Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ежелгі Русь мәдениеті — шекарасы Тамань түбегіне, сондай- ақ Солтүстік Двинаның жоғарғы аңғарына дейін, ал батысында Висланның жоғарғы арнасына дейін созылған Киев державасының мәдениеті ғана емес, сонымен қатар қуатты княздігінің, боярлар республикасының, одан қалды сындарлы кезеңнің қатал сынағынан мүдірмей өтіп, елді біріктіру күресіне басшылық жасап, сол күрестің бел ортасында болған Мәскеу князьдігінің өнері.
XIII—XIV ғасырларда орыс мөдениеті
XIII—XIV ғасырларда орыс мөдениетінің орталығы Новгород қаласы болды. Кескіндемелік және сәулетшілік ескерткіштерімен өзін «Ұлы мәртебелі Новгород» деп атаған бұл тарихи қаланы шетелдік бір автор «байлығы жағынан тек Риммен ғана теңесе алады» деп бағалауы тегіннен-тегін емес сияқты. Мұндағы орыс халқының рухы сіңген өнер дүниелерінің бірі Новгород Кремліндегі қасиетті София соборы, Юрий монастырының Георгиев соборы және т.б. Дүниені табындырған әсемдіктің ұлы ескерткіштерінің қатарына жататын Киев соборының тікелей ықпалымен салынған Новгород Софиясы өзіне ғана тән ерекшеліктері бар құдіретті де, сымбатты ғимарат. Новгородтың князьдік ғибадатханаларының ішіндегі ең мәртебелісі Юрий монастырын орта ғасыр дәуірінің даңқты ғимараттарының қатарына әбден жатқызуға болады. Христиан мәдениетінің ажырамас бөлігі икона («бейне» деген мағынаны білдіретін грек сөзінен шыққан) жасау ісінде дәл Ресейдегідей соншалықты ғажайып туындылар жасалып, ғасырлар бойы бүкіл бір халықтың бейнелеу өнерінің сүйікті түрі болған жоқ. Икона сюжеттері діни христиандық негізге құрылды. Ал сол Новгородтық иконалардың бүгінге дейін сақталғандардың ішінде әлемдік маңызы ғажайып дүниелер бар. Солардың бірі шамамен XII ғасырдың соңында жасалған «Алтын шашты періште». Осы бір таңғажайып естен кетпес бейнеде қаншалық биік, таза сүлулық бар десеңізші.
Mәскеулік кезең мәдениеті
XV ғасырда Новгородтық өнердің тарихы аяқталды деуге болады, өйткені бұл құбылыс өнердің үздік табыстарының тоқырауынан байқала бастады. Киев Русінің құлдырауынан кейінгі орыс мәдениетінің дамуындағы жарқын беттердің бірі — орыс мәдениетінің гүлденген дәуірі XVI—XVII ғасырлар, яғни мәскеулік кезең мәдениеті болып саналады. XV ғ. аяғына қарай Мәскеу шығыс Еуропада саяси жағынан да, сондай-ақ мәдени жағынан да беделге ие болды. Дүниені дүр сілкіндірген құдіретті Византия мемлекеті құрып бара жатты, оңтүстік славяндардың мәдениеті ыдырай бастады, монгол- татар езгісі әлі де жойыла қоймады, Дмитрий Донскойдың тарихи жеңісі Мәскеу державасының мерейін көтере түсті. Ендігі жерде тек Русьтен ғана емес, әр елдерден Мәскеу ұлы княздігіне өнер адамдары ағылып келе бастады, сөйтіп Мәскеу қаласы ең ірі мәдени орталықтардың біріне айнала бастады. 1454 ж. Константинопольдың құлдырауына байланысты орыстың православиелік шіркеуі біртіндеп тәуелсіздік алды және батыстық христиандық дүниеден бөліне бастады. Ендігі жерде христиан дінінің басты қамқоршысына айналған Русь правословиені жандандыру және дүние жүзіне тарату міндетін өз қолына алды, сөйтіп мәскеулік Русь өзін «Қасиетті Русь» деп танып, ал Мәскеу — «Үшінші Римге» айналады. 1547 жылдан, яғни IV Иван патшалық таққа отырған кезден бастап, Русь Ресей — деп, ал орыс елі — Ресей мемлекеті деп ресми түрде атала бастады. 1480 жылы Мәскеудің алтын Ордаға тәуелділігі жойылды, бірақ орыс еліне шығыс мәдениетінің әсері толастай қойған жоқ. XIV—XV ғасырларда кескіндеме ісінде Мәскеу мектебінің шоқтығы биік болды. 1390 ж. шамасында Мәскеуге Новгородта асқан өнерімен даңққа бөленген Феофан Гректің шақырылуы қаланың көркін одан әрі түрлендіре түсті. Ол XIV—XV ғасырларда Мәскеудің көркемдік өмірінің басты тұлғасына айналды. Феофанның Мәскеуде жасаған туындыларынан салтанаттылықты, өмірге деген құштарлықты айқын аңғаруға болады. Орыс өнерінің ұлы шығармасы деп танылған — Мәскеу Кремліндегі Благовещенск соборының икона тасын (1405 ж.) жасау Феофан Гректің басшылығымен және кейіннен өнер дүниесінде аты аңызға айналған (1360—1430 ж. шамасы) қатысуымен жүзеге асырылды. Андрей Рублев көзінің тірісінде аса көрнекті шебер болып саналғанымен, шынайы даңққа өлгеннен кейін көп жылдар өткен соң ғана бөленді. Оның есесіне бұл талас тудырмайтын дүниежүзілік даңқ болатын. Рублевтің ең таңдаулы шегіне жете айқындалған шығармасы — қасиетті «Үштік». Суретші византиялық композицияларды ой елегінен өткізе отырып, басты назарды үш періштенің бейнесіне аударған. Сезімдері бірдей, ойлары ортақ үш періште бейнелері өздерінің әсерлі көріністерімен, қасиетті пейілдерімен, жан жүректі жарып шыққан мейірімділіктерімен, пәк сезімдерімен тартымды. Иә, бұл мәңгілік ажырамас тұңғиық бірлік дүниесі, сондықтан да біз бүл үш шығарманың сюжетін адамға тән бүкіл талпыныстардың тиянақ табуы деп қабылдаймыз. Ұлы шебердің осы бір ғажайып туындысының алдында тұрғанда Леонардо да Винчидің «Кескіндеме — өнер падишасы» деген даналық пікірін еріксіз еске аласыз. Қорыта келгенде айтарымыз, XIV—XVI ғасырларда ұлы орыс халқының мәдениеті қалыптасу дәуірін бастан кешірді. Шындығында да, дәл XVI ғасырдан бастап орыс халқы мәдениетінің нағыз тарихы басталады. Ресейдің XVII ғасыр мәдениеті сол кезеңдегі буырқанған саяси жағдайларға (шетел интервенциясы мен шаруалар соғысы) байланысты қарама-қайшы талпыныстар мен арман-мақсаттарға толы болды. Орта ғасырлық дүние таным түбегейлі өзгерістерге ұшырап дүниенің бет-бейнесі өзгерді. XVII ғасырдың адамдары өткен мәдениеттің құлдырауын өздерінің ғана емес, сонымен бірге бүкіл ұлттық трагедиясы деп қабылдады. Бұл кезең екі мәдениеттің — барокко мен «мұжықтық» мөдениеттің бақталастық кезеңі болды. Орыс медениетінде идея бірлігі, тарихтың шексіздігі, болашаққа бағдар алу сияқты жаңа өмірдің нышандары байқала бастады. XVII ғасыр басыңда Борис Годунов мөдениетке, ағартушылыққа, Батыc өркениетіне ерекше мән бере бастады. Соның нәтижесінде Батыc елдерімен сауда қарым-қатынастары кеңейіп, қалалар гүлденіп, ірі мәдени орталықтарға айналды, Мәскеудегі Кремльді жаңғырту ісі қайтадан қолға алынды. Бірақ қалаларда Ресей халқының 2%-і ғана тұрды, демек халықтың басым көпшілігі шаруалар болды. Қалай болғанда да, XVII ғасырда орыс мәдениетінің орта ғасырлық дәуірі аяқталды, сөйтіп жаңа заман мәдениетінің элементтері туындап келе жатты. Мұңдай мәнді өзгерістер орыс мәдениетінің барлық салаларында да байқалады. Мысалы, әдебиет саласында: ақсүйектік бағыт қалыптасып, демократиялық сарын орын алса, ал ғылым саласында нақты тәжірибеге жүгінушілік, кескіндеме өнерінде реалистік тенденциялар орын ала бастады. Халықаралық қарым-қатынастардың кеңеюіне, мемлекеттік аппараттың өсуіне және қалалық өмірдің жандануына байланысты ағартушылық ісі жолға қойылды. Соның нәтижесінде XVII ғасырда халықтың сауаттылығы біршама өсті. Сол кездегі мәліметтер бойынша сауаттылық помещиктер арасында 65%, көпестерде — 96%, ал шаруалар арасында небәрі 15% болған (Добрынин В.И.. — М., 1993. — С. 87). XVII ғасыр ортасына қарай мемлекеттік және жеке мектептер ашылып, онда түрлі пәндермен қатар шет тілдері де оқытыла бастады. 1637 ж. Мәскеуде Ресейдің тұңғыш жоғары оқу орны Славян-грек-латын Академиясы ашылды. Оған Италияның Падуан университетін бітірген ағайынды Лихудалар басшылық жасады. Батыстық ықпалмен алғашқы театр қойылымдары қойыла бастады. 1675 ж. орыс театрының сахнасында алғаш рет балет қойылды. Ресейдің XVII ғасырдағы мөдени өмірінің басты ерекше- ліктерінің бірі өнер адамдарының Мәскеуге шоғырлануы болды. Сондықтан да болар, елдің әр түкпірінен келген сәулетшілер, зергерлер, суретшілер және т.б. орыс халқының даңқты мәдениет мұраларының бірі Кремльдегі «Қару-жарақ палатасының» жұмыстарына белсене араласқан. Осы орайда реалистік өнердің қалыптасуына айрықша үлес қосқан, өнер теоретигі, XVII ғасырдың аса ірі суретшісі С.Ф. Ушаковтың (1626—1686 ж.) мерейі үстем болды. Отыз жылдан астам уақыт орыс мемлекетінің барлық көркем творчествосын басқарған, өнер саласындағы қажымаc қайраткер, әрі тамаша педагог Ущаковтың аса көрнекті адам болғаны даусыз. Ол сонымен қатар келесі ғасырда тамаша өркендеген орыстың портреттік кескіндемесінің негізін қалаушылардың бірі болды. XVII ғасырдың бірінші жартысында шеберлер А. Константинов» Б. Огурцов және т.б. салған Мәскеу Кремліндегі атақты Терем сарайы (1635—1636 ж.) сол кездегі азаматтық құрылыстың ішіндегі ең ірісі болса, ал Никитинкадағы Троица шіркеуі (1635—1653 ж.) XVII ғасырдан сәулетшілік және кескіндемелік ;ізденістен туған сүйкімді әшекейліктің сөлі болып саналады.XVII ғасырда миниятюра да, графика да гүлдеді, бірақ солардың ішінде орыстың зергерлік және қолданбалы өнерінің шоқтығы биік болды.XVII ғасырдың басындағы Ресей топырағындағы мәдени өзгерістер Ұлы Петрдің реформаларымен тығыз байланысты болды. Бұл кезеңде, халық тарихының жаңа дәуірі басталды. Ресейдің жаңа заман мөдениетінің басты сипаты — оның басқа халықтар мөдениеттерімен тығыз байланыста дамуы болды. Ұлттық тұйықтықты бұзу мақсатында жүргізілген көрегендік мемлекеттік саясаттың нәтижесінде Батыс елдермен қарым-қатынастар арнасы кеңейіп, Ресейге гуманистік және рационалистік ілімдер біртіндеп ене бастады. Абсолютизм идеологиясы Еуропалық ағартушылық, рационализм идеяларымен толықтырылды. Бұл өзгерістер мәдениет саласына да өз ықпалын тигізбей қойған жоқ. Дифференциация процесі басталып, мәдениеттің жаңа салалары қалыптаса бастады. Ең бастысы, жаңа мәдениетте демократияға талпынушылық тенденциялары байқалды.Петрдің реформалары қоғамдық өмірдің барлық салаларымен қатар мәдени өмірді де қамтыды. Соның нәтижесінде бұдан кейінгі кезеңдермен салыстырғанда мәдени дамудың қарқыны күшейіп, өнер саласында жаңа стильдер (, рококо, классицизм) қалыптасты. Бүл Ресейлік жаңа заман мөдениетінің басты ерекшелігі болды.Ерекше атап өтетін бір жайт, тек қана Петрдің кезінде ғана мектеп, жастарға білім беру мәселесі — мемлекеттік мәселеге айналды.Мамандар тапшылығына байланысты отандық ақсүйектік мектептер жүйесімен қатар, XVIII ғасырдың бірінші ширегінен бастап жастарды шетелдерде оқыту ісі қолға алына бастады. Халықтық ағарту ісінің жолға қойылуы, түрлі мектептердің ашылуы — оқулықтар санын көбейтуді қажет етті. Сөйтіп XVIII ғасыр басынан бастап кітап басып шығару ісі жолға қойылды. Жаңа жағдайда ескі оқулықтардың орнына «Әліппе», «Славян грамматикасы», «Арифметика» сияқты мүлде жаңа заман талабына сай оқулықтар шығарыла бастады.
Баспалар
Ұлы Петрдің Ресейде мерзімдік басылымдарды жолға қоюы — халықты ағартудағы басты қадамдардың бірі болды. Халық ара- сына кеңінен тарай бастаған «Ведомости» ғазеті — Ресейдің ең бірінші ресми газеті болды. Кітап басып шығару ісінің қолға алынуына байланысты кітап саудасы да жолға қойылды. 1714 жылы кейіннен Ғылым Академиясының кітапханасының қорына негіз болған, түңғыш мемлекеттік Кітапхана ашылды. Ал 1719 жылы орыстың бірінші музейі өз жүмысын бастады, кейіннен бүл музей, I Петрдің кезінде-ақ Ресей империясының тарихын жазуға алғашқы талпыныстар жасалды. Үлы Петрдің ғылым жөне ағартушылық саласындағы жемісті еңбегінің заңды қорытындысы Петербургте Ғылым Академиясының ашылуы болды. Бірақ, өкінішке орай, Академия ресми түрде 1725 ж., яғни Петр қайтыс болғаннан кейін ғана ашылды.Ұлы Петр жүргізген реформалар Ресейдің қоғамдық саяси, мәдени өнерінің сан-саласын қамтыды, бұл шаралар Ресейдің мәдени даму қарқынын тездетіп, мәдениеттің гүлденуіне ықпал жасады. Киев Русінен бастап императорлық Ресейге дейінгі орыс мөдениетінің тарихында XIX ғасырдың алатын орны ерекше. Біріншіден, бұл кезең мәдени өрлеу кезеңі болғандықтан рухани биіктіктен көрінген бүл дәуірді ұлы орыс Ренессансы деп атауға толық хақымыз бар. Басқаны былай қойғанда, орыстың қырық жазушысы адамзаттың екі бірдей ғасырына рухани азық берді. XIX ғасыр адамзат баласының ынтымақтастығы мен тендігі, бақыты мен еркіндігіне байланысты философиялық — адамгершілік ізденістерге толы болды. XIX ғасыр — XX ғасыр табалдырығында туындап келе жатқан жаңашылдық пен мөдени өзгерістердің дамуындағы шешуші кезең, орыс мәдениетінің «алтын ғасыры». «Алтын ғасыр» ұлы орыс ақыны Пушкиннің өмірге келуінен басталып, ақылдылығы, ғүламалығы жөнінен ешкімнен де кем түспейтін метафизик-философ В. Совольевтің өлімімен аяқталды. Ресей тарихындағы бірде-бір ғасыр дөл «Алтын ғасырдай» Ресейді «құтқаруға», жаңғыртуға бағытталған теориялар мен ілімдерді өмірге келтірген жоқ.Дәл XIX ғасырдағыдай еш уақытта да сансыз қоғамдық қозғалыстар (анархистер, атеистер, халықшылдар, марксистер, нигилистер және т.б.) белең алған емес. XIX ғасыр — Ұлылар ғасыры болды. Олар: Пушкин мен , Гоголь мен Герцен, Хомяков пен Аксаков, Сперанский мен Уваров, Ушинский мен Михайловский, Чернышевский мен Лавров, мен , Леонтьев пен Соловьев. Н. Бердяевтің пайымдауынша, «Ресей XIX ғасырда өзінің ерекше даму жолын ой елегінен өткізді», Батыс-Шығыс дилемасындағы өзінің тарихи рөлін анықтай білді. Олай болса, XIX ғасыр мәдениеті дүниежүзілік мәдениет тарихындағы асқарлы белестердің бірі болды, өйткені дәл осы бір тарихи кезеңде орыстың ұлттық мәдениетінің нақты қалыптасуы жүзеге асырылады.
Дереккөздер
- История культуры России
- Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арнлған оқулық. Алматы: Раритет, 2005.- 416 бет. ISBN 9965-663-71-8
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ezhelgi Rus mәdenieti shekarasy Taman tүbegine sondaj ak Soltүstik Dvinanyn zhogargy angaryna dejin al batysynda Vislannyn zhogargy arnasyna dejin sozylgan Kiev derzhavasynyn mәdenieti gana emes sonymen katar kuatty knyazdiginin boyarlar respublikasynyn odan kaldy syndarly kezennin katal synagynan mүdirmej otip eldi biriktiru kүresine basshylyk zhasap sol kүrestin bel ortasynda bolgan Mәskeu knyazdiginin oneri XIII XIV gasyrlarda orys modenietiXIII XIV gasyrlarda orys modenietinin ortalygy Novgorod kalasy boldy Keskindemelik zhәne sәuletshilik eskertkishterimen ozin Ұly mәrtebeli Novgorod dep atagan bul tarihi kalany sheteldik bir avtor bajlygy zhagynan tek Rimmen gana tenese alady dep bagalauy teginnen tegin emes siyakty Mundagy orys halkynyn ruhy singen oner dүnielerinin biri Novgorod Kremlindegi kasietti Sofiya sobory Yurij monastyrynyn Georgiev sobory zhәne t b Dүnieni tabyndyrgan әsemdiktin uly eskertkishterinin kataryna zhatatyn Kiev soborynyn tikelej ykpalymen salyngan Novgorod Sofiyasy ozine gana tәn erekshelikteri bar kudiretti de symbatty gimarat Novgorodtyn knyazdik gibadathanalarynyn ishindegi en mәrtebelisi Yurij monastyryn orta gasyr dәuirinin dankty gimarattarynyn kataryna әbden zhatkyzuga bolady Hristian mәdenietinin azhyramas boligi ikona bejne degen magynany bildiretin grek sozinen shykkan zhasau isinde dәl Resejdegidej sonshalykty gazhajyp tuyndylar zhasalyp gasyrlar bojy bүkil bir halyktyn bejneleu onerinin sүjikti tүri bolgan zhok Ikona syuzhetteri dini hristiandyk negizge kuryldy Al sol Novgorodtyk ikonalardyn bүginge dejin saktalgandardyn ishinde әlemdik manyzy gazhajyp dүnieler bar Solardyn biri shamamen XII gasyrdyn sonynda zhasalgan Altyn shashty perishte Osy bir tangazhajyp esten ketpes bejnede kanshalyk biik taza sүlulyk bar desenizshi Mәskeulik kezen mәdenietiXV gasyrda Novgorodtyk onerdin tarihy ayaktaldy deuge bolady ojtkeni bul kubylys onerdin үzdik tabystarynyn tokyrauynan bajkala bastady Kiev Rusinin kuldyrauynan kejingi orys mәdenietinin damuyndagy zharkyn betterdin biri orys mәdenietinin gүldengen dәuiri XVI XVII gasyrlar yagni mәskeulik kezen mәdenieti bolyp sanalady XV g ayagyna karaj Mәskeu shygys Europada sayasi zhagynan da sondaj ak mәdeni zhagynan da bedelge ie boldy Dүnieni dүr silkindirgen kudiretti Vizantiya memleketi kuryp bara zhatty ontүstik slavyandardyn mәdenieti ydyraj bastady mongol tatar ezgisi әli de zhojyla kojmady Dmitrij Donskojdyn tarihi zhenisi Mәskeu derzhavasynyn merejin kotere tүsti Endigi zherde tek Rusten gana emes әr elderden Mәskeu uly knyazdigine oner adamdary agylyp kele bastady sojtip Mәskeu kalasy en iri mәdeni ortalyktardyn birine ajnala bastady 1454 zh Konstantinopoldyn kuldyrauyna bajlanysty orystyn pravoslavielik shirkeui birtindep tәuelsizdik aldy zhәne batystyk hristiandyk dүnieden boline bastady Endigi zherde hristian dininin basty kamkorshysyna ajnalgan Rus pravoslovieni zhandandyru zhәne dүnie zhүzine taratu mindetin oz kolyna aldy sojtip mәskeulik Rus ozin Қasietti Rus dep tanyp al Mәskeu Үshinshi Rimge ajnalady 1547 zhyldan yagni IV Ivan patshalyk takka otyrgan kezden bastap Rus Resej dep al orys eli Resej memleketi dep resmi tүrde atala bastady 1480 zhyly Mәskeudin altyn Ordaga tәueldiligi zhojyldy birak orys eline shygys mәdenietinin әseri tolastaj kojgan zhok XIV XV gasyrlarda keskindeme isinde Mәskeu mektebinin shoktygy biik boldy 1390 zh shamasynda Mәskeuge Novgorodta askan onerimen dankka bolengen Feofan Grektin shakyryluy kalanyn korkin odan әri tүrlendire tүsti Ol XIV XV gasyrlarda Mәskeudin korkemdik omirinin basty tulgasyna ajnaldy Feofannyn Mәskeude zhasagan tuyndylarynan saltanattylykty omirge degen kushtarlykty ajkyn angaruga bolady Orys onerinin uly shygarmasy dep tanylgan Mәskeu Kremlindegi Blagoveshensk soborynyn ikona tasyn 1405 zh zhasau Feofan Grektin basshylygymen zhәne kejinnen oner dүniesinde aty anyzga ajnalgan 1360 1430 zh shamasy katysuymen zhүzege asyryldy Andrej Rublev kozinin tirisinde asa kornekti sheber bolyp sanalganymen shynajy dankka olgennen kejin kop zhyldar otken son gana bolendi Onyn esesine bul talas tudyrmajtyn dүniezhүzilik dank bolatyn Rublevtin en tandauly shegine zhete ajkyndalgan shygarmasy kasietti Үshtik Suretshi vizantiyalyk kompoziciyalardy oj eleginen otkize otyryp basty nazardy үsh perishtenin bejnesine audargan Sezimderi birdej ojlary ortak үsh perishte bejneleri ozderinin әserli korinisterimen kasietti pejilderimen zhan zhүrekti zharyp shykkan mejirimdilikterimen pәk sezimderimen tartymdy Iә bul mәngilik azhyramas tungiyk birlik dүniesi sondyktan da biz bүl үsh shygarmanyn syuzhetin adamga tәn bүkil talpynystardyn tiyanak tabuy dep kabyldajmyz Ұly sheberdin osy bir gazhajyp tuyndysynyn aldynda turganda Leonardo da Vinchidin Keskindeme oner padishasy degen danalyk pikirin eriksiz eske alasyz Қoryta kelgende ajtarymyz XIV XVI gasyrlarda uly orys halkynyn mәdenieti kalyptasu dәuirin bastan keshirdi Shyndygynda da dәl XVI gasyrdan bastap orys halky mәdenietinin nagyz tarihy bastalady Resejdin XVII gasyr mәdenieti sol kezendegi buyrkangan sayasi zhagdajlarga shetel intervenciyasy men sharualar sogysy bajlanysty karama kajshy talpynystar men arman maksattarga toly boldy Orta gasyrlyk dүnie tanym tүbegejli ozgeristerge ushyrap dүnienin bet bejnesi ozgerdi XVII gasyrdyn adamdary otken mәdeniettin kuldyrauyn ozderinin gana emes sonymen birge bүkil ulttyk tragediyasy dep kabyldady Bul kezen eki mәdeniettin barokko men muzhyktyk modeniettin baktalastyk kezeni boldy Orys medenietinde ideya birligi tarihtyn sheksizdigi bolashakka bagdar alu siyakty zhana omirdin nyshandary bajkala bastady XVII gasyr basynda Boris Godunov modenietke agartushylykka Batyc orkenietine erekshe mәn bere bastady Sonyn nәtizhesinde Batyc elderimen sauda karym katynastary kenejip kalalar gүldenip iri mәdeni ortalyktarga ajnaldy Mәskeudegi Kremldi zhangyrtu isi kajtadan kolga alyndy Birak kalalarda Resej halkynyn 2 i gana turdy demek halyktyn basym kopshiligi sharualar boldy Қalaj bolganda da XVII gasyrda orys mәdenietinin orta gasyrlyk dәuiri ayaktaldy sojtip zhana zaman mәdenietinin elementteri tuyndap kele zhatty Mundaj mәndi ozgerister orys mәdenietinin barlyk salalarynda da bajkalady Mysaly әdebiet salasynda aksүjektik bagyt kalyptasyp demokratiyalyk saryn oryn alsa al gylym salasynda nakty tәzhiribege zhүginushilik keskindeme onerinde realistik tendenciyalar oryn ala bastady Halykaralyk karym katynastardyn keneyuine memlekettik apparattyn osuine zhәne kalalyk omirdin zhandanuyna bajlanysty agartushylyk isi zholga kojyldy Sonyn nәtizhesinde XVII gasyrda halyktyn sauattylygy birshama osti Sol kezdegi mәlimetter bojynsha sauattylyk pomeshikter arasynda 65 kopesterde 96 al sharualar arasynda nebәri 15 bolgan Dobrynin V I M 1993 S 87 XVII gasyr ortasyna karaj memlekettik zhәne zheke mektepter ashylyp onda tүrli pәndermen katar shet tilderi de okytyla bastady 1637 zh Mәskeude Resejdin tungysh zhogary oku orny Slavyan grek latyn Akademiyasy ashyldy Ogan Italiyanyn Paduan universitetin bitirgen agajyndy Lihudalar basshylyk zhasady Batystyk ykpalmen algashky teatr kojylymdary kojyla bastady 1675 zh orys teatrynyn sahnasynda algash ret balet kojyldy Resejdin XVII gasyrdagy modeni omirinin basty erekshe likterinin biri oner adamdarynyn Mәskeuge shogyrlanuy boldy Sondyktan da bolar eldin әr tүkpirinen kelgen sәuletshiler zergerler suretshiler zhәne t b orys halkynyn dankty mәdeniet muralarynyn biri Kremldegi Қaru zharak palatasynyn zhumystaryna belsene aralaskan Osy orajda realistik onerdin kalyptasuyna ajryksha үles koskan oner teoretigi XVII gasyrdyn asa iri suretshisi S F Ushakovtyn 1626 1686 zh mereji үstem boldy Otyz zhyldan astam uakyt orys memleketinin barlyk korkem tvorchestvosyn baskargan oner salasyndagy kazhymac kajratker әri tamasha pedagog Ushakovtyn asa kornekti adam bolgany dausyz Ol sonymen katar kelesi gasyrda tamasha orkendegen orystyn portrettik keskindemesinin negizin kalaushylardyn biri boldy XVII gasyrdyn birinshi zhartysynda sheberler A Konstantinov B Ogurcov zhәne t b salgan Mәskeu Kremlindegi atakty Terem sarajy 1635 1636 zh sol kezdegi azamattyk kurylystyn ishindegi en irisi bolsa al Nikitinkadagy Troica shirkeui 1635 1653 zh XVII gasyrdan sәuletshilik zhәne keskindemelik izdenisten tugan sүjkimdi әshekejliktin soli bolyp sanalady XVII gasyrda miniyatyura da grafika da gүldedi birak solardyn ishinde orystyn zergerlik zhәne koldanbaly onerinin shoktygy biik boldy XVII gasyrdyn basyndagy Resej topyragyndagy mәdeni ozgerister Ұly Petrdin reformalarymen tygyz bajlanysty boldy Bul kezende halyk tarihynyn zhana dәuiri bastaldy Resejdin zhana zaman modenietinin basty sipaty onyn baska halyktar modenietterimen tygyz bajlanysta damuy boldy Ұlttyk tujyktykty buzu maksatynda zhүrgizilgen koregendik memlekettik sayasattyn nәtizhesinde Batys eldermen karym katynastar arnasy kenejip Resejge gumanistik zhәne racionalistik ilimder birtindep ene bastady Absolyutizm ideologiyasy Europalyk agartushylyk racionalizm ideyalarymen tolyktyryldy Bul ozgerister mәdeniet salasyna da oz ykpalyn tigizbej kojgan zhok Differenciaciya procesi bastalyp mәdeniettin zhana salalary kalyptasa bastady En bastysy zhana mәdeniette demokratiyaga talpynushylyk tendenciyalary bajkaldy Petrdin reformalary kogamdyk omirdin barlyk salalarymen katar mәdeni omirdi de kamtydy Sonyn nәtizhesinde budan kejingi kezendermen salystyrganda mәdeni damudyn karkyny kүshejip oner salasynda zhana stilder rokoko klassicizm kalyptasty Bүl Resejlik zhana zaman modenietinin basty ereksheligi boldy Erekshe atap otetin bir zhajt tek kana Petrdin kezinde gana mektep zhastarga bilim beru mәselesi memlekettik mәselege ajnaldy Mamandar tapshylygyna bajlanysty otandyk aksүjektik mektepter zhүjesimen katar XVIII gasyrdyn birinshi shireginen bastap zhastardy shetelderde okytu isi kolga alyna bastady Halyktyk agartu isinin zholga kojyluy tүrli mektepterdin ashyluy okulyktar sanyn kobejtudi kazhet etti Sojtip XVIII gasyr basynan bastap kitap basyp shygaru isi zholga kojyldy Zhana zhagdajda eski okulyktardyn ornyna Әlippe Slavyan grammatikasy Arifmetika siyakty mүlde zhana zaman talabyna saj okulyktar shygaryla bastady BaspalarҰly Petrdin Resejde merzimdik basylymdardy zholga koyuy halykty agartudagy basty kadamdardyn biri boldy Halyk ara syna keninen taraj bastagan Vedomosti gazeti Resejdin en birinshi resmi gazeti boldy Kitap basyp shygaru isinin kolga alynuyna bajlanysty kitap saudasy da zholga kojyldy 1714 zhyly kejinnen Ғylym Akademiyasynyn kitaphanasynyn koryna negiz bolgan tүngysh memlekettik Kitaphana ashyldy Al 1719 zhyly orystyn birinshi muzeji oz zhүmysyn bastady kejinnen bүl muzej I Petrdin kezinde ak Resej imperiyasynyn tarihyn zhazuga algashky talpynystar zhasaldy Үly Petrdin gylym zhone agartushylyk salasyndagy zhemisti enbeginin zandy korytyndysy Peterburgte Ғylym Akademiyasynyn ashyluy boldy Birak okinishke oraj Akademiya resmi tүrde 1725 zh yagni Petr kajtys bolgannan kejin gana ashyldy Ұly Petr zhүrgizgen reformalar Resejdin kogamdyk sayasi mәdeni onerinin san salasyn kamtydy bul sharalar Resejdin mәdeni damu karkynyn tezdetip mәdeniettin gүldenuine ykpal zhasady Kiev Rusinen bastap imperatorlyk Resejge dejingi orys modenietinin tarihynda XIX gasyrdyn alatyn orny erekshe Birinshiden bul kezen mәdeni orleu kezeni bolgandyktan ruhani biiktikten koringen bүl dәuirdi uly orys Renessansy dep atauga tolyk hakymyz bar Baskany bylaj kojganda orystyn kyryk zhazushysy adamzattyn eki birdej gasyryna ruhani azyk berdi XIX gasyr adamzat balasynyn yntymaktastygy men tendigi bakyty men erkindigine bajlanysty filosofiyalyk adamgershilik izdenisterge toly boldy XIX gasyr XX gasyr tabaldyrygynda tuyndap kele zhatkan zhanashyldyk pen modeni ozgeristerdin damuyndagy sheshushi kezen orys mәdenietinin altyn gasyry Altyn gasyr uly orys akyny Pushkinnin omirge keluinen bastalyp akyldylygy gүlamalygy zhoninen eshkimnen de kem tүspejtin metafizik filosof V Sovolevtin olimimen ayaktaldy Resej tarihyndagy birde bir gasyr dol Altyn gasyrdaj Resejdi kutkaruga zhangyrtuga bagyttalgan teoriyalar men ilimderdi omirge keltirgen zhok Dәl XIX gasyrdagydaj esh uakytta da sansyz kogamdyk kozgalystar anarhister ateister halykshyldar marksister nigilister zhәne t b belen algan emes XIX gasyr Ұlylar gasyry boldy Olar Pushkin men Gogol men Gercen Homyakov pen Aksakov Speranskij men Uvarov Ushinskij men Mihajlovskij Chernyshevskij men Lavrov men Leontev pen Solovev N Berdyaevtin pajymdauynsha Resej XIX gasyrda ozinin erekshe damu zholyn oj eleginen otkizdi Batys Shygys dilemasyndagy ozinin tarihi rolin anyktaj bildi Olaj bolsa XIX gasyr mәdenieti dүniezhүzilik mәdeniet tarihyndagy askarly belesterdin biri boldy ojtkeni dәl osy bir tarihi kezende orystyn ulttyk mәdenietinin nakty kalyptasuy zhүzege asyrylady DerekkozderIstoriya kultury Rossii Mәdeniettanu zhogargy oku ornyndary men kolledzh studentterine arnlgan okulyk Almaty Raritet 2005 416 bet ISBN 9965 663 71 8Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet