Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Нильс Хенрик Давид Бор (дат. Niels Henrik David Bohr; 7 қазан 1885 жыл – 18 қараша 1962 жыл) — даниялық ғалым, қазіргі заманғы физиканың негізін салушылардың бірі, Дания корольдік қоғамының мүшесі (1917) және 1919 жылдан оның президенті.
- Копенгаген университетін бітірген (1908).
- 1911 — 12 ж Кембриджде Дж. Дж. Томсонмен, 1912 — 13 ж Манчестерде Э. Резерфордпен бірге ғыл.-зерт. жұмыстарын жүргізді.
- 1916 жылдан Копенгаген ун-тінің профессоры.
- 1920 жылдан өмірінің соңына дейін Копенгагендегі Теориялық физика ин-тын (қазіргі Нильс Бор ин-ты) басқарды.
| Нильс Бор | ||
| дат. Niels Bohr | ||
 1922.ж | ||
| Туған күні | ||
|---|---|---|
| Туған жері | ||
| Қайтыс болған күні | ||
| Қайтыс болған жері | ||
| Азаматтығы | ||
| Ғылыми аясы | ||
| Жұмыс орны | Копенгаген университеті | |
| Альма-матер | Копенгаген университеті | |
| Ғылыми жетекші | Кристиан Кристиансен, Джозеф Джон Томсон, Эрнест Резерфорд | |
| Атақты шәкірттері | Хендрик Крамерс, Ишрат Хуссейн Усмани, Лев Ландау | |
| Несімен белгілі | Қазіргі физиканы жасаушылардың бірі, | |
| Марапаттары |
Хьюз Медалі (1921.ж) | |
| Қолтаңбасы |
| |
Нильс Бор Ортаққорда | ||
*1943 ж Данияға фашистердің жаулап алу қатері төнгенде, ол АҚШ-қа кетуге мәжбүр болды. АҚШ-та алғашқы атом бомбасын жасауға қатысты, кейін оны шығаруға қарсы шықты. Соғыс аяқталған соң Данияға қайта оралды.
Бор — атомның алғашқы кванттық теориясын жасаушы, кванттық механиканың негізін қалаушылардың бірі. Ол Бор қағидалары (постулаттары) деп аталған тұжырымдар негізінде атомның орнықтылығын және сутек тәрізді атомдардың спектрлік заңдылықтарын түсіндірді. Бор теориясы бойынша атомның орнықты (стационар) күйдегі энергиясының үзілісті (дискретті) мәндерге ие болатындығы алынғанымен, электрон шеңбер не эллипс тәрізді орбита бойымен қозғалатын классикалық бөлшек ретінде қарастырылады.
Бұл теорияда Л. де Бройль ашқан микробөлшектердің толқындық қасиеті ескерілмейді. Атом құрылысының және оның ішінде өтетін түрлі процестердің толық теориясы кванттық механика заңдары ашылған соң ғана жасалды. Бор 1923 ж классикалық және кванттық ұғымдар арасындағы сәйкестік принципін ашты. Сол жылы өзі жасаған атом моделі негізінде, алғаш рет Дмитрий Менделеевтің элементтердің периодтық жүйесіне ғыл. түсініктеме берді. 1927 ж микродүниенің ең маңызды принциптерінің бірі – толықтырғыштық принципін тұжырымдады. Мұның философия ғылымы үшін маңызы зор болды.
Ол құранды ядро теориясының авторы (1936). 1939 ж американ физигі Дж. Уилермен бірге ядроның бөліну механизмін түсіндірді. Уран ядросының өздігінен бөлінуін болжады.20 ғасырдың 40 – 50-жылдары негізінен, элементар бөлшектердің белгілі бір ортамен әсерлесу мәселесін зерттеді. Ол дүние жүзі физиктерінің (Ф.Блох, О.Бор, В.Вайскопф, Х.Казимир, О.Клейн, Х.Крамерс, Л.Д.Ландау, Л.Розенфельд, Дж.Уилер, т.б.) үлкен мектебін ұйымдастырды, олардың арасындағы ғыл. шығармашылық байланысты дамытты.
Бор — Нобель сыйлығының лауреаты (1922), дүние жүзіндегі 20-дан астам ғылым академиясының, оның ішінде КСРО ғылым академиясының (1929) құрметті мүшесі.
Өмірбаяны
Нильс Бор (Bohr) 1885 жылы жетінші қазанда Данияның Копенгаген қаласында туған. (1908) бітірген соң 1911 – 12 жылдары Кембриджде физик , 1912 – 13 жылдары Манчестерде Эрнест Резерфордпен бірге ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. 1916 жылдан Копенгаген университетінің профессоры. 1920 жылдан өмірінің соңына дейін Копенгагендегі Теориялық физика институтын (қазіргі Нильс Бор институты) басқарды. 1943 жылы Данияға фашистердің жаулап алу қатері төнгенде, ол АҚШ-қа кетуге мәжбүр болды. АҚШ-та алғашқы атом бомбасын жасауға қатысты, кейін оны шығаруға қарсы шықты.
Соғыс аяқталған соң Данияға қайта оралды. Бор – атомның алғашқы жасаушы, кванттық механиканың негізін қалаушылардың бірі. Ол Бор қағидалары (постулаттары) деп аталған тұжырымдар негізінде атомның орнықтылығын және сутек тәрізді атомдардың спектрлік заңдылықтарын түсіндірді. Бор теориясы бойынша атомның орнықты (стационар) күйдегі энергиясының үзілісті (дискретті) мәндерге ие болатындығы алынғанымен, электрон шеңбер не эллипс тәрізді орбита бойымен қозғалатын классикалық бөлшек ретінде қарастырылады.
Бұл теорияда ашқан микробөлшектердің толқындық қасиеті ескерілмейді. Атом құрылысының және оның ішінде өтетін түрлі процестердің толық теориясы кванттық механика заңдары ашылған соң ғана жасалды. Бор 1923 жылы классикалық және кванттық ұғымдар арасындағы сәйкестік принципін ашты. Сол жылы өзі жасаған атом моделі негізінде, алғаш рет Дмитрий Менделеевтің элементтердің периодтық жүйесіне ғылыми түсініктеме берді. 1927 жылы микродүниенің ең маңызды принциптерінің бірі – толықтырғыштық принципін тұжырымдады. Мұның философия ғылымы үшін маңызы зор болды. Ол құранды ядро теориясының авторы (1936).
1939 жылы американ физигі бірге ядроның бөліну механизмін түсіндірді. Уран ядросының өздігінен бөлінуін болжады. Бор 20 ғасырдың 40 – 50-жылдары негізінен, элементар бөлшектердің белгілі бір ортамен әсерлесу мәселесін зерттеді. Ол дүние жүзі физиктерінің (, т.б.) үлкен мектебін ұйымдастырды, олардың арасындағы ғылыми шығармашылық байланысты дамытты. Бор – Нобель сыйлығының лауреаты (1922), дүниежүзіндегі жиырмадан астам Ғылым академияларының, оның ішінде бұрынғы КСРО Ғылым академиясының да (1929) құрметті мүшесі. Ғалым Нильс Бор 1962 жылы 18 қарашада Копенгаген қаласында дүние салды.
Бор қағидалары
Бор қағидалары, Бор постулаттары – даниялық физик Нильс Бордың атомның орнықты (стационар) күйін және спектрлік заңдылықтарын түсіндіруге арналған негізгі болжамдары (1913). Бірінші қағида немесе орнықты күйлер қағидасы: атомдағы электрондар кез келген энергиясы бар орбиталармен емес, тек белгілі бір энергиясы бар орбиталар бойымен қозғалады. Оларды орнықты орбиталар деп атайды. Орнықты орбиталардың энергиясы тек белгілі бір дискретті (үзікті) мәндерді ғана иеленеді. Электрондар мұндай орнықты орбита бойымен қозғалып жүргенде сәуле шығармайды. Екінші қағида немесе сәуле шығарудың жиіліктік шарты: атом бір орнықты күйден екінші бір сондай күйге ауысқанда ғана жарықтың бір фотонын жұтады не шығарады. Шығарылған не жұтылған фотонның энергиясы (һν) екі орнықты күй энергияларының (Е1 және Е2) айырымына тең (һν = Е1 – Е2, мұндағы ν – шығарылған не жұтылған сәуле фотонының жиілігі, һ – Планк тұрақтысы). Осы қағидалар негізінде құрылған Бор теориясы тек сутек және сутек тәріздес атомдардың құрылысын түсіндіруге қолданылады. Бор қағидалары заңдылықтарына толығымен қайшы келеді. Бұл қағидалар – микродүние қасиеттерін түсіндіру үшін табылған алғашқы тұжырымдар. Атом құрылысы кванттық механика арқылы ғана толық түсіндіріледі.
Дереккөздер
- Балалар Энциклопедиясы, II- том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Nils Henrik David Bor dat Niels Henrik David Bohr 7 kazan 1885 zhyl 18 karasha 1962 zhyl daniyalyk galym kazirgi zamangy fizikanyn negizin salushylardyn biri Daniya koroldik kogamynyn mүshesi 1917 zhәne 1919 zhyldan onyn prezidenti Kopengagen universitetin bitirgen 1908 1911 12 zh Kembridzhde Dzh Dzh Tomsonmen 1912 13 zh Manchesterde E Rezerfordpen birge gyl zert zhumystaryn zhүrgizdi 1916 zhyldan Kopengagen un tinin professory 1920 zhyldan omirinin sonyna dejin Kopengagendegi Teoriyalyk fizika in tyn kazirgi Nils Bor in ty baskardy Nils Bordat Niels Bohr1922 zhTugan kүni7 kazan 1885 1885 10 07 Tugan zheriKopengagen DaniyaҚajtys bolgan kүni18 karasha 1962 1962 11 18 77 zhas Қajtys bolgan zheriKopengagen DaniyaAzamattygy DaniyaҒylymi ayasyTeoriyalyk fizikaZhumys ornyKopengagen universiteti Triniti kolledzh Kembridzh Viktoriya Manchester universitetiAlma materKopengagen universitetiҒylymi zhetekshiKristian Kristiansen Dzhozef Dzhon Tomson Ernest RezerfordAtakty shәkirtteriHendrik Kramers Ishrat Hussejn Usmani Lev LandauNesimen belgiliҚazirgi fizikany zhasaushylardyn biri Bor Magnetony Bor kagidalary Bor radiusy Bor men Ejnshtejnnin pikirtalasy Bor Kramers Slejter Teoriyasy Bor Van Leuven Teoremasy Eski kvanttyk teoriya Tolyktyru principi Kopengagennin interpretaciyasy MarapattaryFizika salasyndagy Nobel syjlygy 1922 zh Hyuz Medali 1921 zh Matteuchchi Medali 1923 zh Franklin Medali 1926 zh Koroldik kogamnyn sheteldik mүshesi 1926 zh Maks Plank Medali 1930 zh Dәris okygany үshin Faradej syjlygy 1930 zh Kopli Medali 1938 zh Pil Ordeni 1947 zh Әlem үshin atomdar syjlygy 1957 zh Sonning Syjlygy 1957 zh ҚoltanbasyNils Bor OrtakkordaNils Bor men Albert Ejnshtejn 1943 zh Daniyaga fashisterdin zhaulap alu kateri tongende ol AҚSh ka ketuge mәzhbүr boldy AҚSh ta algashky atom bombasyn zhasauga katysty kejin ony shygaruga karsy shykty Sogys ayaktalgan son Daniyaga kajta oraldy Bor atomnyn algashky kvanttyk teoriyasyn zhasaushy kvanttyk mehanikanyn negizin kalaushylardyn biri Ol Bor kagidalary postulattary dep atalgan tuzhyrymdar negizinde atomnyn ornyktylygyn zhәne sutek tәrizdi atomdardyn spektrlik zandylyktaryn tүsindirdi Bor teoriyasy bojynsha atomnyn ornykty stacionar kүjdegi energiyasynyn үzilisti diskretti mәnderge ie bolatyndygy alynganymen elektron shenber ne ellips tәrizdi orbita bojymen kozgalatyn klassikalyk bolshek retinde karastyrylady Bul teoriyada L de Brojl ashkan mikrobolshekterdin tolkyndyk kasieti eskerilmejdi Atom kurylysynyn zhәne onyn ishinde otetin tүrli procesterdin tolyk teoriyasy kvanttyk mehanika zandary ashylgan son gana zhasaldy Bor 1923 zh klassikalyk zhәne kvanttyk ugymdar arasyndagy sәjkestik principin ashty Sol zhyly ozi zhasagan atom modeli negizinde algash ret Dmitrij Mendeleevtin elementterdin periodtyk zhүjesine gyl tүsinikteme berdi 1927 zh mikrodүnienin en manyzdy principterinin biri tolyktyrgyshtyk principin tuzhyrymdady Munyn filosofiya gylymy үshin manyzy zor boldy Ol kurandy yadro teoriyasynyn avtory 1936 1939 zh amerikan fizigi Dzh Uilermen birge yadronyn bolinu mehanizmin tүsindirdi Uran yadrosynyn ozdiginen bolinuin bolzhady 20 gasyrdyn 40 50 zhyldary negizinen elementar bolshekterdin belgili bir ortamen әserlesu mәselesin zerttedi Ol dүnie zhүzi fizikterinin F Bloh O Bor V Vajskopf H Kazimir O Klejn H Kramers L D Landau L Rozenfeld Dzh Uiler t b үlken mektebin ujymdastyrdy olardyn arasyndagy gyl shygarmashylyk bajlanysty damytty Bor Nobel syjlygynyn laureaty 1922 dүnie zhүzindegi 20 dan astam gylym akademiyasynyn onyn ishinde KSRO gylym akademiyasynyn 1929 kurmetti mүshesi ӨmirbayanyNils Bor Bohr 1885 zhyly zhetinshi kazanda Daniyanyn Kopengagen kalasynda tugan 1908 bitirgen son 1911 12 zhyldary Kembridzhde fizik 1912 13 zhyldary Manchesterde Ernest Rezerfordpen birge gylymi zertteu zhumystaryn zhүrgizdi 1916 zhyldan Kopengagen universitetinin professory 1920 zhyldan omirinin sonyna dejin Kopengagendegi Teoriyalyk fizika institutyn kazirgi Nils Bor instituty baskardy 1943 zhyly Daniyaga fashisterdin zhaulap alu kateri tongende ol AҚSh ka ketuge mәzhbүr boldy AҚSh ta algashky atom bombasyn zhasauga katysty kejin ony shygaruga karsy shykty Sogys ayaktalgan son Daniyaga kajta oraldy Bor atomnyn algashky zhasaushy kvanttyk mehanikanyn negizin kalaushylardyn biri Ol Bor kagidalary postulattary dep atalgan tuzhyrymdar negizinde atomnyn ornyktylygyn zhәne sutek tәrizdi atomdardyn spektrlik zandylyktaryn tүsindirdi Bor teoriyasy bojynsha atomnyn ornykty stacionar kүjdegi energiyasynyn үzilisti diskretti mәnderge ie bolatyndygy alynganymen elektron shenber ne ellips tәrizdi orbita bojymen kozgalatyn klassikalyk bolshek retinde karastyrylady Bul teoriyada ashkan mikrobolshekterdin tolkyndyk kasieti eskerilmejdi Atom kurylysynyn zhәne onyn ishinde otetin tүrli procesterdin tolyk teoriyasy kvanttyk mehanika zandary ashylgan son gana zhasaldy Bor 1923 zhyly klassikalyk zhәne kvanttyk ugymdar arasyndagy sәjkestik principin ashty Sol zhyly ozi zhasagan atom modeli negizinde algash ret Dmitrij Mendeleevtin elementterdin periodtyk zhүjesine gylymi tүsinikteme berdi 1927 zhyly mikrodүnienin en manyzdy principterinin biri tolyktyrgyshtyk principin tuzhyrymdady Munyn filosofiya gylymy үshin manyzy zor boldy Ol kurandy yadro teoriyasynyn avtory 1936 Kopengagendegi Bordyn tugan үji 1939 zhyly amerikan fizigi birge yadronyn bolinu mehanizmin tүsindirdi Uran yadrosynyn ozdiginen bolinuin bolzhady Bor 20 gasyrdyn 40 50 zhyldary negizinen elementar bolshekterdin belgili bir ortamen әserlesu mәselesin zerttedi Ol dүnie zhүzi fizikterinin t b үlken mektebin ujymdastyrdy olardyn arasyndagy gylymi shygarmashylyk bajlanysty damytty Bor Nobel syjlygynyn laureaty 1922 dүniezhүzindegi zhiyrmadan astam Ғylym akademiyalarynyn onyn ishinde buryngy KSRO Ғylym akademiyasynyn da 1929 kurmetti mүshesi Ғalym Nils Bor 1962 zhyly 18 karashada Kopengagen kalasynda dүnie saldy Bor kagidalaryBor kagidalary Bor postulattary daniyalyk fizik Nils Bordyn atomnyn ornykty stacionar kүjin zhәne spektrlik zandylyktaryn tүsindiruge arnalgan negizgi bolzhamdary 1913 Birinshi kagida nemese ornykty kүjler kagidasy atomdagy elektrondar kez kelgen energiyasy bar orbitalarmen emes tek belgili bir energiyasy bar orbitalar bojymen kozgalady Olardy ornykty orbitalar dep atajdy Ornykty orbitalardyn energiyasy tek belgili bir diskretti үzikti mәnderdi gana ielenedi Elektrondar mundaj ornykty orbita bojymen kozgalyp zhүrgende sәule shygarmajdy Ekinshi kagida nemese sәule shygarudyn zhiiliktik sharty atom bir ornykty kүjden ekinshi bir sondaj kүjge auyskanda gana zharyktyn bir fotonyn zhutady ne shygarady Shygarylgan ne zhutylgan fotonnyn energiyasy һn eki ornykty kүj energiyalarynyn E1 zhәne E2 ajyrymyna ten һn E1 E2 mundagy n shygarylgan ne zhutylgan sәule fotonynyn zhiiligi һ Plank turaktysy Osy kagidalar negizinde kurylgan Bor teoriyasy tek sutek zhәne sutek tәrizdes atomdardyn kurylysyn tүsindiruge koldanylady Bor kagidalary zandylyktaryna tolygymen kajshy keledi Bul kagidalar mikrodүnie kasietterin tүsindiru үshin tabylgan algashky tuzhyrymdar Atom kurylysy kvanttyk mehanika arkyly gana tolyk tүsindiriledi DerekkozderBalalar Enciklopediyasy II tom