Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жұмат Тұрғынбайұлы Шанин (1892, Желтау маңы, қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданы – 26 ақпан 1938, Алматы) – режиссер, драматург, актер, қазақтың ұлттық профессионалды театр өнерінің негізін салушылардың бірі, қоғам және театр қайраткері, Қазақ АКСР-інің халық артисі (1931).
| Жұмат Тұрғынбайұлы Шанин | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | Желтау маңы, қазіргі Баянауыл ауданы, Павлодар облысы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Қызметі | театр режиссеры, драматург |
| Театр | қазақ драма театры, |
| Марапаттары |
|
Арғын тайпасының Сүйіндік руының Қаржас бөлімінен шыққан.
Кедей шаруа отбасында дүниеге келген. Алғашында ауыл молдасынан оқып, ескіше хат таныды. Жас кезінен өмір теперішін көп көрсе де, Шанин ұлттық ойын-сауықтар мен ән-күйлерге ынтық болып өсті. Туған нағашысы Алтыбайдан ән салып, домбыра тартуды үйренді. Әсіресе Қоянды жәрмеңкесіне барып, халық сауыққойларының думанын тамашалау оның ой-қиялын қозғап, өнерге деген ынта-ықыласын арттырды. 1913 ж. Омбы қаласына келіп, біраз уақыт зауытта жұмыс істеді. Мұнда С.Сейфуллинмен, Н.Нұрмақовпен және Б.Серкебаевпен танысады, әрі өз бетінше оқып білімін жетілдіреді. 1915 – 1916 ж. бухгалтер курсында оқып бітіріп, зауытта бухгалтердің көмекшісі болып қызмет етеді. Осы жылдары алғаш рет қалалық театр спектакльдерін көреді. Бірақ көп ұзамай-ақ, патша үкіметінің жарлығымен Шанин майдан жұмысына тартылады; одан туған ауылына 1917 ж. оралды. Сол жылдан бастап Қарқаралыда, Павлодарда (1921 – 1922), Зайсанда (1922), Семейде (1923) және ОАК мүшесі болып, т.б. қоғамдық жауапты орындарда қызмет етті. Саяси-әлеуметтік және қоғамдық істерге белсене қатысу Шаниннің ой-өрісін кеңейтіп, кейінгі режиссерлік әрі жазушылық қызметіне игі ықпал жасады. 1920 ж. Семей қаласында «Ес аймақ» труппасын басқарды. Режиссерлік өнер жолын осы труппадан бастаған Шанин халық жыры негізінде жазылған өзінің «Арқалық батыры» мен С.Сейфуллинменнің «Қызыл сұңқарларын» (1922) қойды; сонымен қатар өзі осы аталмыш спектакльдерде Арқалық батырдың және Еркебұланның рөлін орындады. Бір бөлімді «Торсықбай» комедиясы 1925 ж. Семейдің «Таң» журналында жарияланды. Бұдан кейін ол қазіргі директоры (1926) болумен қатар оның көркемдік жағын басқарды. Шанин Қазақстандағы тұңғыш ұлт театрының негізін салып, оны ұйымдастыруда, сондай-ақ профессионалдық тұрғыда қалыптастырып, сахналық-шығармашылық жағынан өсу жолында зор еңбек сіңірді. Алғашқы шығармашылық-ұйымдастырушылық қызметінен бастап Шанин актерлер мәдениетін көтеруге, театр жұмысын белгілі бір жоспар бойынша жүргізуге, репертуардан тәрбиелік һәм идеялық-көркемдік сапасы жоғары драм. шығармалардың орын алуына ерекше көңіл бөлді. Бұл мәселелер «Қазақтың мемлекеттік театры», «Мемлекет театрының артистері» (1927), «Қазақстан мемлекеттік театры» (1928), «Театр тарихынан» (1931), «Сахна техникасын меңгерейік», «Сахнада шындықты тану» (1935) атты әр жылдары баспасөз беттерінде жарияланған мақалаларында жан-жақты қарастырылып қамтылды. 1927 ж. бір топ өнер шеберлерін бастап, Мәскеу қаласында өткен этнографикалық концертке қатысады, 1932 – 33 ж. қазіргі Қырғыздың мемлекеттік академиялық драма театрының (Бішкек қаласы) бас режиссері болды. 1934 ж. ашылған музыкалық театрды (қазіргі Қазақтың мемлекеттік академиялық опера және балет театры) ұйымдастыруға қатысып, Қ.Жандарбековпен бірге Е.Г. Брусиловскийдің «Жалбыр», «Қыз Жібек» пен «Ер Тарғынын» қойды. Осы музыкалық спектакльдер Мәскеу қаласында өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігі кезінде жоғары бағаланды. 1936 жылға дейін осы театрдың көркемдік жағын басқарған Шанин алғашқы музыка театр өнерінің қалыптасып дамуына да мол үлес қосты. Шанин қаламынан туған күрделі «Арқалық батыр», «Шахта» пьесалары 20 ғ-дың 30-жылдары республикада жаңа ұйымдаса бастаған көптеген қазақ театрларының (Семей музыкалы драма театры, Қарағанды облысы драма театры, Шымкент облысы драма театры, Жамбыл облысы драма театры) репертуарынан орын алды. Ш. халық би өнеріне де көңіл аударып, «Киіз басу», «Қоян-бүркіт», «Өрмек», «Шашу», т.б. секілді билерді музыкалық спектакльдерде пайдаланды. , пен Л.А. Хамиди Шаниннің орындауында бірқатар халық әндерін жазып алды; өз тұсынан да ән-күйлерді нотаға түсірді. Кезінде Ш. шығармашылығын Әуезов, Қ.И. Сәтбаев, Ғ.М. Мүсірепов, т.б. жоғары бағалады.
1972 ж. Шымкент облысы драма театрына және 1992 ж. бұрынғы «Южный» кеңшарына (Павлодар облысы) Шаниннің есімі берілді. 1973 ж. Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрында «Торсықбай» және «Айдарбек» комедиясы (реж. Ә.М. Мәмбетов пен ), ал 1992 ж. Шымкент облысы драма театрында «Арқалық батыр» драмасы (реж. Ә.Т. Құлданов) қойылды.
Дереккөздер
- Серік Имантайұлы Жақсыбаев Қаржас ұрпақтары — Павлодар: ЭКО, 2008. — 400 б. — 1000 таралым. — ISBN 9965-08-265-0.
- Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2
 | Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhumat Turgynbajuly Shanin 1892 Zheltau many kazirgi Pavlodar oblysy Bayanauyl audany 26 akpan 1938 Almaty rezhisser dramaturg akter kazaktyn ulttyk professionaldy teatr onerinin negizin salushylardyn biri kogam zhәne teatr kajratkeri Қazak AKSR inin halyk artisi 1931 Zhumat Turgynbajuly ShaninTugan kүni1892 1892 Tugan zheriZheltau many kazirgi Bayanauyl audany Pavlodar oblysyҚajtys bolgan kүni26 akpan 1938 1938 02 26 Қajtys bolgan zheriOral Қazak KSRAzamattygy KSRO Қazak KSRҚyzmetiteatr rezhissery dramaturgTeatrkazak drama teatry kyrgyz drama teatry kazak muzyka teatry Oral kazak muzyka drama teatryMarapattary Argyn tajpasynyn Sүjindik ruynyn Қarzhas boliminen shykkan Kedej sharua otbasynda dүniege kelgen Algashynda auyl moldasynan okyp eskishe hat tanydy Zhas kezinen omir teperishin kop korse de Shanin ulttyk ojyn sauyktar men әn kүjlerge yntyk bolyp osti Tugan nagashysy Altybajdan әn salyp dombyra tartudy үjrendi Әsirese Қoyandy zhәrmenkesine baryp halyk sauykkojlarynyn dumanyn tamashalau onyn oj kiyalyn kozgap onerge degen ynta ykylasyn arttyrdy 1913 zh Omby kalasyna kelip biraz uakyt zauytta zhumys istedi Munda S Sejfullinmen N Nurmakovpen zhәne B Serkebaevpen tanysady әri oz betinshe okyp bilimin zhetildiredi 1915 1916 zh buhgalter kursynda okyp bitirip zauytta buhgalterdin komekshisi bolyp kyzmet etedi Osy zhyldary algash ret kalalyk teatr spektaklderin koredi Birak kop uzamaj ak patsha үkimetinin zharlygymen Shanin majdan zhumysyna tartylady odan tugan auylyna 1917 zh oraldy Sol zhyldan bastap Қarkaralyda Pavlodarda 1921 1922 Zajsanda 1922 Semejde 1923 zhәne OAK mүshesi bolyp t b kogamdyk zhauapty oryndarda kyzmet etti Sayasi әleumettik zhәne kogamdyk isterge belsene katysu Shaninnin oj orisin kenejtip kejingi rezhisserlik әri zhazushylyk kyzmetine igi ykpal zhasady 1920 zh Semej kalasynda Es ajmak truppasyn baskardy Rezhisserlik oner zholyn osy truppadan bastagan Shanin halyk zhyry negizinde zhazylgan ozinin Arkalyk batyry men S Sejfullinmennin Қyzyl sunkarlaryn 1922 kojdy sonymen katar ozi osy atalmysh spektaklderde Arkalyk batyrdyn zhәne Erkebulannyn rolin oryndady Bir bolimdi Torsykbaj komediyasy 1925 zh Semejdin Tan zhurnalynda zhariyalandy Budan kejin ol kazirgi direktory 1926 bolumen katar onyn korkemdik zhagyn baskardy Shanin Қazakstandagy tungysh ult teatrynyn negizin salyp ony ujymdastyruda sondaj ak professionaldyk turgyda kalyptastyryp sahnalyk shygarmashylyk zhagynan osu zholynda zor enbek sinirdi Algashky shygarmashylyk ujymdastyrushylyk kyzmetinen bastap Shanin akterler mәdenietin koteruge teatr zhumysyn belgili bir zhospar bojynsha zhүrgizuge repertuardan tәrbielik һәm ideyalyk korkemdik sapasy zhogary dram shygarmalardyn oryn aluyna erekshe konil boldi Bul mәseleler Қazaktyn memlekettik teatry Memleket teatrynyn artisteri 1927 Қazakstan memlekettik teatry 1928 Teatr tarihynan 1931 Sahna tehnikasyn mengerejik Sahnada shyndykty tanu 1935 atty әr zhyldary baspasoz betterinde zhariyalangan makalalarynda zhan zhakty karastyrylyp kamtyldy 1927 zh bir top oner sheberlerin bastap Mәskeu kalasynda otken etnografikalyk koncertke katysady 1932 33 zh kazirgi Қyrgyzdyn memlekettik akademiyalyk drama teatrynyn Bishkek kalasy bas rezhisseri boldy 1934 zh ashylgan muzykalyk teatrdy kazirgi Қazaktyn memlekettik akademiyalyk opera zhәne balet teatry ujymdastyruga katysyp Қ Zhandarbekovpen birge E G Brusilovskijdin Zhalbyr Қyz Zhibek pen Er Targynyn kojdy Osy muzykalyk spektaklder Mәskeu kalasynda otken kazak әdebieti men onerinin onkүndigi kezinde zhogary bagalandy 1936 zhylga dejin osy teatrdyn korkemdik zhagyn baskargan Shanin algashky muzyka teatr onerinin kalyptasyp damuyna da mol үles kosty Shanin kalamynan tugan kүrdeli Arkalyk batyr Shahta pesalary 20 g dyn 30 zhyldary respublikada zhana ujymdasa bastagan koptegen kazak teatrlarynyn Semej muzykaly drama teatry Қaragandy oblysy drama teatry Shymkent oblysy drama teatry Zhambyl oblysy drama teatry repertuarynan oryn aldy Sh halyk bi onerine de konil audaryp Kiiz basu Қoyan bүrkit Өrmek Shashu t b sekildi bilerdi muzykalyk spektaklderde pajdalandy pen L A Hamidi Shaninnin oryndauynda birkatar halyk әnderin zhazyp aldy oz tusynan da әn kүjlerdi notaga tүsirdi Kezinde Sh shygarmashylygyn Әuezov Қ I Sәtbaev Ғ M Mүsirepov t b zhogary bagalady 1972 zh Shymkent oblysy drama teatryna zhәne 1992 zh buryngy Yuzhnyj kensharyna Pavlodar oblysy Shaninnin esimi berildi 1973 zh Қazaktyn memlekettik akademiyalyk drama teatrynda Torsykbaj zhәne Ajdarbek komediyasy rezh Ә M Mәmbetov pen al 1992 zh Shymkent oblysy drama teatrynda Arkalyk batyr dramasy rezh Ә T Қuldanov kojyldy DerekkozderSerik Imantajuly Zhaksybaev Қarzhas urpaktary Pavlodar EKO 2008 400 b 1000 taralym ISBN 9965 08 265 0 Tarihi tulgalar Tanymdyk kopshilik basylym Mektep zhasyndagy okushylar men kopshilikke arnalgan Қurastyrushy Togysbaev B Suzhikova A Almaty Almatykitap baspasy 2009 ISBN 978 601 01 0268 2 Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz