Валлондар

Валлондар — Бельгияның (Валлон аймағы) және Брюссель аймағының негізгі халқы. Саны 3,5 миллион (2011 жылғы бағалау). Олар сондай-ақ Францияның солтүстігінде (58 мың адам), Нидерландыда (40 мың адам), Люксембургте (11 мың адам), Канадада (33,7 мың адам - ​​2006 жылғы халық санағы) тұрады.

Walons
Бүкіл халықтың саны
3,5 млн
Ең көп таралған аймақтар
Бельгия	3,2 млн.
Франция	58 000
Нидерланд	40 000
Канада	33 700
Люксембург	11 000
Тілдері
француз тілі
Діні
католицизм
Этникалық топтары
француздар

Этнонимі

Валлон атауы Бельгияның оңтүстік бөлігінде тұратын адамдарға қатысты. Бұл Бельгияның оңтүстік бес провинциясынан тұратын Валлония деп аталатын аймақ.

Этногенезі

Валлондар XVI ғасырдан кейін пайда болды, олардың Нидерландының роман тілдес бөлігінен айырмашылығы ерте орта ғасырларда қалыптасты. Валлон этносының негізін ежелгі германдық франктердің ықпалында болған римдік кельт белгелерінің тайпалары құрайды.

Тілі

Ресми тілі француз тілі болғанымен, күнделікті өмірде шампан, лорен, пикард және валлон тілдері әлі де қолданылады. Олардың ішінде ең көп таралғаны - . Ұзақ уақыт бойы олар француз тілінің диалектілері болып саналды, бірақ 20 ғасырдың басына дейін олар қоғамда үстемдік етті, ал француз тілі жоғарғы таптардың (буржуазияның) тілі болды.

1990 жылы бұл тілдер аймақтық тілдер болып танылды. Қазір бұл тілдерге, әсіресе валлон тіліне деген қызығушылықтың жандануы байқалады. Валлон тілі кейбір мектептерде таңдау пәні ретінде оқытылады. Валлонияда қолданылатын француз тілі Францияда қолданылатын француз тілінен біршама ерекшеленеді.

Діні

Сенушілер - католиктер.

Тарихы

Валлондар қазіргі Бельгияның оңтүстігінде және Францияның іргелес аймақтарында өмір сүрген және Рим оларды жаулап алғаннан кейін (б.з. д. I ғасыр) романизацияға ұшыраған кельттердің (негізінен белгілердің) ұрпақтары. 1830 жылы фламандтармен бірге Бельгия мемлекетін құрды, ұлттық консолидация процестері күшейді. ХХ ғасырдың екінші жартысында валлондар мен фламандтар арасындағы ұлттық-тілдік қайшылықтар күшейе түсті. 1980 жылдары ішкі автономия жүйесі енгізілді.

Валлондардың этникалық аумағы солтүстікке - егіншілігі басым кішігірім ауылдарға және оңтүстікке - мал шаруашылығы басым таулы үлкен, бірақ сирек орналасқан ауылдарға бөлінеді.

Кәсібі

Валлондардың негізгі кәсіптері — егіншілік және мал шаруашылығы. Жазықтық жерлерде бидай, арпа, картоп, қант қызылшасын егеді. Ал қыратты жерлерді қоныстанғандары мал, көбіне сиыр бағады.
Өнеркәсіп дамыған, қала тұрғындарының 95 пайызы (1981 ж.), тау-кен, металлургия, машина жасау, химия және басқа да салаларда жұмыс жасайды.

Валлон халқының халық қолөнері әлі де қоғам өмірінде маңызды рөл атқарады. Олар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан және халықтың дәстүрлі мәдениетінде сақталған қолөнердің сан алуан түрлерін көрсетеді. Валлондар арасындағы ең танымал халық қолөнерінің бірі - керамика өндірісі. Бұл қолөнер шеберлері дәстүрлі өрнектермен және ою-өрнектермен безендірілген ғажайып саз бұйымдарын жасайды. Валлондық керамика тек өнер нысаны ғана емес, сонымен қатар халық өмірінде практикалық қолданысқа ие. Валлондар арасындағы тағы бір танымал қолөнер - тоқыма. Бұл қолөнер шеберлері кілем, киім-кешек, үй безендіру сияқты әдемі тоқылған бұйымдарды жасайды. Валлондық тоқу өзінің мәнерлі өрнектерімен және түрлі-түсті композицияларымен танымал. Сонымен қатар, валлондықтардың халық қолөнеріне ағаш өңдеу, ағаш ою, қуыршақ пен ойыншық жасау және басқа да көптеген қолөнер түрлері жатады.

Тұрмыс салты

Валлондар бос уақытының көп бөлігін үйден тыс жерде өткізеді. Мерекелер, отбасылық мерекелер және достармен кездесулер әдетте кафелер мен мейрамханаларда өтеді.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары. Льежден Монсқа дейінгі Маас алқабында көмір шахталары, шахталар және т.б. айналасындағы ескі шағын қалалар мен елді мекендерден құралған тығыз қоныстанған аумақ бар. Қазіргі заманғы валлондардың көпшілігі қалаларда, соның ішінде ірі агломерацияларда (Брюссель, Льеж) тұрады.

Валлондардың мәдениеті мен өмірі француздардың солтүстік-шығыс топтарымен көп ұқсастыққа ие. Ауылдық жерлерде тұрғын үй мен қосалқы ғимараттар тіктөртбұрышты құрайтын жабық ауласы бар үйдің түрі басым, оның ішінде әдетте тас төселген шағын аула бар. Ескі құрылыстар негізінен қаңқалы, 1-2 қабатты кірпіш үйлер жиі кездеседі, қабырғалары бойымен ақ кірпіштен жолақтар өтеді, ақ тастан әрлеу және есік ойықтары жасалады. Үйлердің төбесінде көбінесе әтеш бейнеленген металл флюгер бар.

Дәстүрлі киімдері. Валлондықтардың дәстүрлі киімдері Францияның көршілес аймақтарының тұрғындарының киімімен дерлік бірдей. Валлондық әйелдің мерекелік ұлттық киімі - тар жолақты ұзын белдемше, түрлі-түсті күртеше, қара алжапқыш және кеудеге айқастырылған шағын орамал. Басына кең жиекті қалпақ немесе шағын орамал тағады. Валлондық ерлер костюмінің негізгі бөлшектері ұзын, кең көк блузка мен негізінен көк түсті берет киеді.

Дәстүрлі тағамдары. Негізгі дәстүрлі тағамдары - картоп, көкөніс және жарма тағамдары, балық етке қарағанда жиі тұтынылады. Валлондықтардың мерекелік тағамдары: ысталған ет қосылған бұршақ сорпасы, қыш құмырада пісірілген хош иісі бар саңырауқұлақтар. Валлондар, өнімдердің сапасына және олардың балғындығына үлкен мән береді. Валлондық асхананың негізі әртүрлі тәсілдермен дайындалатын сиыр, қой және шошқа еті сияқты ет тағамдары. Валлон асханасының ең танымал тағамдарының бірі - карбонад, сырада пісірілген және картоп пюресі қосылған сиыр етінен жасалған бұқтырылған ет.

Валлондық тағы бір танымал тағам - фрикандель - әдетте фри картобымен бірге берілетін фаршталған котлет. Сонымен қатар, валлондар льефами және хочетт сияқты ірімшіктердің алуан түрімен танымал. Дәстүрлі валлондық сусындарға әртүрлі сыралар мен бельгиялық виски кіреді. Валлондар шоколад, печенье және торт сияқты кондитерлік өнімдерімен де танымал. Сусындар – кофе, сүт, сыра.

Фольклоры. Валлон халқы фольклорының жарқын көріністерінің бірі -музыкалық мұра. Фольклорлық әуендер, әндер мен билер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, осы халықтың рухын бейнелейді. Аккордеон, скрипка және ауызмгармондары сияқты дәстүрлі музыкалық аспаптар халықтық мерекелер мен мерекелерде фольклорлық шығармаларды орындау үшін қолданылады. Валлон фольклорында өнер мен әдебиет те маңызды рөл атқарады. Баллада және халық әндері сияқты дәстүрлі поэтикалық формалар осы халықтың мәдени құндылықтары мен мұраттарын қамтиды. Валлонияның суретшілері мен жазушылары оның тарихын, әдет-ғұрпын және мифологиясын көрсететін туындылар жасайды.

Валлондардың өмірінде фольклорлық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер де маңызды орын алады. Карнавалдар, костюмдер шерулері мен жәрмеңкелер сияқты әртүрлі халықтық мерекелер мен салт-дәстүрлер өткізіледі. Олар валлондықтардың күнделікті өмірін байытып қана қоймайды, сонымен қатар олардың дәстүрлері мен қауымдастығын сақтауға көмектеседі. Діни мейрамдарында ән салып, би билеп, құс қауырсындарымен әшекейленген бас киім киген сайқымазақтың қатысуымен салтанатты шерулер өткізеді.

Валлондардың қазіргі жағдайы

Валлондар металлургия, химия өнеркәсібі және тоқыма өндірісі сияқты әртүрлі салаларды дамытуға белсенді түрде қатысуда. Валлондық кәсіпкерлер металл өңдеу және инженерлік дизайндағы дағдыларымен танымал болды. Валлон федерациясы Бельгияның негізгі саяси және экономикалық субъектілерінің бірі болып табылады. Ол Валлонияның өнеркәсіптік кешенін дамытуға және инвестиция тартуға күш салуда.

Валлондар аймақтың мәдени және тілдік мұрасын сақтау үшін де маңызды. Француз тілінен басқа, валлондар Бельгияның басқа аймағындағы Фландрияда қолданылатын фламанд тілінде де сөйлейді.

Осылайша, валлондар Валлон аймағының өнеркәсібін, мәдениеті мен дәстүрін дамытуда маңызды рөл атқарды және атқаруда.

Дереккөздер

1. Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5673686?ysclid=lrojwyyy18485481308
2. Валлондар және Валлония. Этнонимнің шығу тегі https://strany-narody.blogspot.com/2021/05/blog-post_95.html
3. Бельгиялықтардың шығу тегі (валлондар мен фламандтар) https://dzen.ru/a/Zdig57lmuyvX2lQb
4. Валлония немесе Бельгияның Валлон аймағы https://wmj.su/stati/14297-valloniya.html
5. Валлондар https://megabook.ru/article/%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%8B
6. Козлов В. И. Валлондар. http://www.etnosy.ru/node/125
7. Валлондар https://ru.swewe.net/word_show.htm/?2449930_1&%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%8B
8. Еуропа халықтары > Валлондар > Халық қолөнері https://obychai-i-tradicii.ru/evropeyskie-narodi/vallony/narodnye-promysly
9. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
10. Ұлттық киімдер http://www.day-travel.ru/travels-2037-1.html
11. Бельгиялық асхана. Дәстүрлі гастрономияның үш тірегі https://masterok.livejournal.com/2056211.html?ysclid=lty08eplgg168288975
12. Әлем халықтары / Валлондар http://www.etnolog.ru/people.php?id=VALL
13. Валлондар кімдер, бұл халықтың тарихы, мәдениеті мен дәстүрлері https://apinews.ru/kto-takie-vallony-istoriya-kultura-i-traditsii-etogo-naroda/(қолжетпейтін сілтеме)