Мәмбетов Әзірбайжан Мәдиұлы

Әзірбайжан Мәдиұлы Мәмбетов (2 қыркүйек 1932(19320902), қазіргі Ресей Федерациясы, Волгоград облысы, , селосы — 17 қараша 2009, Астана) — қазақстандық және бұрынғы кеңес театр, кино және опера режиссері, педагог, қоғам қайраткері, КСРО және Қазақстанның халық әртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.

Әзірбайжан Мәдиұлы Мәмбетов
Жалпы мағлұмат
Туған күні	2 қыркүйек 1932 (1932-09-02)
Туған жері	селосы, , , , , КСРО
Қайтыс болған күні	17 қараша 2009 (2009-11-17) (77 жас)
Қайтыс болған жері	Астана, Қазақстан
Азаматтығы	Қазақстан  КСРО (1932-1991)
Мамандығы	театр, кино және опера режиссёрі, театр педагогы, актер
Белсенді жылдары	1948-1980
Марапаттары	Халық қаһарманы

Қазақстанның Халық қаһарманы және ең жоғары «Отан орденінің» иегері.

Астана қаласының Құрметті азаматы (2000 жыл).

Өмірбаяны

Байұлы тайпасы Жаппас руынан шыққан.

• 1952 жылы , 1957 жылы Мәскеу қаласындағы Мемлекеттік театр өнері институтының (қазіргі Мемлекеттік театр өнері академиясы) режиссерлік факултетін (проф. Н.И. Горчаков пен А.А. Гончаровтың мектебі бойынша) бітірді.
• 1957 — 1995 жылдары Қазақтың мемлекеттік академия, драма театрында режиссер, директор, киностудиясында стажер-режисер, Қазақфильм студиясының көркемдік жағын басқарушы, бас режисер қызметтерін атқарған.
• 1970 жылдан педагогикалық қызметпен шұғылданады,
• 1979 жылдан Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институтының (қазіргі Қазақ ұлттық өнер академиясы) профессоры;
• 1981 жылдан Қазақ театр қоғамының (қазіргі Қазақстан театр қайраткерлері одағының) төрағасы, 1996 жылдан президенті.
• 1999 жылдан (Астана қаласында) көркемдік жағын басқарады.

Өнер жолы

Мәмбетов өзінің режиссерлік өнер жолын 1957 жылы Ш.Хұсайыновтың “Ертіс жағасында” пьесасын қоюмен бастады.

Комедия жанрындағы қойылымдары

• Қ.Мұхамеджановтың “Бөлтірік бөрік астында” (1959, осы спектакльде өзі Арыстанның рөлін орындады),
• М.Әуезовтің “Айман-Шолпан” (1960),
• Қ.Байсейітов пен К.Шаңғытбаевтың “Беу қыздар-ай” (1960),“Құдағи келіпті” (1961),
• Лопе де Веганың “Қызғаныштан махаббат” (1962),
• М.Фриштің “Дон Жуанның думаны” (1968),
• “Ой жігіттер-ай” (1970),
• Ф.Эрвенің “Түлкі бикеш” (1984)

Басқа да қойылымдар

• Ш.Айтматов пен Қ.Мұхамеджановтың “Көктөбедегі кездесуін” (1975),
• Ә.Әбішевтің “Мансап пен ұжданын” (1974),
• Т.Ахтановтың “Анты” (1977) мен “Жоғалған досын” (1985),
• Айтматовтың “Ақ кемесі” (1984, инсценировкасын өзі жасаған) мен “Боранды бекетін” (“Ғасырдан да ұзақ күн” деген атпен, 1990) сахнаға шығарды.

Трагедия жанрындағы қойылымдары

• Әуезов пен Л.С. Соболевтің “Абай” (1962),
• Айтматовтың “Ана — Жер-ана” (1964, Қазақстан Мемл. сыйл., 1966),
• Ғ.Мүсіреповтің “Қозы Көрпеш — Баян сұлу” (1971) сияқты трагедиялары Мәмбетов трактовкасы бойынша оптимистік рухта шешім тапты.
• Әуезовтің “Қара қыпшақ Қобыландысы” (1967) мен “Қарагөзін” (1981),
• Ә.Нұрпейісовтің “Қан мен тер” (1973, инсценировкасын өзі жасаған; КСРО Мемл. сыйл., 1974),
• А.П. Чеховтың “Ваня ағайын” (“Сүйікті менің ағатайым” деген атпен, 1982; сондай-ақ 1996 ж. Орыстың мемл. академ. драма театрында),
• У.Шекспирдің “Кориоланын” (1992),
• Софоклдың “Эдип патшасын” (1993) қойып, батыл, ізденімпаз суреткер екенін танытты.

Либреттолары

• 1958 ж. Мәскеу қаласында өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысты. Мәмбетов муз. шығармаларды сахналау жұмысымен де айналысты.
• А.Жұбанов пен Л.Хамидидің “Төлеген Тоқтаров” (1963),
• Ғ.Жұбанованың “Еңлік-Кебек” операсын (1975) қоюмен бірге “Ақ құс туралы аңыз” (1966) және “Қарагөз” (1991) балеттерінің либреттосын да жазды.

Фильмдері

• “Ән қанатында” (1966),
• “Қан мен тер” (1978);
• “Жаушы” (1980) фильмдерін қойды.

Фильмографиясы

Актёр ретінде

• 1948 - Алтын керней - Төкен
• 1955 - - эпизод

Режиссер ретінде

• 1966 - Ән қанатында
• 1970 -
• 1976 -
• 1978 - Қан мен тер
• 1980 -

Қоғамдық қызметі

• (2000).
• Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Әдебиет, өнер және сәулет саласындағы (1998) және
• Қазақстан Ресупубликасы Президенті жанындағы мүшесі,

Марапаттары

• 1961 "Қазақ КСРның еңбек сіңірген өнер қайраткері"
• 1965 "Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы" (Ш.Айтматовтың "Ана жер ана" спектельі үшін)
• 1970 Қазақстанның халық әртісі (Қазақ КСР халық артисі)
• 1972 "Қарақалпақстанның халық артисі"
• 1974 КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. (Ә.Нұрпейісовтың "Қан мен тер" спектакльі үшін)
• «Еңбек Қызыл Ту ордені»
• «
• 2000 жылы президент жарлығымен қазақ театр өнеріне сіңірген зор еңбектері үшін ҚР Ең жоғарғы марапаты алтын жұлдызды Халық қаһарманы атағы және ең жоғары «Отан ордені» берілді.
• 2000 жылы Астана қаласының Құрметті азаматы атағы берілді.
• Бірнеше медальдар мен "Құрмет" грамоталарымен марапатталған.

Жеке өмірі

Әзірбайжан Мәдиұлының жұбайы: әйгілі композитор, КСРО және Қазақстанның халық артисі, Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, педогог-профессор Ғазиза Ахметқызы Жұбанова (1927-1993). Бес баласы бар.

Әзірбайжан Мәдиұлының әпкесі: танымал театр актрисасы, Қазақ КСР Еңбек сіңірген артисі Аққағаз Мәдиқызы Мәмбетова.