Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Даттықтар (дат. danskere) — Солтүстік Еуропадағы халық, Данияның негізгі тұрғындары, ең жақын халықтар - скандинавиялықтар (норвегтер және шведтер). Халқы 5 миллион адам (2011, халық санағы). Олар сондай-ақ Германияның солтүстігінде (50 мың адам), Норвегияда (52,5 мың адам, 2011, санақ), Швецияда (42 мың адам, 2011, халық санағы), АҚШ-та (1,4 миллион адам, 2000, санақ), Канадада (203 мың адам, 2011 ж., санақ) т.б. тұрады. Жалпы саны 7,0 млн.
| Даттықтар | |
| danskere | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 7 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Дания | 5 млн. |
 АҚШ | 1,4 млн. |
 Канада | 203 000 |
 Норвегия | 52 000 |
 Германия | 50 000 |
 Швеция | 42 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілдері
Тілі — дат тілі, үндіеуропалық тілдер отбасының герман тобына кіреді. Оның ең жақын «туыстары» ағылшын, неміс, швед және исланд тілдері. Бұл тілдердің барлығы ежелгі тевтон тілінен тамыр алады. Дат тілі жеке әлеуметтік және географиялық диалектілерге бөлінеді. Айырмашылықтар интонация, тон, дауыс биіктігі, айтылу ерекшеліктері бойынша байқалады. Данияда ресми түрде қабылданған екінші мемлекеттік тіл жоқ, бірақ мектепте бірнеше тіл – ағылшын, неміс, француз, испан және орыс тілдері оқытылады. Даттардың көпшілігі ағылшын және неміс тілдерінде сөйлейді.
Діні
Сенушілер - негізінен , басқа протестанттық шіркеулердің ізбасарлары бар, католиктер. Ресми түрде Дания халқының 75%-ы Евангелдік лютерандық шіркеудің тіркелген мүшелері. Дегенмен, даттардың бестен бір бөлігінен азы өздерін «діндар» санайды. Қалалар мен ауылдар ескі (1100-1200) салынған шіркеулермен ерекшеленеді. Дегенмен, оларға тұрақты түрде аз адамдар барады. Олар Рождество қарсаңында ғана көп жиналып, қалған уақытта үйлену рәсімдері, балаларды шомылдыру рәсімінен өткізуге немесе өлгендерді жерлеу рәсімдеріне келеді.
Этнонимі
Болжам бойынша даттар мен олармен байланысты халықтардың — норвегиялықтар мен шведтердің ата — бабалары біздің дәуірімізге дейінгі 3 мыңжылдықтың соңында Ютландия мен Дания архипелагының аралдарына келген малшылар мен егіншілердің тайпалары болған. Скандинавиялық тайпалар ең алдымен, даттардың қалыптасуына этникалық негіз болды. Даниялықтардың құрамына Ютландияның оңтүстік-батысын және батыс аралдарын алып жатқан фризиялықтардың бір бөлігі және Дания архипелагындағы Балтық славяндары кірді.
Викингтер дәуірінде Дания мемлекеті құрылды, христиан діні қабылданды, XI-XII ғасырда Дат этникалық қауымдастығы қалыптасты. XIX ғасырда ұлттық шоғырландыру процестері күшейе түсті.
Кәсібі
Дәстүрлі кәсібі – егіншілік және ет-сүт шаруашылығы. 19 ғасырдың аяғында даниялықтар өз экономикасын астық шаруашылығынан мал шаруашылығына айналдырды, осы мақсатта үлкен сулы-батпақты жерлерді құрғатып, жерді мал азықтық шөптерді егу үшін пайдаланды. Тамақ өнеркәсібі, жеңіл өнеркәсіп, машина жасау, т.б. дамыды. Дәстүрлі қолөнер - темір ұстасы, зергерлік бұйымдар, керамика, ағаш ою, тоқу, кілем жасау, шілтер тоқу және кесте тігу. Металл брошьтермен ою-өрнектері бар түймелер, қыш ыдыстар (ыдыс-аяқ, кәстрөлдер, табақтар, сыра кружкалары), 19 ғасырдың аяғына дейін геометриялық ою-өрнектері бар қоңыр немесе қызыл түсті дәстүрлі бояумен боялған. Ағаш оюларында жануарлардың суреттері басым болды. Әйелдер де, ерлер де тоқумен айналысты.
Тұрмыс салты
Даниялықтар кеш үйленеді (көбінесе 30 жастан кейін). Некеге дейін ерлі-зайыптылар қарым-қатынасты рәсімдемей, бірнеше жыл бірге өмір сүре алады. Үйлену тойындағы қызық салт - қалыңдықтың күйеу жігіттің шұлығын кесіп алуы. Бұл рәсімнің символдық мағынасы жас күйеу тек әйеліне тиесілі, басқа әйелдің алдында тесік шұлық кию ұят.
Марқұмның отбасы жерлеу рәсімімен айналыспайды, барлығы салттық агенттіктер шешеді. Елдің көптеген тұрғындары өздерін атеист деп санайды. Бірақ өлім туралы куәлік протестанттық шіркеуде алынады және қайтыс болған адам шіркеу зиратына жерленеді. Ғибадатханада жерлеуге өте сирек тапсырыс беріледі.
Даниялықтардың көпшілігі қала тұрғындары. Ауылдық жерлерде шаруа қожалықтары басым. Ауылдар Ютландияның шығысында және кейбір аралдардың тығыз қоныстанған аудандарында жиі кездеседі, теңіздер мен фьордтардың жағалауларында балық аулайтын ауылдар бар. Ауылдық елді мекендерді орналастырудың төрт түрі тән: шоғырланған, ең көне, аумақтық - шалғынның, жайылымның (ішкі Ютландияның) айналасы, жол жиегі (Г-, Т-, Х-тәрізді), кәдімгі (балық аулайтын ауылдар мен орман шетіндегі хуторлар). Екі қатарлы үй (бір жағынан — тұрғын үй, қора, екінші жағынан — жабық қойма, тазартылмаған астық бөлмесі және қора) негізінен Ютландияның батыс жағалауында, П-тәрізді — Фюн және Альс аралдарында таралған. XVIII ғасырдың екінші жартысында тікбұрышты жабық аула, ал XIX ғасырдың аяғынан бастап жабық аула пайда болды. Дат халқының тұрғын үйлері үш түрге бөлінеді - жақтаулы (ең ескі), кірпіш (немесе тас) және саман (олар Оңтүстік және Батыс Ютландияда XVII ғасырдан ерте пайда болған).
XX-ғасырдың басына дейін ауылдық әйелдер киімі жүннен тоқылған күртешеден, кең ұзын белдемшеден, көкірекшеден, алжапқыштан, ұштары кеудешенің астына оралған иық шарфынан, жүн шұлықтан және аласа -өкшелі аяқ киім, бастың артқы жағында түйінмен байланған басындағы орамалдан тұрады. Күнделікті киімдердің түсі қою және ашық жасыл, ал мерекелік киімдердің түсі қызыл және көк. Ер адам киімі – ақ көйлек, тізеден төмен шалбар, тізеден жоғары ілмектері бар жүн шұлық, былғары аяқ киім, кеудеше және жүннен жасалған қалпақ (жастар үшін) немесе кафтан және кеудешенің үстіндегі қалпақ (егде жастағы адамдар үшін).
Мұнда көптеген ет тағамдары бар, балық негізінен қайнатылған және тұздалған, маргарин кеңінен қолданылады. Ботқа, сұлы жармасы, арпа, жарма, сонымен қатар орта ғасырдың соңынан бастап күріш бүкіл Скандинавиядағы сияқты дәстүрлі болып табылады. Мейіз қосылған күрішпен толтырылған "шұжық" тән. Дәстүрлі сусын - кофе. Шаруалар арпа сырасын қайнатады.
Ұлттық музыка мен би XVIII ғасырдың екінші жартысына дейін халық өнері болып қала берді. Христианға дейінгі және христиандық аңыздардың тақырыптарына негізделген халық балладалары тән. Танымал күнтізбелік мерекелерге Әулие Люсия (13 желтоқсан), Сент-Кнуд (13 қаңтар) жатады.
Есімдер
Дат есімдері:
- ерлер: Альберт, Аннерс, Бёрге, Айнер, Эмиль, Эрик, Георг, Горм, Гуннар, Густав, Хальфдан, Ханс, Харальд, Херлуф, Хольгер, Якоб, Ян, Йенс, Йохан, Йёрген, Йёрн, Кай, Карл, Клаус, Кристиан, Ларс, Магнус, Николай, Нильс, Олаф, Освальд, Пауль, Петер, Сигфред, Свенн;
- әйелдер: Анне, Метте, Кристианне, Дагмар, Герде, Грете (Маргрете), Хедвиге, Хенриетте, Магде, Сигрид, Йёргине, Инге, Ингрид.
Әйгілі даттықтар
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3432807?ysclid=ls1fijt0n0621834124
- https://travelask.ru/denmark/kakoy-yazyk-v-danii?ysclid=ls1hiadc1706981763
- https://www.easytravel.guru/danija/dusha-i-harakter-danii-chto-nuzhno-znat-gostjam-strany
- https://travel-journal.ru/ethno/32/638/(қолжетпейтін сілтеме)
- http://www.etnolog.ru/people.php?id=DATC
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Dattyktar dat danskere Soltүstik Europadagy halyk Daniyanyn negizgi turgyndary en zhakyn halyktar skandinaviyalyktar norvegter zhәne shvedter Halky 5 million adam 2011 halyk sanagy Olar sondaj ak Germaniyanyn soltүstiginde 50 myn adam Norvegiyada 52 5 myn adam 2011 sanak Shveciyada 42 myn adam 2011 halyk sanagy AҚSh ta 1 4 million adam 2000 sanak Kanadada 203 myn adam 2011 zh sanak t b turady Zhalpy sany 7 0 mln DattyktardanskereBүkil halyktyn sany7 mln En kop taralgan ajmaktar Daniya5 mln AҚSh1 4 mln Kanada203 000 Norvegiya52 000 Germaniya50 000 Shveciya42 000Tilderidat tiliDini katolicizmTilderiTili dat tili үndieuropalyk tilder otbasynyn german tobyna kiredi Onyn en zhakyn tuystary agylshyn nemis shved zhәne island tilderi Bul tilderdin barlygy ezhelgi tevton tilinen tamyr alady Dat tili zheke әleumettik zhәne geografiyalyk dialektilerge bolinedi Ajyrmashylyktar intonaciya ton dauys biiktigi ajtylu erekshelikteri bojynsha bajkalady Daniyada resmi tүrde kabyldangan ekinshi memlekettik til zhok birak mektepte birneshe til agylshyn nemis francuz ispan zhәne orys tilderi okytylady Dattardyn kopshiligi agylshyn zhәne nemis tilderinde sojlejdi DiniSenushiler negizinen baska protestanttyk shirkeulerdin izbasarlary bar katolikter Resmi tүrde Daniya halkynyn 75 y Evangeldik lyuterandyk shirkeudin tirkelgen mүsheleri Degenmen dattardyn besten bir boliginen azy ozderin dindar sanajdy Қalalar men auyldar eski 1100 1200 salyngan shirkeulermen erekshelenedi Degenmen olarga turakty tүrde az adamdar barady Olar Rozhdestvo karsanynda gana kop zhinalyp kalgan uakytta үjlenu rәsimderi balalardy shomyldyru rәsiminen otkizuge nemese olgenderdi zherleu rәsimderine keledi EtnonimiBolzham bojynsha dattar men olarmen bajlanysty halyktardyn norvegiyalyktar men shvedterdin ata babalary bizdin dәuirimizge dejingi 3 mynzhyldyktyn sonynda Yutlandiya men Daniya arhipelagynyn araldaryna kelgen malshylar men eginshilerdin tajpalary bolgan Skandinaviyalyk tajpalar en aldymen dattardyn kalyptasuyna etnikalyk negiz boldy Daniyalyktardyn kuramyna Yutlandiyanyn ontүstik batysyn zhәne batys araldaryn alyp zhatkan friziyalyktardyn bir boligi zhәne Daniya arhipelagyndagy Baltyk slavyandary kirdi Vikingter dәuirinde Daniya memleketi kuryldy hristian dini kabyldandy XI XII gasyrda Dat etnikalyk kauymdastygy kalyptasty XIX gasyrda ulttyk shogyrlandyru procesteri kүsheje tүsti KәsibiDәstүrli kәsibi eginshilik zhәne et sүt sharuashylygy 19 gasyrdyn ayagynda daniyalyktar oz ekonomikasyn astyk sharuashylygynan mal sharuashylygyna ajnaldyrdy osy maksatta үlken suly batpakty zherlerdi kurgatyp zherdi mal azyktyk shopterdi egu үshin pajdalandy Tamak onerkәsibi zhenil onerkәsip mashina zhasau t b damydy Dәstүrli koloner temir ustasy zergerlik bujymdar keramika agash oyu toku kilem zhasau shilter toku zhәne keste tigu Metall broshtermen oyu ornekteri bar tүjmeler kysh ydystar ydys ayak kәstrolder tabaktar syra kruzhkalary 19 gasyrdyn ayagyna dejin geometriyalyk oyu ornekteri bar konyr nemese kyzyl tүsti dәstүrli boyaumen boyalgan Agash oyularynda zhanuarlardyn suretteri basym boldy Әjelder de erler de tokumen ajnalysty Turmys saltyDaniyalyktar kesh үjlenedi kobinese 30 zhastan kejin Nekege dejin erli zajyptylar karym katynasty rәsimdemej birneshe zhyl birge omir sүre alady Үjlenu tojyndagy kyzyk salt kalyndyktyn kүjeu zhigittin shulygyn kesip aluy Bul rәsimnin simvoldyk magynasy zhas kүjeu tek әjeline tiesili baska әjeldin aldynda tesik shulyk kiyu uyat Markumnyn otbasy zherleu rәsimimen ajnalyspajdy barlygy salttyk agenttikter sheshedi Eldin koptegen turgyndary ozderin ateist dep sanajdy Birak olim turaly kuәlik protestanttyk shirkeude alynady zhәne kajtys bolgan adam shirkeu ziratyna zherlenedi Ғibadathanada zherleuge ote sirek tapsyrys beriledi Daniyalyktardyn kopshiligi kala turgyndary Auyldyk zherlerde sharua kozhalyktary basym Auyldar Yutlandiyanyn shygysynda zhәne kejbir araldardyn tygyz konystangan audandarynda zhii kezdesedi tenizder men fordtardyn zhagalaularynda balyk aulajtyn auyldar bar Auyldyk eldi mekenderdi ornalastyrudyn tort tүri tәn shogyrlangan en kone aumaktyk shalgynnyn zhajylymnyn ishki Yutlandiyanyn ajnalasy zhol zhiegi G T H tәrizdi kәdimgi balyk aulajtyn auyldar men orman shetindegi hutorlar Eki katarly үj bir zhagynan turgyn үj kora ekinshi zhagynan zhabyk kojma tazartylmagan astyk bolmesi zhәne kora negizinen Yutlandiyanyn batys zhagalauynda P tәrizdi Fyun zhәne Als araldarynda taralgan XVIII gasyrdyn ekinshi zhartysynda tikburyshty zhabyk aula al XIX gasyrdyn ayagynan bastap zhabyk aula pajda boldy Dat halkynyn turgyn үjleri үsh tүrge bolinedi zhaktauly en eski kirpish nemese tas zhәne saman olar Ontүstik zhәne Batys Yutlandiyada XVII gasyrdan erte pajda bolgan XX gasyrdyn basyna dejin auyldyk әjelder kiimi zhүnnen tokylgan kүrtesheden ken uzyn beldemsheden kokireksheden alzhapkyshtan ushtary keudeshenin astyna oralgan iyk sharfynan zhүn shulyktan zhәne alasa oksheli ayak kiim bastyn artky zhagynda tүjinmen bajlangan basyndagy oramaldan turady Kүndelikti kiimderdin tүsi koyu zhәne ashyk zhasyl al merekelik kiimderdin tүsi kyzyl zhәne kok Er adam kiimi ak kojlek tizeden tomen shalbar tizeden zhogary ilmekteri bar zhүn shulyk bylgary ayak kiim keudeshe zhәne zhүnnen zhasalgan kalpak zhastar үshin nemese kaftan zhәne keudeshenin үstindegi kalpak egde zhastagy adamdar үshin Munda koptegen et tagamdary bar balyk negizinen kajnatylgan zhәne tuzdalgan margarin keninen koldanylady Botka suly zharmasy arpa zharma sonymen katar orta gasyrdyn sonynan bastap kүrish bүkil Skandinaviyadagy siyakty dәstүrli bolyp tabylady Mejiz kosylgan kүrishpen toltyrylgan shuzhyk tәn Dәstүrli susyn kofe Sharualar arpa syrasyn kajnatady Ұlttyk muzyka men bi XVIII gasyrdyn ekinshi zhartysyna dejin halyk oneri bolyp kala berdi Hristianga dejingi zhәne hristiandyk anyzdardyn takyryptaryna negizdelgen halyk balladalary tәn Tanymal kүntizbelik merekelerge Әulie Lyusiya 13 zheltoksan Sent Knud 13 kantar zhatady EsimderDat esimderi erler Albert Anners Byorge Ajner Emil Erik Georg Gorm Gunnar Gustav Halfdan Hans Harald Herluf Holger Yakob Yan Jens Johan Jyorgen Jyorn Kaj Karl Klaus Kristian Lars Magnus Nikolaj Nils Olaf Osvald Paul Peter Sigfred Svenn әjelder Anne Mette Kristianne Dagmar Gerde Grete Margrete Hedvige Henriette Magde Sigrid Jyorgine Inge Ingrid Әjgili dattyktarHans Kristian Andersen Nils Bor Tiho Brage Syoren Kerkegor Emmili de ForestTagy karanyzDaniya Soltүstik Europa Skandinaviya VikingterDerekkozderhttps old bigenc ru ethnology text 3432807 ysclid ls1fijt0n0621834124 https travelask ru denmark kakoy yazyk v danii ysclid ls1hiadc1706981763 https www easytravel guru danija dusha i harakter danii chto nuzhno znat gostjam strany https travel journal ru ethno 32 638 kolzhetpejtin silteme http www etnolog ru people php id DATC