Ксенон

Ксенон (латын. Xenonum; Xe) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы хим. элемент, инертті газ. Ксенонді 1898 ж. ағылшын химиктері У.Рамзай мен М.Траверс алғаш рет криптонды зерттеу кезінде ашқан, сондықтан оны “К.” (грек. xenos – бөтен) деп атаған.

54 Иод ← Ксенон → Цезий Kr ↑ Xe ↓ Rn Периодическая система элементов 54Xe
Жай заттың сыртқы бейнесі
электр өрісіне орналастырылған кезде көгілдір жарқылды көрсететін түссіз газ Ксенонмен толтырылған разряд түтігі ашық көк жарықпен жарқырайды
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Ксенон, 54
Топ типі	Инертті газдар
Топ, период, блок	18, 5, p
Атомдық масса ()	131.293(6) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d^105s^25p^6
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 18, 8
Химиялық қасиеттері
	140±9
	216
	190
	2,6 (Полинг шкаласы)
	0
Тотығу дәрежелері	0, +2, +4, +6, +8 ( сирек 0-ден көп; аздап қышқыл оксиді)
	1-ші: 1170.4 кДж/моль (эВ) 2-ші: 2046.4 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3099.4 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Газ
Тығыздық ()	3,52 (-107,05 °C кезінде); 0,005894 (0 °C кезінде) г/см³
Балқу температурасы	161,3 К (-111,85 °C)
Қайнау температурасы	166,1 К (-107,05 °C)
	2,27 кДж/моль
Булану жылуы	12,65 кДж/моль
	20,79 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	22,4×10^3см³/моль
қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 83 92 103 117 137 165
Жай заттың кристаллдық торы
	Текше бетке бағытталған
	6,197Å
Басқа да қасиеттері
	(300 K) 0,0057 Вт/(м·К)
	7440-63-3

Ксенон

Ксенон атомы

Тұрақты 9 изотопы бар, изотоптары жасанды жолмен алынған. Сыртқы 8 электрондық қабаты тұрақты болғандықтан реакцияға тек ерекше жағдайларда түседі. Молекулааралық күштер әсерінен ғана қосылыстар түзеді. Көп зерттелгені – фторлы қосылыстары: XeF2, XeF4 сұйық ауаны ректификациялау арқылы алынады.

Техникада электр вакуумдарда және медицинада әр түрлі зерттеу жұмыстарында қолданылады. Ксенонның фторидын әр түрлі процестер мен аппараттарда, ракеталық техникада тотықтырғыш ретінде, ал оксидтерін қопарғыш зат ретінде пайдаланады.

Алынуы

Ксенон металлургиялық зауыттарда сұйық оттегі өндірісінің жанама өнімі ретінде шығарылады.

Өнеркәсіпте ксенон ауаны оттегі мен азотқа бөлудің қосымша өнімі ретінде алынады. Әдетте ректификация арқылы жүзеге асырылатын бұл бөлуден кейін алынған сұйық оттегінің құрамында аз мөлшерде криптон мен ксенон болады. Әрі қарай түзету сұйық оттегін силикагельге адсорбциялау немесе айдау арқылы бөлінетін криптон-ксенон қоспасының 0,1–0,2% мөлшеріне дейін байытады. Болашақта ксенон-криптон концентратын криптонға және ксенонға айдау арқылы бөлуге болады.

Төмен көптігінің арқасында ксенон жеңіл инертті газдарға қарағанда әлдеқайда қымбат. 2009 жылы ксенонның бағасы стандартты қысымда газ тәрізді заттың литріне шамамен 20 еуроны құрады.

1. Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named sizes
2. Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named ХЭ