Задар xорв Zadar Цара итал Zara лат Jadera Хорватиядағы қала Далмацияның маңызды тарихи орталықтарының бірі Ол Адрия тең

Задар (xорв. Zadar), Цара (итал. Zara, лат. Jadera) — Хорватиядағы қала, Далмацияның маңызды тарихи орталықтарының бірі. Ол Адрия теңізінің орталық бөлігінде орналасқан және Задар жупаниясының орталығы болып табылады. Халқы — 71 471 адам (2011).

Задар

xорв. Zadar

Сағат тіліне қарсы бағытта жоғарыдан: және ежелгі рим форумындағы Епископ сарайы, , Әулие Доминик шіркеуі, Күн ескерткіші (ағыл.), Халық алаңы.

Әкімшілігі

Ел

ХорватияХорватия

Жупания

Задар

Мэр

Бранко Дукич

Тарихы мен географиясы

Координаттары

44°07′ с. е. 15°13′ ш. б. / 44.117° с. е. 15.217° ш. б. / 44.117; 15.217 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 44°07′ с. е. 15°13′ ш. б. / 44.117° с. е. 15.217° ш. б. / 44.117; 15.217 ^(G) ^(O) ^(Я)

Бұрынғы атаулары

Зара

Уақыт белдеуі

UTC+1, жазда UTC+2

Тұрғындары

Тұрғыны

71 471 адам (2011 ж.)

Сандық идентификаторлары

Телефон коды

23

Пошта индексі

23 000

zadar.hr (хорв.)

Задар

Задар шекарасы

Жалпы мәлімет

Қала Адрия жағалауындағы көптеген айлақтармен қоршалған. Задардың ескі қаласы, мәдени-тарихи маңызы жоғары, рим қаласының шегінде орналасқан.

Қала тұрғындарының негізгі бөлігі туризм, сауда, тамақ өнеркәсібі, балық аулау және балық өңдеу, машина жасау, кеме жасау салаларында жұмыс істейді.

1396 жылы құрылған және Хорватиядағы ең ескі университеттердің бірі болып табылады.

Қалаға жақын жерде үш ұлттық парк орналасқан — , және .

Тарихы

Б.з.д. IX ғасырдан бастап мұнда Ядера деп аталатын қонысы болды. Б.з.д. I ғасырда қала римдіктердің қолына түсті.

V ғасырда құлауынан кейін қала түрлі жаулаушылардың шабуылдарына жиі ұшырады. VII ғасырда, Далмация жағалауына славяндар келген кезде, Задар Византия империясының құрамына кіріп, Далмация провинциясының астанасы атанды. IX ғасырдың басында франктер қалаға шабуыл жасап, 812 жылы Задар қайтадан Византияның қоластына өтті. Задар Византияның стратегиялық (проконсул) резиденциясы болды. 1000-1024 жылдар аралығында қысқа уақытқа қалаға билік жүргізгеннен кейін, Византия оны қайтадан иеленді.

1069 жылы Хорватия патшасы хорват патшалығының ұзақ жылдар бойы армандаған мақсатын жүзеге асырды. Петар Крешимир Византиямен келісімшарт жасап, Адрия жағалауындағы маңызды портты қалалар, оның ішінде Задар, Хорватияның бақылауына өтті. Осы сәттен бастап Задардың тұрғындары, негізінен романдықтар, хорваттармен толығып, олар жақын славяндық қоныстардан Задарға көшіп келді.

1105 жылы Задар бойынша мажар-хорват патшасының билігін мойындап, кең автономия алу шартында келісім жасады. Осыдан кейін қала патшалық пен Венеция республикасы арасында үнемі соғысқа тартылды, нәтижесінде бірнеше рет билік ауысты. Венецияның Адриядағы сауда жолдары үшін Задар стратегиялық маңызды қала болғандықтан, Венеция оны иелену үшін күресті. Қала халқы патша жағында болды, себебі патшалық Задар тұрғындарына Венециядан әлдеқайда үлкен автономия берді. XII ғасырдың ортасында венециялықтар Задарды бағындырды, 1164 және 1168 жылдардағы тұрғындардың көтерілістері, мажар-хорват патшасы әскері тарапынан қолдау тапты, 1170 жылы Венеция тарапынан басып алынды. Бірақ 10 жылдан кейін Задар жаңа көтеріліс жасап, өзінің билеушісі мойындады. Бұл көтеріліс сәтті өттіп, 1190 жылы задарлық флот венециялықтарды теңіз шайқасында жеңді.

1202 жылы венециялық Задарға өзінің қарыздарын төлемеген крестшілерді жіберді. Қаланы қоршау қатаң өтті, ақырында, Задар шабуылмен алынып, толығымен тоналды. Папа III Иннокентий христиан Задарының тонауына қатысқан барлық қатысушыларды шіркеуден аластады. 1205 жылы қалпына келтірілген Задар Венециямен автономия шартында келісім жасасты, ал 1216 жылы патша мажар-хорват патшалығының Задарға қатысты талаптарынан бас тартты.

Алайда бұл тек бір кезең болды. Қала тұрғындары рухының сөгілмегенін олар 1242 жылы жаңа көтеріліс кезінде дәлелдеді. Көтеріліс басылғаннан кейін венециялықтар қалада қатал заңдар енгізді — хорваттардың қалада тұруына, хорваттармен некеге тұруына тыйым салынды, ал барлық задарлықтар Венецияға барып, тәубе етуі тиіс болды. Бұл шаралар нәтиже бермеді, 1311 жылы жаңа антивенециандық көтеріліс орын алып, 1313 жылы ғана басылды.

Мажарстан мен Венеция арасындағы қарсыласу жаңа кезеңге XIV ғасырдың ортасында, Әулие Иштван тәжінің иесі болған кезде, кірді. 1345 жылы Задарда басталған Венецияға қарсы көтеріліс соғысқа алып келді, оның барысында Людовик қала тұрғындарының қолдауымен Далмацияның барлық негізгі қалаларын, соның ішінде Задарды жаулап алды; сосын Италияның солтүстігіне жорық жасағаннан кейін, Венеция (1358 жыл) қабылдауға мәжбүр болды, нәтижесінде ол бүкіл Далмациядан айырылды.

Людовик патшалығының қуаты оның өлімімен аяқталды. Таққа таласушы арасындағы азаматтық соғыстар оның күшін әлсіретті. 1409 жылы Неаполь патшасы Далмацияны Венецияға 100 000 дукатқа сатты. Келесі 400 жыл бойы Задар мен басқа далмациялық қалалар Венецияның құрамында болды.

Венецияның Задардағы ықпалы, бір жағынан, қалаға тұрақтылық пен тыныштық әкелсе, екінші жағынан, сауда маңыздылығының төмендеуіне әкеп соқты, себебі Венеция Задарды өзінің шығыс саудасындағы транзиттік пункті ретінде қарастырып, дербес шаруашылық әрекеттеріне тыйым салды. Осы ғасырларда Задар бірнеше рет шығыстан келген сауда кемелерімен тараған оба індетінен зардап шекті.

XVI ғасырдан бастап Венеция мен Осман империясы арасында Адрияға бәсекелестік басталды. Задар осы соғыстарда венециялықтардың стратегиялық маңызды бекініс орталығы ретінде қызмет етті, осыған байланысты қалада көптеген қорғаныс құрылыстары салынды.

1797 жылы Венеция республикасының құлауынан кейін Задар, Далмацияның барлық аймағымен бірге, Аустрияға қосылды. Қысқа мерзімді француз билігінен кейін, 1813 жылы қала қайтадан Аустрия тәжінің қарамағына өтті. Наполеон билігі кезінде Задарда хорват тіліндегі алғашқы газет шығарылды.

XIX ғасырдың екінші жартысында Задар хорват мәдениеті мен ұлттық жаңғырудың орталығына айналды. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Задар Италияның оккупациясына ұшырады, ал соғыс аяқталғаннан кейін Истрия, , және Ластово аралдарымен бірге Италияның құрамына кірді, ал қалған Далмация (кейіннен Югославия патшалығы) қосылды.

1943-1944 жылдар аралығында соғыс кезінде Задар 72 рет ағылшын және американдық ұшақтармен жаппай бомбыланды, нәтижесінде қала дерлік толықтай қирады.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Задар Хорватия құрамында ЮСФР-ге кірді, бұл қаладағы италиян тұрғындарының жаппай кетуіне себеп болды.

1991 жылы Хорватияның тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін Задар қайтадан бомбылауға ұшырады, бұл жолы серб армиясымен. Қала 1993 жылдың қаңтарына дейін қоршауда болды, сол уақытта қала мен оның айналасындағы барлық аумақ хорват армиясының бақылауына өтті. Қалаға жекелеген шабуылдар 1995 жылға дейін, яғни Хорватиядағы соғыс аяқталғанға дейін жалғасты.

Климаты

Задар ылғалды субтропикалық (Cfa) және жерортатеңіздік (Csa) климаттың шекарасында орналасқан. Қыста орташа температура шамамен 8 °C, ал жазда шамамен 23 °C.

Задар ауа райы
Көрсеткіш	Қаң	Ақп	Нау	Сәу	Мам	Мау	Шіл	Там	Қыр	Қаз	Қар	Жел	Жыл
Орташа максимум, °C	10,8	11,3	13,6	16,6	21,3	25,2	28,2	28,2	24,3	20,0	15,1	11,9	18,9
Орташа минимум, °C	4,3	4,3	6,3	9,3	13,5	17,0	19,3	19,3	16,0	12,5	8,3	5,5	11,3
Жауын-шашын нормасы, мм	73	63	64	70	65	54	30	50	104	107	106	95	881
Дерекнама: VirtualGuide

Көлік жүйесі

Задар Хорватияның барлық ірі қалаларымен, Босния және Герцеговина қалаларымен және кейбір еуропалық астаналармен тұрақты автобус қатынасымен байланысқан. Қала ұлттық теңіз паром желілері арқылы жағалау бойындағы қалалармен және Задар топаралының аралдарымен, сондай-ақ халықаралық паром желісі арқылы Италияның Анкона қаласымен байланысқан.

Халқы

2011 жылы қала тұрғындарының саны 71 471 адамды құрады.

Задар қаласының халық саны жылдар бойынша
1857	1869	1890	1900	1910	1921	1931	1948	1953	1961	1971	1981	1991	2001	2011
8987	10 811	14 699	16 969	19 426	17 369	19 296	16 019	18 243	27 324	45 329	63 364	76 343	69 556	71 471

Бауырлас қалалары

(Франция, 1985 жылдан бастап)
Данди (Шотландия)
(Италия)
(Германия)
Секешфехервар (Мажарстан)
Падуя (Италия)
(Чили)
Банска Бистрица (Словакия)
(Польша)
(Украина)

Дереккөздер

Popis stanovništva, kućanstava i stanova 2011. godine. // dzs.hr.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 21 сәуір 2015.
2011 ж. халық, үй шаруашылықтары мен тұрғын үйлер санағы. Мемлекеттік статистика басқармасы.

Сыртқы сілтемелер

grad-zadar.hr (хорв.) Задардың ресми сайты
Задардағы туризм туралы сайт (ағыл.) (хорв.) (фран.) (нем.) (итал.)
Задар қаласының жаңалықтары (хорв.)

[census2011-1] Popis stanovništva, kućanstava i stanova 2011. godine. // dzs.hr.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 21 сәуір 2015.

[2] 2011 ж. халық, үй шаруашылықтары мен тұрғын үйлер санағы. Мемлекеттік статистика басқармасы.