Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бәйшешек, Запырангүл (лат. Crocus) – құртқашаштар тұқымдасына жататын көп жылдық тамыр түйнекті өсімдіктер. Еуразияда, Жерорта теңізінің жағалауларында өсетін 80-ге жуық түрі белгілі. Қазақстанда Іле, Жетісу (Жоңғар), Теріскей Алатауларында, (Кетпен) жотасында, Қаратауда өседі. Запырангүлдің Алатау бәйшешегі (C. alatavіcus) және Корольков бәйшешегі (C. korolkovіі) деген түрлері бар. Биіктігі 10 – 30 см-дей. Тамыр түйнектері ұзынша немесе шар тәрізді домалақ болады. Шоғырланып біткен таспа жапырақтарының саны 6 – 9, ұзындығы 10 – 12 см. Сары немесе көкшіл түсті дара гүлінің гүл қоршауы қарапайым күлте жапырақшалардан тұрады. Гүл қоршауының ортасынан ұзындығы 10 см-дей түтік шығады да, гүлі сол түтіктің ұшында жетіледі. Аталығы үшеу, аталық жіптері қысқа болады. Аналығы біреу, ол 3 жеміс жапырағынан тұрады. Жемісі – үш ұялы, көп тұқымды қауашақ. Наурыз – мамыр айларында гүлдейді. Гүлдері түнге қарай және бұлтты күндері жабылып қалады. Оларды аралар немесе көбелектер тозаңдандырады. Запырангүлдер негізінен сәндік өсімдіктер.
| Бәйшешек | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Crocus longiflorus | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Crocus sativus L. | ||||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||||
| 90 түрі белгілі |
Табиғатта таралуы
Республикамыздың Шығыс Қазақстан, Алматы, Талдықорған облыстарының, жабайы өсетін бұталардың арасында өседі.
Дәрілік шикізат ретінде бәйшешектің жапырағы, тамыр – сабақтары және тамырдың өзі пайданылады.
Химиялық құрамы
Дәрілік шикізатының құрамында сапониндер, эфир майлары, С дәреумені,глюкозидтер, флавондар және примевериндер бар.
Қоланылуы
Мал дәрігерлігі практикасында бәйшешектің тұнбасы зәр, тер шығаруды үдету үшін, сондай–ақ тыныс алу органдары қабыгнып ауырған малдың қақырығын түсіру үшін пайдаланады. Тұнба 1:10 қатынаста жасалып, бұзауға – 50 – 80 мл, қозыға — 10-15 мл мөлшерінде күніне 3 рет ішкізіледі.
Көктем кезіеде бәйшешектің жапырағы төлге дәреумендік шөпиретінде жемге қосып беріледі.
Бәйшешектің дәрілік шикізатының малға ешқандай зияны жоқ, дәлірек айтсақ ол улы емес. Сондықтан оның жапырағын дәрумендік – С дәрумені – қоры ретінде бұзаудың, қозының жегенінше беруге болады.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы
- Қазақстанның дәрілік өсімдіктері. Іскендіров Әбіш. Алматы «Қазақстан» 1982, 188 бет.
- Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану. — Алматы: Қайнар, 1988. — 248 б.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bәjsheshek Zapyrangүl lat Crocus kurtkashashtar tukymdasyna zhatatyn kop zhyldyk tamyr tүjnekti osimdikter Euraziyada Zherorta tenizinin zhagalaularynda osetin 80 ge zhuyk tүri belgili Қazakstanda Ile Zhetisu Zhongar Teriskej Alataularynda Ketpen zhotasynda Қaratauda osedi Zapyrangүldin Alatau bәjsheshegi C alatavicus zhәne Korolkov bәjsheshegi C korolkovii degen tүrleri bar Biiktigi 10 30 sm dej Tamyr tүjnekteri uzynsha nemese shar tәrizdi domalak bolady Shogyrlanyp bitken taspa zhapyraktarynyn sany 6 9 uzyndygy 10 12 sm Sary nemese kokshil tүsti dara gүlinin gүl korshauy karapajym kүlte zhapyrakshalardan turady Gүl korshauynyn ortasynan uzyndygy 10 sm dej tүtik shygady da gүli sol tүtiktin ushynda zhetiledi Atalygy үsheu atalyk zhipteri kyska bolady Analygy bireu ol 3 zhemis zhapyragynan turady Zhemisi үsh uyaly kop tukymdy kauashak Nauryz mamyr ajlarynda gүldejdi Gүlderi tүnge karaj zhәne bultty kүnderi zhabylyp kalady Olardy aralar nemese kobelekter tozandandyrady Zapyrangүlder negizinen sәndik osimdikter BәjsheshekCrocus longiflorusDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Dara zharnaktylarSaby Tukymdasy IridaceaeKishi tukymdasy Tajpasy Tegi Crocus L Crocus sativus L tүrleri90 tүri belgiliMinoj freskasyndagy zapyrangүl zhinaushylar Santorini shamamen b z d 1650 zh Irandagy zapyrangүl alkaptaryTabigatta taraluyRespublikamyzdyn Shygys Қazakstan Almaty Taldykorgan oblystarynyn zhabajy osetin butalardyn arasynda osedi Dәrilik shikizat retinde bәjsheshektin zhapyragy tamyr sabaktary zhәne tamyrdyn ozi pajdanylady Himiyalyk kuramyDәrilik shikizatynyn kuramynda saponinder efir majlary S dәreumeni glyukozidter flavondar zhәne primeverinder bar ҚolanyluyMal dәrigerligi praktikasynda bәjsheshektin tunbasy zәr ter shygarudy үdetu үshin sondaj ak tynys alu organdary kabygnyp auyrgan maldyn kakyrygyn tүsiru үshin pajdalanady Tunba 1 10 katynasta zhasalyp buzauga 50 80 ml kozyga 10 15 ml molsherinde kүnine 3 ret ishkiziledi Koktem keziede bәjsheshektin zhapyragy tolge dәreumendik shopiretinde zhemge kosyp beriledi Bәjsheshektin dәrilik shikizatynyn malga eshkandaj ziyany zhok dәlirek ajtsak ol uly emes Sondyktan onyn zhapyragyn dәrumendik S dәrumeni kory retinde buzaudyn kozynyn zhegeninshe beruge bolady DerekkozderҚazak Enciklopediyasy Қazakstannyn dәrilik osimdikteri Iskendirov Әbish Almaty Қazakstan 1982 188 bet Pajdaly osimdikterdi mal dәrigerliginde koldanu Almaty Қajnar 1988 248 b