Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Цезий (лат. Caesіum; Cs) — элементтердің периодтық жүйесінің Қ тобындағы хим. элемент, ат. н. 55, ат. м. 132,91; сілтілік металдарға жатады. . Цезийді 1860 ж. неміс ғалымдары Г.Кирхгоф және Р.Бунзен спектроскоп. жолмен ашқан. Ол сирек элементтер қатарына жатады.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Өте жұмсақ, тұтқыр күміс сары металл  | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Цезий, 55 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 1, 6, s | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Xe] 6s1 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 18, 8, 1 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 267 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 235 | |||||||||||||||
| 343 | |||||||||||||||
| (+1e) 167 | |||||||||||||||
| 0,79 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| -2,923 | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | 0; +1 | ||||||||||||||
| 1-ші: 375,5 (3,89) кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 1,873 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 28.7 °C | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 667.6 °C | ||||||||||||||
| 2,09 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | 68,3 кДж/моль | ||||||||||||||
| 32,21 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| кубтық көлемдік центрленген | |||||||||||||||
| 6,140 Å | |||||||||||||||
| 39,2 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 35,9 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 1.7 ГПа | |||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 0.2 | ||||||||||||||
| 0.14 | |||||||||||||||
| 7440-46-2 | |||||||||||||||
Табиғаттағы табылу
Цезийдің екі минералы (авогадрит, поллуцит) белгілі. Цезий кенін (поллуцит) өндіру бойынша Канада — Танко кен орнында (Оңтүстік-Шығыс Манитоба, Берник-Лейк көлінің солтүстік-батыс жағалауы) цезийдің әлемдік қорының 70% - ға жуығы шоғырланған. Поллуцит Намибия мен Зимбабведе де өндіріледі. Ресейде поллуцит кен орындары Кольск түбегінде, Шығыс Саян мен Забайкальда бар. Поллуцит кен орындары Қазақстанда, Монғолияда және Италияда (Эльба о.) бар, бірақ олардың аз қоры бар және маңызды экономикалық мәні жоқ.
Физикалық қасиеттер
Тұрақты бір изотопы 137Cs(T1/2=33 жыл) бар.Цезий — күміс түсті ақ, өте жұмсақ металл, тығызд. 1,90 г/см3 (20°С-та) , балқу t 28.5 °C, қайнау t 705°С, барлық қосылыстарындағы тотығу дәрежесі +1, хим. қасиеттері жағынан калийге ұқсас, бірақ одан хим. активтігі жоғары.
Химиялық қасиеттер
Ауада өздігінен тұтанып, асқын тотық (Cs2O3) түзеді. Цезийді вакуумде, минералын май немесе керосинде сақтайды. Ол сумен реакцияласып Цезий гидрототығын түзеді және сутек бөледі. Галогендермен тікелей қосылысып, галогенсутек қышқылдарының тұздарын түзеді. Ц.Цезий қосылыстары лепидолит пен поллуциттен алынады. Металл Цезийді 700 — 800°С температурада металл кальциймен Цезий галогенидтерін тотықсыздандыру арқылы алады. Ол фотоэлементтер дайындауда, кейбір қосылыстары медицинада, т.б. қолданылады. Цезий көптеген өсімдіктер және жануарлардың тілінде кездеседі.
Ciлтемелер
"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Cezij lat Caesium Cs elementterdin periodtyk zhүjesinin Қ tobyndagy him element at n 55 at m 132 91 siltilik metaldarga zhatady Cezijdi 1860 zh nemis galymdary G Kirhgof zhәne R Bunzen spektroskop zholmen ashkan Ol sirek elementter kataryna zhatady 55 Ksenon Cezij BarijRb Cs Fr Periodicheskaya sistema elementov55 CsZhaj zattyn syrtky bejnesiӨte zhumsak tutkyr kүmis sary metallAtom kasietiAtauy simvol nomiriCezij 55Top tipiSiltilik metaldarTop period blok1 6 sAtomdyk massa 132 9054519 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Xe 6s1Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 18 18 8 1Atom radiusy267Himiyalyk kasietteri235343 1e 1670 79 Poling shkalasy 2 923Totygu dәrezheleri0 11 shi 375 5 3 89 kDzh mol eV 2 shi 2234 3 kDzh mol eV 3 shi 3400 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaMetallTygyzdyk 1 873 g sm Balku temperaturasy28 7 C 28 5 C 28 44 CҚajnau temperaturasy667 6 C 669 2 C2 09 kDzh molBulanu zhyluy68 3 kDzh mol32 21 Dzh K mol Molyarlyk kolem70 0 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 418 469 534 623 750 940Zhaj zattyn kristalldyk torykubtyk kolemdik centrlengen6 140 A39 2 KBaska da kasietteri 300 K 35 9 Vt m K 1 7 GPaMoos kattylygy0 20 147440 46 2Cezij CsTabigattagy tabyluCezijdin eki mineraly avogadrit pollucit belgili Cezij kenin pollucit ondiru bojynsha Kanada Tanko ken ornynda Ontүstik Shygys Manitoba Bernik Lejk kolinin soltүstik batys zhagalauy cezijdin әlemdik korynyn 70 ga zhuygy shogyrlangan Pollucit Namibiya men Zimbabvede de ondiriledi Resejde pollucit ken oryndary Kolsk tүbeginde Shygys Sayan men Zabajkalda bar Pollucit ken oryndary Қazakstanda Mongoliyada zhәne Italiyada Elba o bar birak olardyn az kory bar zhәne manyzdy ekonomikalyk mәni zhok Fizikalyk kasietterCezij Cs Pollucit mineraly Turakty bir izotopy 137Cs T1 2 33 zhyl bar Cezij kүmis tүsti ak ote zhumsak metall tygyzd 1 90 g sm3 20 S ta balku t 28 5 C kajnau t 705 S barlyk kosylystaryndagy totygu dәrezhesi 1 him kasietteri zhagynan kalijge uksas birak odan him aktivtigi zhogary Himiyalyk kasietterSs11O3 Auada ozdiginen tutanyp askyn totyk Cs2O3 tүzedi Cezijdi vakuumde mineralyn maj nemese kerosinde saktajdy Ol sumen reakciyalasyp Cezij gidrototygyn tүzedi zhәne sutek boledi Galogendermen tikelej kosylysyp galogensutek kyshkyldarynyn tuzdaryn tүzedi C Cezij kosylystary lepidolit pen pollucitten alynady Metall Cezijdi 700 800 S temperaturada metall kalcijmen Cezij galogenidterin totyksyzdandyru arkyly alady Ol fotoelementter dajyndauda kejbir kosylystary medicinada t b koldanylady Cezij koptegen osimdikter zhәne zhanuarlardyn tilinde kezdesedi Ciltemeler Қazak Enciklopediyasy 9 tom Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz