Михаил Юрьевич Лермонтов

Михаил Юрьевич Лермонтов (15 қазан 1814, Мәскеу — 27 шілде 1841, Пятигорск) — орыс ақыны, драматург және прозаик.

Михаил Лермонтов
Михаил Юрьевич Лермонтов
Туған күні	15 қазан 1814 (1814-10-15)
Туған жері	Мәскеу, Ресей империясы
Қайтыс болған күні	27 шілде 1841 (1841-07-27) (26 жас)
Қайтыс болған жері	Пятигорск, Ресей империясы
Азаматтығы	Ресей империясы я
Ұлты	орыс
Мансабы	ақын, жазушы

Өмірбаяны

• 1828 — 30 ж. Мәскеу ақсүйектер пансионында тәрбиеленіп, 1830 — 32 ж. Мәскеу университетінде білім алған.
• 1834 — 37 ж. Гусар полкінде әскери қызметте болды. Тұңғыш өлеңдері мен поэмаларын пансионда оқып жүргенде жазған (“Черкестер”, “Кавказ тұтқыны”).
• 1837 ж. 1 ақпанда А.С. Пушкин қаза болғанда жазған “Ақын қазасы” атты өлеңі үшін қамауға алынып, Кавказға жер аударылды.
• 1841 ж. Пятигорск қаласында офицер Мартыновпен дуэлде мерт болды.

Шығармашылығы

Лермонтов орыс әдебиетінде Пушкиннің ізбасары ретінде танылды. Лермонтовтың

• “Періште”
• “Желкен”
• “Русалка”
• “Бородино”
• “Тұтқын”
• “Дұға”
• “Теректің сыйы”
• “Пайғамбар”, т.б. лирик. өлеңдері;
• “Мцыри”
• “Демон”, т.б. поэмалары
• “Бір түрлі адам”
• “Екі ағайынды”
• “Маскарад” (өлеңмен жазылған) драмалары;
• “Біздің заманның қаһарманы” романы, т.б. повестері мен очерктері орыс әдебиетінің озық үлгілері болып саналады.

Лермонтов өз шығармаларында 19 ғ-дағы орыс өмірін, қала мен дала адамдарын, әскерлер, зиялылар, шаруалар өмірін, өзге халықтар тағдырын көрсетті. Орыс, кавказ, түркі халықтары тарихы мен фольклорының сюжеттерін шығармаларында ұтымды пайдаланды. Лермонтов шығармаларын І.Жансүгіров, Қ.Аманжолов, Т.Жароков, т.б. көптеген ақындар қазақ тіліне аударды.

Лермонтов және Абай

Абай ұлы ақынның, тіпті сол кездегі орыс қауымының тілек-талабын, мұңын ұға алды. Ол мұңын ұққан халықтың жырын да ұқты. Лермонтовтың ыза-кегі, наразылығы орыс халқының, eзілген қауымның кегін, наразылығын танытатынын, оның қайғы-мұңы, налуынан ел мұңы, халық мұңы көрінетінін сезінді. «Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өскен», «Mыңмен жалғыз алысқан» ақын өзі де ашу-кекті, ызаны «жалын мен оттан жаралған» жырларына нәр еткен-ді. Оның «қаны қара бір жанмын, жаны жара» деп ашулы мұң шерткені де белгілі. Лермонтовты ол «ерекше ызаның ақыны, махаббаты ашумен уланған ақын» деп, өте-мөте іш тартып, жақын көрді. Абайдың ұлылығы алдымен лирикалық поэзиядан анық көрінетіні айрықша дәлелдеуді қажет етпейді. Абай қазақ әдебиетіне, поэзиясына лирикалық шығармалардың бұрын орын теппеген, таралмаған жаңа турлерін енгізді десек, соның ішінен адамның жан дүниесін суреттейтін өлең-жырлар, ақындық өнерді, оның қоғамдық мәнін айқындайтын, табиғатты суреттейтін өлеңдер тобын еске алуымызға болар еді. Осы шығармалардың мүлде әдеби дәстур орнықтырғандығы айқын-ақ. Әрине, қанша тың, соны көрінгенімен, бұлар қазақ топырағында туған жаңалық. Халықтың өлең-жыр теңізіне терең бойлап қана өскен жеміс. Сонымен бірге олардың ішінде суреттеу әдісі, тәсілі жағынан орыс классикалық әдебиетінің үздік туындыларымен, Пушкин, Лермонтов шығармаларымен жақын, үйлес шығатындары аз емес екеніне де талас жоқ. Абайдың Лермонтовтан дәлме-дәл, өте жақын аударған өлеңдерінен де («Жолға шықтым бір жым-жырт түнде жалғыз», «Альбомға» т. б.) орыс ақынының ой-пікірлері оған да бөтен еместігі айқын сезіледі. Сонымен қатар ол Лермонтов шығармаларын қазақ өміріне жанастыра қабылдауды шет көрмеген. Абай Лермонтовтың «Ой» атты өлеңін аударғанда, бұл жұрт көңілде сенім жоқтықтан білген білімді іске жарата алмай отыр деген пікірді өзгертіп, сол кездегі қазақ жағдайына ыңғайлап:

«Білім де жоқ, білімге сенім де жоқ,

Өнерсіз қартаяр деп біл балаңды...»,- деп кетеді.

Мұндайда Абайдың Лермонтов өлеңінің мазмұнын бастан-аяқ бұлжытпай дәл жеткізуді мақсат етпей, кейде толғанып, тебіреніп жарыса отыратыны көзге түседі. Сондықтан оның кейбір аудармасы өзінің қолтума өлеңіндей болып шыққан. Абай аударып қазақ арасына кең таратқан Лермонтов шығармалары қатарында сондай-ақ «Қанжар», «Жартас», «Жалау», «Теректің сыйы», «Күнді уақыт итеріп», «Өзіңе сенбе, жас ойшыл», «Асау той, тентек жиын опыр-топыр», «Тұтқындағы батыр» сияқты бірнеше өлең бар. Абай «Бородиноны» да аударған (тұтас келіп жетпеген). Көңіл аударарлық бір жай - Лермонтов осы өлеңін 1837 жылы 1812 жылғы Отан соғысының 25 жылдық мерекесі тұсында жазса, Абай оны 1882 ж., яғни Ресей осы ұлы шайқастың 70 жылдығын атап өтер кезеңде аударды. Осыдан-ақ бұл өлеңге Абайдың кездейсоқ көңіл бұрмағаны, сол зор оқиғаның тарихи мәнін терең түсініп, жете тексеріп біліп барып үн қосқаны айқын болады. Абай орыс ақынының өлең-жырларын ғана аударып қойған жоқ, сонымен бірге дастандарын («Демон», «Исповедь»), прозалық шығармаларын («Вадим») аударуға да баса көңіл бөлді. Лермонтов шығармаларын игеру нәтижесінде Абай поэзиясының тынысы кеңейіп, жаңа дәстүр тауып, Абайдың Лермонтовтан аударғандары – негізінде әлеуметтік өмірдің көлеңкелі жақтарын, еріншек, белсенділігі жоқ адамды сынайтын шығармалар, азамат ақынның образын беретін өлең-жыр жайындағы шығармалар, жалғыздығын, бірақ оған мойымайтын беріктігін айтатын шығармалар. Абай Лермонтов шығармасының ішкі әлемін, оның толқын-лебізін, жаңа сапасын қазақ тілінің суреттеу мүмкіншіліктерін пайдаланып мол жеткізді. Абай Лермонтов оригиналын барлық жарастық сәнімен, бар ерекшелігімен қазақ тілінде қайтадан туғызды. «Альбомға», «Жолға шықтым қараңғы түнде жалғыз», «Көңілдің күйі тағы да», «Сұрғылт тұман дым бүркіп», «Махаббат, достық қылуға», «Менің сырым, жігіттер, емес оңай», «Ғашықтық іздеп тантыма» тағы басқа аудармалары әдебиет тарихында өте көркемдік шеберлікпен, ақындық қуатпен аударылған деп бағаланып келеді. Абайдың Лермонтовтан тәржімелеген шығармалырының тең жартысы дерлік – осындай дәл, жақын аудармалар.

Дереккөздер

1. Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Mikhail Lermontov