Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Кетпен – ауыл шаруашылық жұмыстарында арық қазуға, жер қазуға, егістік жерді өңдеуге қолданылатын құрал. Кетпен егін шаруашылығы дамыған өңірлерде кеңінен қолданылған.
Сипаты
Кетпеннің шабатын бөлігін – жүзі, жүзінің жоғары көтеріліп тұратын екі бүйірін – қыры, сапқа арналған сырты жұмыр, іші қуыс құбыр тәрізді бөлігін – ұңғы, ұңғының үстіңгі қыр жағы – шүйдесі, қолға ұстайтын тұтқасы кетпеннің сабы деп аталады. Кетпеннің саптан басқа темір бөлігін кетпеннің басы дейді. Жаздыгүні кетпен ыстық күн астында сабы кеуіп, басы босап қалмауы үшін оны суға салып қояды.
Жасалуы мен қолданысына қарай атаулары
Кетпен жасаумен темір ұсталары айналысқан. Кетпеннің жүзі мен екі бүйірін түзу етіп темірден соғып, жоғарғы жағына сап орнататын ұңғы жасайды. Кейбір кетпеннің екі бүйірі доғалдау, бүйірінің қырлары жұмырлау болып жасалады. Кетпенді адамның түрегеп тұрып шабуына ыңғайлы етіп ұзындау, жуандығы кішігірім білектей ағашпен саптайды. Кетпенге саптайтын ағашты "кетпенсап" дейді. Кетпеннің үлкен-кішілігі оның жүзіне байланысты болады. Шабатын жүзі ұзын болса – үлкен кетпен, жүзі қысқа болса – кіші кетпен деп атайды. Кетпеннің үлкендерге, балаларға арнап жасалған түрлері де болады. Арамшөп отауға, көкөніс түбін қопсытуға арналған кішкентай кетпен "кетпеншот" деп аталады.
Жер қазатын, арық тартатын т.б. ауыр жұмыстарға қолданылатын кетпеннің салмағын жеңілдету үшін басының ортасын ойық етіп жасайды.
Кетпен мәні
Егіншілікпен айналысатын диқандар кетпенін қадірлеп ұстаған. Жерді өңдеуге кіріспес бұрын кетпеннің басын топырақпен сүртеді, бұл кетпен топырақтан арылмасын, егіс өнімі мол болып, тоқшылық болсын деген ырымға саяяды. Сондай-ақ жұмыс аяқталған соң кетпенді тазалап жуып қоятын болған.
Ертеде Жетісу қазақтары арасында ер адамның құнына берілетін құн мөлшерінің құрамында қара нар, қалы кілем, қара мылтық, қара шолақ ат, 100-ден 200-ге дейін жылқы, ақ сауытпен қоса кетпен де қосып берілгендігі туралы Ә. Диваев пен И. Ибрагимовтың еңбектерінде айтылады. Қазақтың аңыз-ертегілерінде кетпеннің мықтылығын оқ атып сынағандығы туралы да деректер кездеседі.
Дереккөздер
- ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Алтаев Б.Ә. Оңтүстік Қазақстан қазақтарының егіншілікке байланысты дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. Тарих ғылым. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін ұсынылған диссертациясының қолжазбасы. Ғылыми жетекші Нұрсан Әлімбай. Алматы, 1994;
- Кармышева Дж. Земледельче-ская обрядность у казахов. Древние обряды, верования и культы народов Средней Азии. М.: Наука, 1986. С.181-208.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ketpen auyl sharuashylyk zhumystarynda aryk kazuga zher kazuga egistik zherdi ondeuge koldanylatyn kural Ketpen egin sharuashylygy damygan onirlerde keninen koldanylgan Ketpen a shүjde ә ungy b saby g kyry g zhүzi d syrty ҚR ҰM materialdary bojynsha suretin salgan Zh Shәjken SipatyKetpennin shabatyn boligin zhүzi zhүzinin zhogary koterilip turatyn eki bүjirin kyry sapka arnalgan syrty zhumyr ishi kuys kubyr tәrizdi boligin ungy ungynyn үstingi kyr zhagy shүjdesi kolga ustajtyn tutkasy ketpennin saby dep atalady Ketpennin saptan baska temir boligin ketpennin basy dejdi Zhazdygүni ketpen ystyk kүn astynda saby keuip basy bosap kalmauy үshin ony suga salyp koyady Zhasaluy men koldanysyna karaj ataularyKetpen tүri 1 ҚR ҰM materialdary bojynsha suretin salgan Zh Shәjken Ketpen tүri 2 ҚR ҰM materialdary bojynsha suretin salgan Zh Shәjken Ketpen zhasaumen temir ustalary ajnalyskan Ketpennin zhүzi men eki bүjirin tүzu etip temirden sogyp zhogargy zhagyna sap ornatatyn ungy zhasajdy Kejbir ketpennin eki bүjiri dogaldau bүjirinin kyrlary zhumyrlau bolyp zhasalady Ketpendi adamnyn tүregep turyp shabuyna yngajly etip uzyndau zhuandygy kishigirim bilektej agashpen saptajdy Ketpenge saptajtyn agashty ketpensap dejdi Ketpennin үlken kishiligi onyn zhүzine bajlanysty bolady Shabatyn zhүzi uzyn bolsa үlken ketpen zhүzi kyska bolsa kishi ketpen dep atajdy Ketpennin үlkenderge balalarga arnap zhasalgan tүrleri de bolady Aramshop otauga kokonis tүbin kopsytuga arnalgan kishkentaj ketpen ketpenshot dep atalady Zher kazatyn aryk tartatyn t b auyr zhumystarga koldanylatyn ketpennin salmagyn zhenildetu үshin basynyn ortasyn ojyk etip zhasajdy Ketpen mәniEginshilikpen ajnalysatyn dikandar ketpenin kadirlep ustagan Zherdi ondeuge kirispes buryn ketpennin basyn topyrakpen sүrtedi bul ketpen topyraktan arylmasyn egis onimi mol bolyp tokshylyk bolsyn degen yrymga sayayady Sondaj ak zhumys ayaktalgan son ketpendi tazalap zhuyp koyatyn bolgan Ertede Zhetisu kazaktary arasynda er adamnyn kunyna beriletin kun molsherinin kuramynda kara nar kaly kilem kara myltyk kara sholak at 100 den 200 ge dejin zhylky ak sauytpen kosa ketpen de kosyp berilgendigi turaly Ә Divaev pen I Ibragimovtyn enbekterinde ajtylady Қazaktyn anyz ertegilerinde ketpennin myktylygyn ok atyp synagandygy turaly da derekter kezdesedi DerekkozderҚAZAҚTYҢ ETNOGRAFIYaLYҚ KATEGORIYaLAR ҰҒYMDAR MEN ATAULARYNYҢ DӘSTҮRLI ZhҮJESI Enciklopediya Almaty RPK SLON 2012 ill ISBN 978 601 7026 17 23 tom K Қ 736 bet ISBN 978 601 7026 21 9ӘdebietterAltaev B Ә Ontүstik Қazakstan kazaktarynyn eginshilikke bajlanysty dәstүrleri men әdet guryptary Tarih gylym kand gylymi dәrezhesin alu үshin usynylgan dissertaciyasynyn kolzhazbasy Ғylymi zhetekshi Nursan Әlimbaj Almaty 1994 Karmysheva Dzh Zemledelche skaya obryadnost u kazahov Drevnie obryady verovaniya i kulty narodov Srednej Azii M Nauka 1986 S 181 208