Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Виктор Франц Гесс (нем. Victor Franz Hess; 24 маусым 1883, Вальдштейн сарайы, Штирия, Аустрия-Мажарстан — 17 желтоқсан 1964, Нью-Йорк, АҚШ) — австриялық және америкалдық физик, 1936 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты (Карл Андерсонмен бірге), ғарыштық сәулелерді ашқаны үшін марапатталған.
| Виктор Франц Гесс | |
| нем. Victor Franz Hess | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | 17 желтоқсан 1964 (81 жас) |
| Қайтыс болған жері | |
| Ғылыми аясы | |
| Жұмыс орны | Вена университеті |
| Альма-матер | Карл және Франц Грац университеті |
| Марапаттары | |
Папа ғылым академиясының мүшесі (1961).
Өмірбаяны
1883 жылы 24 маусымда Вальдштейн сарайында дүниеге келген (Пеггау маңында, Штирия герцогтігі, Аустрия-Мажарстан). Әкесі Винзенц Гесс Бавария князі Людвиг цу Эттинген-Валлерштейннің орманшылары қызметінде жұмыс істеді. Анасы — Серафина Эдле фон Гроссбауэр-Вальдштетт.
1893—1901 жылдары Грац гимназиясында оқыды. 1901 жылы Грац университетіне оқуға түсіп, оны 1905 жылы бітіріп, кейін 1910 жылы докторлық дәрежесін алды. Штефан Мейердің көмекшісі болып Вена ғылым академиясы жанындағы Вена радий ғылыми-зерттеу институтында 1910-1920 ж жұмыс істеді.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Гесс резервтік госпитальдің рентген бөлімін басқарды.
1919 жылы «ультрадиацияны» ашқаны үшін Либен сыйлығын алды .
1920 жылы ол еврей әйел Мария Берта Варнер-Брайскиге үйленді.
1921 жылы Гесс Америка Құрама Штаттарына барды, онда Нью-Джерсидегі United States Radium Corporation корпорациясында, сонымен қатар АҚШ тау-кен бюросында жұмыс істеді. Радийдің медицинада қолданылуын зерттеумен айналысады.
1923 жылы Грац университетіне оралды, 1925 жылы Грацтағы эксперименттік физика профессоры болып тағайындалды, онда қаржыландырудың болмауына байланысты ол негізінен ауа электр энергиясымен жұмыс істеді.
1931 жылы Инсбрук университетінде физика профессоры болды және жаңадан құрылған радиациялық зерттеулер институтын басқарды. Венада алған радий күйігіне байланысты ол бас бармағын ампутациялап, көмейіне операция жасауға мәжбүр болды.
Аустрия неміс рейхіне қосылғаннан кейін (1938 ж. 12-13 наурыз) сенімді католиктік және космополит Гесс тұтқындалды. Ол қамаудан тез босатылды, бірақ 1938 жылы 28 мамырда зейнеткерлікке жіберілді, ал 1938 жылы қыркүйекте зейнетақысынан да айырды. Бұған қоса, ол алған Нобель сыйлығын неміс рейхінің банкноттарына айырбастауға мәжбүр болды.
Сол жылы Гесс әйелімен бірге нацистік қуғын-сүргіннен қашып, Америка Құрама Штаттарына көшті, сол жылы ол Фордэм университетінің, ал 1944 жылы Америка азаматтығын алды. 1958 жылы зейнеткерлікке шықты.
1955 жылы оның бірінші әйелі қатерлі ісік ауруынан қайтыс болды, сол жылы Гесс өзінің медбикесі Элизабет Хонкеге үйленді.
Діні бойынша ол Рим-католик болатын, өзінің діндарлығын түсіндіре отырып, 1946 жылы «Менің сенімім» мақаласында бұл туралы өз пайымдауын жариялады.
Ол 1964 жылы 17 желтоқсанда Нью-Йорк штатындағы Маунт-Вернонда Паркинсон ауруынан қайтыс болды.
Маунт Гольвари зиратында Уайт-Плейнстегі жерленген.
Ғылыми жетістіктер
1911—1913 жылдары Гесс зерттеу жұмыстарын жүргізді, соның нәтижесінде 1936 жылы физика бойынша Нобель сыйлығын алды. Көптеген жылдар бойы ғалымдарды атмосферадағы иондаушы сәулелену деңгейі туралы қызықтырды. Жерден қашық болған сайын радиация көлемі азаяды деп болжанған. Электроскопиялық әдістер радиация деңгейі туралы шамамен мәліметтерді ғана берді, алайда жоғары биіктікте радиациялық сәулеленудің деңгейі радиосәулелену көзіне жақындауға байланысты жоғарылағаны атап өтілді (яғни, ол сәулеленудің Жер бетіне қарағанда жоғары болд). Гесс бұл сұраққа дәлірек жабдықты пайдалану арқылы ғана емес, сонымен қатар жоғары биіктікте өлшеулер жүргізу, жабдықты шарға көтеру арқылы жауап бере алды. 1911—1912 жылдары ол 5,3 км биіктікте радиацияны жүйелі түрде өлшеп, денсаулыққа қауіп төндіретін күндіз де, түнде де өрлеу жасады.
Гесстің зерттеулерінің нәтижелерін Вена ғылым академиясы жариялады. Гесс радиацияның 1 км биіктікке жеткеннен кейін ғана азайғанын, содан кейін ол көбейе бастағанын анықтады. 5 км биіктікте теңіз деңгейінен де жоғары болды. Оның тағы бір тұжырымы радиацияның ғарыштан шыққаны болды, оны 1925 жылы Роберт Эндрюс Милликен растап, оны «ғарыштық сәулелер» деп атады. Гесстің ашқан жаңалығы бөлшектер физикасы мен ядролық физикадағы зерттеулерге түрткі болды. 1936 жылы Карл Дейвид Андерсон ғарыштық сәулелерді зерттеудегі позитронды ашқаны үшін Нобель сыйлығымен марапатталды.
Естелік
- 1970 жылы Халықаралық астрономиялық одақ Айдың арғы жағындағы кратерге Гесстің есімін берді.
- Гесс 1983 жылғы австриялық пошта маркасында бейнеленген.
Дереккөздер
- Victor Franz Hess. (1936). Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 қыркүйек 2007.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 қазан 2007.
- Victor F. Hess, Physicist, Dies. Shared the Nobel Prize in 1936. Was Early Experimenter on Conductivity of Air. Taught at Fordham Till 1958 (19 желтоқсан 1964). Тексерілді 30 қыркүйектің 2012. «... under his supervision, the United States Radium Corporation in New Jersey. ... Dr. Hess married Marie Bertha Warner Breisky in 1920; she died in 1955. ...».
- Bill Breisky Essay: On Its Centenary, Celebrating a Ride That Advanced Physics. New York Times (7 тамыз 2012). Басты дереккөзінен мұрағатталған 17 тамыз 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 7 тамыз 2012.
- Profile detail: Victor Franz Hess. . Тексерілді, 7 тамыз 2012.
- Hess, Victor - Deutsche Biographie. Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 қазан 2020.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 17 мамыр 2020.
- Victor Franz Hess. «My Faith Мұрағатталған 4 наурыздың 2016 жылы.». San Antonio Light Newspaper Archive. November 3, 1946, p. 52
- Grabstätte von Victor Franz Hess in den USA. Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 қазан 2020.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 17 қазан 2020.
- Angelo Joseph A Nuclear Technology — . — P. 121–124. — ISBN 1-57356-336-6.
Сілтемелер
- Өмірбаяны және Нобель дәрісі (nobelprize.org)Мұрағатталған 29 қыркүйектің 2007 жылы. (ағыл.)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Viktor Franc Gess nem Victor Franz Hess 24 mausym 1883 Valdshtejn sarajy Shtiriya Austriya Mazharstan 17 zheltoksan 1964 Nyu Jork AҚSh avstriyalyk zhәne amerikaldyk fizik 1936 zhylgy Nobel syjlygynyn laureaty Karl Andersonmen birge garyshtyk sәulelerdi ashkany үshin marapattalgan Viktor Franc Gessnem Victor Franz HessTugan kүni24 mausym 1883 1883 06 24 Tugan zheri Austriya MazharstanҚajtys bolgan kүni17 zheltoksan 1964 1964 12 17 81 zhas Қajtys bolgan zheriNyu Jork AҚShҒylymi ayasyfizikaZhumys ornyVena universiteti Insbruk universiteti Karl zhәne Franc Grac universiteti Fordhem universitetiAlma materKarl zhәne Franc Grac universitetiMarapattaryFizika salasyndagy Nobel syjlygy 1919 Papa gylym akademiyasynyn mүshesi 1961 Өmirbayany1883 zhyly 24 mausymda Valdshtejn sarajynda dүniege kelgen Peggau manynda Shtiriya gercogtigi Austriya Mazharstan Әkesi Vinzenc Gess Bavariya knyazi Lyudvig cu Ettingen Vallershtejnnin ormanshylary kyzmetinde zhumys istedi Anasy Serafina Edle fon Grossbauer Valdshtett 1893 1901 zhyldary Grac gimnaziyasynda okydy 1901 zhyly Grac universitetine okuga tүsip ony 1905 zhyly bitirip kejin 1910 zhyly doktorlyk dәrezhesin aldy Shtefan Mejerdin agyl komekshisi bolyp Vena gylym akademiyasy zhanyndagy Vena radij gylymi zertteu institutynda agyl 1910 1920 zh zhumys istedi Birinshi dүniezhүzilik sogys kezinde Gess rezervtik gospitaldin rentgen bolimin baskardy 1919 zhyly ultradiaciyany ashkany үshin Liben syjlygyn agyl aldy 1920 zhyly ol evrej әjel Mariya Berta Varner Brajskige үjlendi 1921 zhyly Gess Amerika Қurama Shtattaryna bardy onda Nyu Dzhersidegi United States Radium Corporation korporaciyasynda sonymen katar AҚSh tau ken byurosynda agyl zhumys istedi Radijdin medicinada koldanyluyn zertteumen ajnalysady 1923 zhyly Grac universitetine oraldy 1925 zhyly Gractagy eksperimenttik fizika professory bolyp tagajyndaldy onda karzhylandyrudyn bolmauyna bajlanysty ol negizinen aua elektr energiyasymen zhumys istedi 1931 zhyly Insbruk universitetinde fizika professory boldy zhәne zhanadan kurylgan radiaciyalyk zertteuler institutyn baskardy Venada algan radij kүjigine bajlanysty ol bas barmagyn amputaciyalap komejine operaciya zhasauga mәzhbүr boldy Austriya nemis rejhine kosylgannan kejin 1938 zh 12 13 nauryz senimdi katoliktik zhәne kosmopolit Gess tutkyndaldy Ol kamaudan tez bosatyldy birak 1938 zhyly 28 mamyrda zejnetkerlikke zhiberildi al 1938 zhyly kyrkүjekte zejnetakysynan da ajyrdy Bugan kosa ol algan Nobel syjlygyn nemis rejhinin banknottaryna ajyrbastauga mәzhbүr boldy Sol zhyly Gess әjelimen birge nacistik kugyn sүrginnen kashyp Amerika Қurama Shtattaryna koshti sol zhyly ol Fordem universitetinin agyl al 1944 zhyly Amerika azamattygyn aldy 1958 zhyly zejnetkerlikke shykty 1955 zhyly onyn birinshi әjeli katerli isik auruynan kajtys boldy sol zhyly Gess ozinin medbikesi Elizabet Honkege үjlendi Dini bojynsha ol Rim katolik bolatyn ozinin dindarlygyn tүsindire otyryp 1946 zhyly Menin senimim makalasynda bul turaly oz pajymdauyn zhariyalady Ol 1964 zhyly 17 zheltoksanda Nyu Jork shtatyndagy Maunt Vernonda Parkinson auruynan kajtys boldy Maunt Golvari ziratynda Uajt Plejnstegi zherlengen Ғylymi zhetistikter1911 1913 zhyldary Gess zertteu zhumystaryn zhүrgizdi sonyn nәtizhesinde 1936 zhyly fizika bojynsha Nobel syjlygyn aldy Koptegen zhyldar bojy galymdardy atmosferadagy iondaushy sәulelenu dengeji turaly kyzyktyrdy Zherden kashyk bolgan sajyn radiaciya kolemi azayady dep bolzhangan Elektroskopiyalyk әdister radiaciya dengeji turaly shamamen mәlimetterdi gana berdi alajda zhogary biiktikte radiaciyalyk sәulelenudin dengeji radiosәulelenu kozine zhakyndauga bajlanysty zhogarylagany atap otildi yagni ol sәulelenudin Zher betine karaganda zhogary bold Gess bul surakka dәlirek zhabdykty pajdalanu arkyly gana emes sonymen katar zhogary biiktikte olsheuler zhүrgizu zhabdykty sharga koteru arkyly zhauap bere aldy 1911 1912 zhyldary ol 5 3 km biiktikte radiaciyany zhүjeli tүrde olshep densaulykka kauip tondiretin kүndiz de tүnde de orleu zhasady Gesstin zertteulerinin nәtizhelerin Vena gylym akademiyasy zhariyalady Gess radiaciyanyn 1 km biiktikke zhetkennen kejin gana azajganyn sodan kejin ol kobeje bastaganyn anyktady 5 km biiktikte teniz dengejinen de zhogary boldy Onyn tagy bir tuzhyrymy radiaciyanyn garyshtan shykkany boldy ony 1925 zhyly Robert Endryus Milliken rastap ony garyshtyk sәuleler dep atady Gesstin ashkan zhanalygy bolshekter fizikasy men yadrolyk fizikadagy zertteulerge tүrtki boldy 1936 zhyly Karl Dejvid Anderson garyshtyk sәulelerdi zertteudegi pozitrondy ashkany үshin Nobel syjlygymen marapattaldy Estelik1970 zhyly Halykaralyk astronomiyalyk odak Ajdyn argy zhagyndagy kraterge Gesstin esimin berdi Gess 1983 zhylgy avstriyalyk poshta markasynda bejnelengen DerekkozderVictor Franz Hess 1936 Basty derekkozinen muragattalgan 29 kyrkүjek 2007 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 4 kazan 2007 Victor F Hess Physicist Dies Shared the Nobel Prize in 1936 Was Early Experimenter on Conductivity of Air Taught at Fordham Till 1958 19 zheltoksan 1964 Tekserildi 30 kyrkүjektin 2012 under his supervision the United States Radium Corporation in New Jersey Dr Hess married Marie Bertha Warner Breisky in 1920 she died in 1955 Bill Breisky Essay On Its Centenary Celebrating a Ride That Advanced Physics New York Times 7 tamyz 2012 Basty derekkozinen muragattalgan 17 tamyz 2021 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 7 tamyz 2012 Profile detail Victor Franz Hess Tekserildi 7 tamyz 2012 Hess Victor Deutsche Biographie Basty derekkozinen muragattalgan 31 kazan 2020 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 17 mamyr 2020 Victor Franz Hess My Faith Muragattalgan 4 nauryzdyn 2016 zhyly San Antonio Light Newspaper Archive November 3 1946 p 52 Grabstatte von Victor Franz Hess in den USA Basty derekkozinen muragattalgan 20 kazan 2020 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 17 kazan 2020 Angelo Joseph A Nuclear Technology P 121 124 ISBN 1 57356 336 6 SiltemelerӨmirbayany zhәne Nobel dәrisi nobelprize org Muragattalgan 29 kyrkүjektin 2007 zhyly agyl