық миссионерлермен күш сынасу үшін ұрыс алаңына Мырза Сахиб шықты. Ол Исламды кеудесімен қорып қалқандады. Мырза Сахиб Исламның дұшпандарына лайықты тойтарыс беріп, өз міндетін кәміл әрі көркем түрде орындады, бұлай айтуға еш қамықпаймын".
Жазушы, ақын, редактор Ғұлама Нияз Фәтехпури, Мырза Ғұләм Ахмед жайында былай деген: "Күмәнсіз, ол исламдық ахлақты қайта жаңғыртты. Ол Мұхаммед пайғамбарды ﷺ өз өміріне үлгі еткен, біз бұны сенімді түрде айта аламыз".
Сайд Мұмтаз Әли Имтиаз былай деп жазады: "Марқұм Мырза Сахиб өте тақуа, ерекше адам болған. Оның ізгілік шашқан пәрмені, тіпті қатыгез жүректерді де елжіретуге күйі жететін. Ол өте қайратты ағартушы, ғалым, теолог болған. Біз оны уәделенген Мәсіх ретінде қабылдамадық, бірақ оның берген рухани хидаяты мен жетекшілігі тіпті өлі жүректерді де тірілтеді".
Ривари, «Садық әл-ахбар» газеті, Мырза Ғұләм Ахмедтің Ислам үшін жасаған қызметін жоғары бағалап, былай жазған: "Мырза Сахиб алдыға жарқырай шығып, қуатты сөздерімен, керемет шығармаларымен Ислам дұшпандарына батыл тойтарыс берді және қауесеттерін ұмыттыруға мәжбүр етті. Ол шындық шындық болып қала беретінін айшықтады. Расыменде, ол Исламды сенімді қорғанмен қамтамасыз етті. Ол Ислам дініне қызмет етуде ештеңені қараусыз қалдырмады".
Мырза Ғұләм Ахмедтің исламға жасаған қызметін, христиандыққа қарсы жүргізген күресін Мәулви Мұхаммед Нәкшбанди де жақсы сөздермен ескерген.

Мырза Ғұләм Ахмед 80-нен астам кітап жазған, негізінен урду, араб, парсы тілдерінде. Оның кітаптарында, оның ілімдері мен Құранға жасаған түсіндірмелері орыналған, және оның айтуы бойынша, бұның бәрін оған Құдай жібергенді. Оның жазған хаттарында да бірталай мәселелер қарастырылған. Оның кітаптарының көп бөлігі пікір-таластыру түрінде жазылған. Оның «Ислам тағлымдарының пәлсапасы» атты кітабы көптеген зиялы адамдармен жоғары бағаланған, солардың ішінде орыстың ұлы ақыны Лев Толстой да бар.

Сілтемелер

Ахмадия мұсылман жамағатының ресми сайттары:
қазақша қырғызша орысша түрікше арабша

Дереккөздер

Хазрат Мирза Гулам Ахмад - Муджаддид (Обновитель религии) последнего тысячелетия, Обетованный Мессия и Обещанный Махди. Мұрағатталған 20 мамырдың 2015 жылы. Баспасы: Islam International Publications LTD 2012
Chapter Two – Claims of Hadhrat Ahmad. Alislam.org (24 маусым 1904). Тексерілген 20 мамыр 2013.
"The Fourteenth-Century's Reformer / Mujaddid", from the "Call of Islam", by Maulana Muhammad Ali
Ahmadiyya Muslim Community, An Overview. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.
Rehan Qayoom. Complete List of the Books of Hadhrat Mirza Ghulam Ahmad (1835–1908). Rehanqayoompoet.blogspot.co.uk.
Jihad Brochure. Тексерілген 20 мамыр 2013.
Ахмадилердің жиһад түсінігі. Islam Amanat
Hadhrat Ahmad. — Athens, Ohio: Islam International Publications, 1998. — P. 15.
Jesus-in-India, by Hadhrat Mirza Ghulam Ahmad of Qadian. Islam International Publications 2003
https://en.wikipedia.org/wiki/Chilla-nashini
(Nauz-bilah) Ahmad, the Guided One, p. 91
Musleh Mau'ood, Khalifatul Masih II, in the Eyes of Non-Ahmadies, The Ahmadiyya Gazette, February 1997
"Иштиһар тәкмил-и-таблиғ",12 қантар 1889 ж.
A Brief History of Ahmadiyya Movement in Islam – Founding of Ahmadiyya Jamaat. Мұрағатталған 25 тамыздың 2016 жылы. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.
"Байат - Ахмадия Мұсылман Жамағатына кіру кезіндегі ант беру рәсімі". "Ақ мұнара" арнасы. youtube.com
Our Teaching
Tadhkirah. Тексерілген 20 мамыр 2013.
Fatah-Islam Мұрағатталған 2 қарашаның 2012 жылы. (1890) (PDF). Тексерілген 20 мамыр 2013.
Tawdhi-i-Marām (1891). — Books.google.co.uk.
Izāla-i-Auhām (1891)
Tazkiratush-Shahadatain, p. 38, 39
"Мессия и Махди - глазами Святого Пророка Мухаммада (с.а.с.)" №24 хадис
"Мәсіх және Мәһди - Аллаһтың Елшісі Мұхаммедтің (с.ә.с.) көзімен". №11 хадис Мұрағатталған 27 сәуірдің 2015 жылы.
"Мәсіх және Мәһди - Аллаһтың Елшісі Мұхаммедтің (с.ә.с.) көзімен". №12 хадис Мұрағатталған 27 сәуірдің 2015 жылы.
Возрождение веры, автор: Хазрат Мирза Тахир Ахмад. Баспасы: Islam International Publications Ltd 2000
The British Government and Jihad, by Mirza Ghulam Ahmad
"Мирза Гулам Ахмад был британским агентом? Почему был отменен джихад?" - "Белый Минарет" арнасы, youtube.com
Argument 7: Defeat of Enemies. Мұрағатталған 8 ақпанның 2013 жылы. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.
Life of Ahmad, Founder of the Ahmadiyya Movement. Тексерілген 20 мамыр 2013.
↑ A Brief History of Ahmadiyya Movement in Islam – Sign of the Eclipses Мұрағатталған 1 сәуірдің 2013 жылы.. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.
Сунан Дар Кутни. Китабуль Идайн. Бабу сифати салятиль хусуфи валь-кусуфи
"Два великих знамения истинности Имама Махди: лунное и солнечное затмения в месяце Рамадан", автор: Профессор Салих Мухаммад Илах Дин. Баспасы: Islam International Publications LTD. "Исконный Ислам"-дағы кітаптің үзіндісі
Translation of Sahih Muslim, Book 41: Kitab al-Fitan wa Ashart as-Sa’ah (Book Pertaining to the Turmoil and Portents of the Last Hour)
Sayyid Saeed Akhtar Rizvi. Muhammad is the Last Prophet. — Bilal Muslim Mission of Tanzania. — P. 90,108,116.
Eric Roose. The Architectural Representation of Islam: Muslim-commissioned Mosque Design in the Netherlands. — Amsterdam University Press. — P. 45.
"Тазкира", 444 бет, автор: Мырза Ғұлам Ахмад
A Message of Reconciliation (PDF). Тексерілген 20 мамыр 2013.
A Brief History of Ahmadiyya Movement in Islam – His Last Journey Мұрағатталған 27 мамырдың 2013 жылы.. Alislam.org (27 сәуір 1908). Тексерілген 20 мамыр 2013.
"Ахмад-Обетованный Мессия и Махди", ст.15, Издательство Islam International Publications LTD,Rfqeem Press Islabad, U.K., ISBN 1853724734
A Spiritual Challenge, alislam.org
Википедия: Бахишти Макбара
"Мәсіх және Мәһди - Аллаһтың Елшісі Мұхаммедтің (с.ә.с.) көзімен". №16 хадис Мұрағатталған 27 сәуірдің 2015 жылы.
"Five Pillars of Islam" Мұрағатталған 15 тамыздың 2006 жылы., Islam 101
"Further Similarities and Differences: (between esoteric, exoteric & Sunni/Shia) and (between Islam/Christianity/Judaism)"], Exploring World Religions, 2001, Oxford University Press Canada
The Question of Finality of Prophethood, The Promised Messiah and Mahdi, by Dr. Aziz Ahmad Chaudhry, Islam International Publications Limited
Истинный смысл понятия "Печать Пророков (с.а.с.)" Мұрағатталған 25 мамырдың 2015 жылы., Баспасы: Islam International Publications LTD 2013
Хазрат Обетованный Мессия (а.с.) пророк из уммы Святого Пророка (с.а.с.) Мұрағатталған 25 мамырдың 2015 жылы.. Баспасы: Islam International Publications LTD 2012
Mirza Ghulam Ahmad Sahib of Qadian never Claimed Prophethood (in the light of his own writings) Мұрағатталған 22 наурыздың 2016 жылы., Accusations Answered, The Lahore Ahmadiyya Movement
Уикипедия: Хаким Нуруддин
Pakistan: Killing of Ahmadis continues amid impunity Мұрағатталған 14 қазанның 2007 жылы., Amnesty International, Public Statement, AI Index: ASA 33/028/2005 (Public), News Service No: 271; 11 қазан 2005
An Act to amend the Constitution of the Islamic Republic of Pakistan, Gazette of Pakistan, Extraordinary, Part I, 21 September 1974
Did Jesus Die on the Cross? The History of Reflection on the End of His Earthly Life in Sunni Tafsir Literature, Joseph L. Cumming Yale University. мамыр 2001, pp 26–30
"The Second Coming of Jesus" Мұрағатталған 30 қыркүйектің 2007 жылы., Renaissance – Monthly Islamic Journal, 14(9), September 2004.
Islahi Amin. Tadabbur-i-Qur’an. — 1st. — Lahore: Faran Foundation. vol.2, p.243
Maulvi praised him Мұрағатталған 1 шілденің 2015 жылы.. Al Islam. Тексерілген 18 қараша 2011.
Mirza Basheer-ud-din Mahmood Ahmad. Hadhrat Ahmad. — Athens, Ohio: Islam International Publications, 1967. — P. 62.
"Ишаат ас-Сунна" журналы. Т.7. №6. 169 бет.
Founder-of-Ahmadiyya Muslim Jamaat https://www.alislam.org/library/books/Founder-of-AhmadiyyaMuslimJamaat.pdf
"Иршадати Фариди", том №3, 69,70 беттер.
"Ишарат Фариди". Құрастырушы: Рукн әд-Дин. Т.З. 179 бет, Агра қ., 1320 ж. хижра б/ша.
"Керзон Газетт Дели". маусым 1908 жыл.
"Миллат" газеті, Лахор қ., 7 қантар 1911 жыл.
"Техрик-и-Қадиан", 208 бет.
"Нағар" журналы, Лакхнау. Қараша 1959 жыл.
"Тахзиб ан-насуал" журналы, Лахор қ., 1908 жыл.
"Садық әл-ахбар" газеті, маусым 1908 жыл.

[1] Хазрат Мирза Гулам Ахмад - Муджаддид (Обновитель религии) последнего тысячелетия, Обетованный Мессия и Обещанный Махди. Мұрағатталған 20 мамырдың 2015 жылы. Баспасы: Islam International Publications LTD 2012

[2] Chapter Two – Claims of Hadhrat Ahmad. Alislam.org (24 маусым 1904). Тексерілген 20 мамыр 2013.

[3] "The Fourteenth-Century's Reformer / Mujaddid", from the "Call of Islam", by Maulana Muhammad Ali

[4] Ahmadiyya Muslim Community, An Overview. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.

[5] Rehan Qayoom. Complete List of the Books of Hadhrat Mirza Ghulam Ahmad (1835–1908). Rehanqayoompoet.blogspot.co.uk.

[Jihad_Brochure-6] Jihad Brochure. Тексерілген 20 мамыр 2013.

[7] Ахмадилердің жиһад түсінігі. Islam Amanat

[8] Hadhrat Ahmad. — Athens, Ohio: Islam International Publications, 1998. — P. 15.

[9] Jesus-in-India, by Hadhrat Mirza Ghulam Ahmad of Qadian. Islam International Publications 2003

[10] ttps://en.wikipedia.org/wiki/Chilla-nashini

[11] (Nauz-bilah) Ahmad, the Guided One, p. 91

[12] Musleh Mau'ood, Khalifatul Masih II, in the Eyes of Non-Ahmadies, The Ahmadiyya Gazette, February 1997

[13] "Иштиһар тәкмил-и-таблиғ",12 қантар 1889 ж.

[14] A Brief History of Ahmadiyya Movement in Islam – Founding of Ahmadiyya Jamaat. Мұрағатталған 25 тамыздың 2016 жылы. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.

[15] "Байат - Ахмадия Мұсылман Жамағатына кіру кезіндегі ант беру рәсімі". "Ақ мұнара" арнасы. youtube.com

[16] Our Teaching

[17] Tadhkirah. Тексерілген 20 мамыр 2013.

[18] Fatah-Islam Мұрағатталған 2 қарашаның 2012 жылы. (1890) (PDF). Тексерілген 20 мамыр 2013.

[19] Tawdhi-i-Marām (1891). — Books.google.co.uk.

[20] Izāla-i-Auhām (1891)

[21] Tazkiratush-Shahadatain, p. 38, 39

[22] "Мессия и Махди - глазами Святого Пророка Мухаммада (с.а.с.)" №24 хадис

[23] "Мәсіх және Мәһди - Аллаһтың Елшісі Мұхаммедтің (с.ә.с.) көзімен". №11 хадис Мұрағатталған 27 сәуірдің 2015 жылы.

[24] "Мәсіх және Мәһди - Аллаһтың Елшісі Мұхаммедтің (с.ә.с.) көзімен". №12 хадис Мұрағатталған 27 сәуірдің 2015 жылы.

[25] Возрождение веры, автор: Хазрат Мирза Тахир Ахмад. Баспасы: Islam International Publications Ltd 2000

[26] The British Government and Jihad, by Mirza Ghulam Ahmad

[27] "Мирза Гулам Ахмад был британским агентом? Почему был отменен джихад?" - "Белый Минарет" арнасы, youtube.com

[28] Argument 7: Defeat of Enemies. Мұрағатталған 8 ақпанның 2013 жылы. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.

[29] Life of Ahmad, Founder of the Ahmadiyya Movement. Тексерілген 20 мамыр 2013.

[30] A Brief History of Ahmadiyya Movement in Islam – Sign of the Eclipses Мұрағатталған 1 сәуірдің 2013 жылы.. Alislam.org. Тексерілген 20 мамыр 2013.

[31] Сунан Дар Кутни. Китабуль Идайн. Бабу сифати салятиль хусуфи валь-кусуфи

[32] "Два великих знамения истинности Имама Махди: лунное и солнечное затмения в месяце Рамадан", автор: Профессор Салих Мухаммад Илах Дин. Баспасы: Islam International Publications LTD. "Исконный Ислам"-дағы кітаптің үзіндісі

[33] Translation of Sahih Muslim, Book 41: Kitab al-Fitan wa Ashart as-Sa’ah (Book Pertaining to the Turmoil and Portents of the Last Hour)

[34] Sayyid Saeed Akhtar Rizvi. Muhammad is the Last Prophet. — Bilal Muslim Mission of Tanzania. — P. 90,108,116.

[35] Eric Roose. The Architectural Representation of Islam: Muslim-commissioned Mosque Design in the Netherlands. — Amsterdam University Press. — P. 45.

[36] "Тазкира", 444 бет, автор: Мырза Ғұлам Ахмад

[37] A Message of Reconciliation (PDF). Тексерілген 20 мамыр 2013.

[38] A Brief History of Ahmadiyya Movement in Islam – His Last Journey Мұрағатталған 27 мамырдың 2013 жылы.. Alislam.org (27 сәуір 1908). Тексерілген 20 мамыр 2013.

[39] "Ахмад-Обетованный Мессия и Махди", ст.15, Издательство Islam International Publications LTD,Rfqeem Press Islabad, U.K., ISBN 1853724734

[40] A Spiritual Challenge, alislam.org

[41] Википедия: Бахишти Макбара

[42] "Мәсіх және Мәһди - Аллаһтың Елшісі Мұхаммедтің (с.ә.с.) көзімен". №16 хадис Мұрағатталған 27 сәуірдің 2015 жылы.

[43] "Five Pillars of Islam" Мұрағатталған 15 тамыздың 2006 жылы., Islam 101

[44] "Further Similarities and Differences: (between esoteric, exoteric & Sunni/Shia) and (between Islam/Christianity/Judaism)"], Exploring World Religions, 2001, Oxford University Press Canada

[45] The Question of Finality of Prophethood, The Promised Messiah and Mahdi, by Dr. Aziz Ahmad Chaudhry, Islam International Publications Limited

[46] Истинный смысл понятия "Печать Пророков (с.а.с.)" Мұрағатталған 25 мамырдың 2015 жылы., Баспасы: Islam International Publications LTD 2013

[47] Хазрат Обетованный Мессия (а.с.) пророк из уммы Святого Пророка (с.а.с.) Мұрағатталған 25 мамырдың 2015 жылы.. Баспасы: Islam International Publications LTD 2012

[48] Mirza Ghulam Ahmad Sahib of Qadian never Claimed Prophethood (in the light of his own writings) Мұрағатталған 22 наурыздың 2016 жылы., Accusations Answered, The Lahore Ahmadiyya Movement

[49] Уикипедия: Хаким Нуруддин

[50] Pakistan: Killing of Ahmadis continues amid impunity Мұрағатталған 14 қазанның 2007 жылы., Amnesty International, Public Statement, AI Index: ASA 33/028/2005 (Public), News Service No: 271; 11 қазан 2005

[51] An Act to amend the Constitution of the Islamic Republic of Pakistan, Gazette of Pakistan, Extraordinary, Part I, 21 September 1974

[52] Did Jesus Die on the Cross? The History of Reflection on the End of His Earthly Life in Sunni Tafsir Literature, Joseph L. Cumming Yale University. мамыр 2001, pp 26–30

[53] "The Second Coming of Jesus" Мұрағатталған 30 қыркүйектің 2007 жылы., Renaissance – Monthly Islamic Journal, 14(9), September 2004.

[54] Islahi Amin. Tadabbur-i-Qur’an. — 1st. — Lahore: Faran Foundation. vol.2, p.243

[55] Maulvi praised him Мұрағатталған 1 шілденің 2015 жылы.. Al Islam. Тексерілген 18 қараша 2011.

[56] Mirza Basheer-ud-din Mahmood Ahmad. Hadhrat Ahmad. — Athens, Ohio: Islam International Publications, 1967. — P. 62.

[57] "Ишаат ас-Сунна" журналы. Т.7. №6. 169 бет.

[58] Founder-of-Ahmadiyya Muslim Jamaat https://www.alislam.org/library/books/Founder-of-AhmadiyyaMuslimJamaat.pdf

[59] "Иршадати Фариди", том №3, 69,70 беттер.

[60] "Ишарат Фариди". Құрастырушы: Рукн әд-Дин. Т.З. 179 бет, Агра қ., 1320 ж. хижра б/ша.

[61] "Керзон Газетт Дели". маусым 1908 жыл.

[62] "Миллат" газеті, Лахор қ., 7 қантар 1911 жыл.

[63] "Техрик-и-Қадиан", 208 бет.

[64] "Нағар" журналы, Лакхнау. Қараша 1959 жыл.

[65] "Тахзиб ан-насуал" журналы, Лахор қ., 1908 жыл.

[66] "Садық әл-ахбар" газеті, маусым 1908 жыл.