Координаттар: 53°48′ с. е. 109°20′ ш. б. / 53.800° с. е. 109.333° ш. б. (G) (O) (Я)
Бурятия, Бурят Республикасы — Ресей Федерациясы құрамына кіретін республика. Жері 351,3 мың км². Халқы — 1053 мың адам (1996). Астанасы — қаласы Негізгі халқы буряттар (бураттар) (250 мың). Одан басқа орыс, татар, украин, т.б. тұрады. Елді президент басқарады. Заң шығарушы органы — Халық Құрылтайы. Бурятия Шығыс Сібірдің оңтүстік бөлігінде, Байкал көлінің жағалауындағы таулы қыратта (Шығыс Саян) орналасқан. Жерінің 4/5 бөлігін орман (тайга) алып жатыр. Қысы суық әрі ұзаққа созылады, жазы қоңыржай жылы. Қаңтар айында жылдық орташа температура –24 °С, шілдеде 17 °С. Жауын-шашынның орташа мөлшері 300 мм.
Ресей Федерациясының субъектісі | |||||
Бурятия Республикасы | |||||
| |||||
| |||||
Елордасы | |||||
Барлығы | 351334 км² | ||||
| |||||
Барлығы | ▲971 810 (2013) 2.77 адам/км² | ||||
|
| ||||
Барлығы, ағым. баға | 136,4 млрд руб. (2010) 132,1 мың руб. | ||||
Сібір | |||||
Шығыс Сібір | |||||
, Орысша | |||||
Басшы, Республика Үкіметінің төрағасы | Вячеслав Наговицын | ||||
Халық Хураласының төрағасы | Матвей Гершевич | ||||
| 03 | ||||
| RU-BU | ||||
() | |||||
Ресми сайты: | http://egov-buryatia.ru/ |
Тарихы
Бурятия жерінде адам баласы ерте заманнан бері тұрады. 12 ғасырға дейін бұл өңірді ғұн, ұйғыр, эвенкі тайпалары кезек-кезек мекен етті. 13 ғасырда моңғол тілінде сөйлейтін бурят (бурат) тайпалары көшіп келіп, қоныстанды. Олар мал өсірумен, аң аулаумен айналысты және Қытай, Моңғолия елдерімен сауда-саттық жасады. 16 ғасырдың аяқ кезінен бастап буряттар арасына Моңғолия мен Тибет арқылы будда діні ене бастады. 17 ғасырдың бас кезінде Бурятия жеріне алғашқы орыс-казак отрядтары келіп жетті де, осы ғасырдың аяғына таман елді толықтай Ресейге бағындырды. 18 ғасырдан бастап Ресей үкіметі бұл жаққа сотталғандарды жер аудара бастады. Бұған қоса үкімет буряттар мен эвенкілерді зорлықпен шоқындырып, оған көнбегендерін тұрған жерлерінен ығыстырып, босаған жерлерге орыс шаруаларын әкеп қоныстандырды. Жергілікті халық отаршыларға қарсы жиі-жиі көтеріліске шықты және православие дініне кірмес үшін жаппай будда дінін қабылдап, көп ұзамай бұл дін жергілікті шаман дінімен араласып кетті де, буряттардың негізгі дініне айналды. Ал көтерілістерді Ресей үкіметі күшпен басып отырды. Дегенмен, Ресейге қосылғаннан кейін буряттар отырықшылыққа көше бастады, қалалар салынып, сауда қатты дамыды (18 ғ-дың аяғына таман Ресейдің Азиямен сауда айналымының 67%-і Кяхта кедені арқылы өткен). 19 ғасырда нарықтық қатынастар жедел дамыды. Әсіресе, Сібір темір жолының салынуы қалалардың тез өсуіне алып келді.1917 жылы Ақпан төңкерісінен кейін ұлт-азаттық қозғалыс қайтадан күшейіп, буряттар өздерінің ұлттық аймақтарын құра бастады. 1918 жылы жазда Шығ. Сібірде атаман Семеновтың әскери диктатурасы орнады. Осы жылы тамыз айында Бурятия жеріне Жапония әскерлері, келесі жылы сәуір айында Америка әскерлері келіп кірді. Ақ гвардияшылар мен шет ел әскерлерінің жергілікті халықпен санаспауы партизан қозғалысының күшеюіне алып келді. Нәтижесінде 1920 жылы Қызыл Армия бөлімдері партизандардың көмегімен елді азат етіп, батыс бөлігі РКФСР-дың құрамына кірді де, шығыс жағы қарады. 1922 жылы 9 қаңтарда Бүкілодақтық -нің қаулысымен РКФСР құрамында құрылды. тарағаннан кейін бұл облысқа елдің шығыс бөлігі қосылды да, 1923 жылы 5 мамырда -і құрылды (1958 жылдан бастап Бурят АКСР-і). Кеңес үкіметі жылдарында біршама әлеуметтік-экономикалық жетістіктерге жетті. Сауатсыздық жойылып, көптеген жоғары оқу орындары ашылды, ұлттық театрлар пайда болды. аса ірі жылу-электрлік база құрылды. Жаңадан көптеген өнеркәсіп орындары (машина жасау, тау кен өндіру, ағаш өңдеу, құрылыс материалдарын жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері, т.б.) пайда болды. Социалдық жүйенің ыдырап, биліктен кетуі ел өміріне үлкен өзгеріс енгізді. 1990 жылы Жоғарғы Кеңесінің кезекті сессиясында республика статусы жөнінде декларация қабылданып, 1991 ж. желтоқсан айында президенттік басқару жөнінде арнайы заң шығарылды. Бурятия 1992 жылы РФ құрамына кіретін басқа да республикалармен бірге федеративтік шартқа қол қойды.
Дереккөздер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Buryatia |
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 53 48 s e 109 20 sh b 53 800 s e 109 333 sh b 53 800 109 333 G O Ya Buryatiya Buryat Respublikasy Resej Federaciyasy kuramyna kiretin respublika Zheri 351 3 myn km Halky 1053 myn adam 1996 Astanasy kalasy Negizgi halky buryattar burattar 250 myn Odan baska orys tatar ukrain t b turady Eldi prezident baskarady Zan shygarushy organy Halyk Қuryltajy Buryatiya Shygys Sibirdin ontүstik boliginde Bajkal kolinin zhagalauyndagy tauly kyratta Shygys Sayan ornalaskan Zherinin 4 5 boligin orman tajga alyp zhatyr Қysy suyk әri uzakka sozylady zhazy konyrzhaj zhyly Қantar ajynda zhyldyk ortasha temperatura 24 S shildede 17 S Zhauyn shashynnyn ortasha molsheri 300 mm Resej Federaciyasynyn subektisiBuryatiya Respublikasy Respublika Buryatiya Buryaad OronBuryatiya tuy Buryatiya eltanbasyElordasyZher aumagyBarlygy su beti 351334 km 6 0ZhurtyBarlygy Tygyzdygy 971 810 2013 2 77 adam km Barlygy agym baga Zhan basyna shakkanda 136 4 mlrd rub 2010 132 1 myn rub Federaldy okrug SibirEkonomikalyk audan Shygys SibirMemlekettik tili OrysshaBasshy Respublika Үkimetinin toragasy Vyacheslav NagovicynHalyk Huralasynyn toragasy Matvej Gershevich03RU BUUakyt beldeui Resmi sajty http egov buryatia ru Buryat RespublikasyTarihyBuryatiya zherinde adam balasy erte zamannan beri turady 12 gasyrga dejin bul onirdi gun ujgyr evenki tajpalary kezek kezek meken etti 13 gasyrda mongol tilinde sojlejtin buryat burat tajpalary koship kelip konystandy Olar mal osirumen an aulaumen ajnalysty zhәne Қytaj Mongoliya elderimen sauda sattyk zhasady 16 gasyrdyn ayak kezinen bastap buryattar arasyna Mongoliya men Tibet arkyly budda dini ene bastady 17 gasyrdyn bas kezinde Buryatiya zherine algashky orys kazak otryadtary kelip zhetti de osy gasyrdyn ayagyna taman eldi tolyktaj Resejge bagyndyrdy 18 gasyrdan bastap Resej үkimeti bul zhakka sottalgandardy zher audara bastady Bugan kosa үkimet buryattar men evenkilerdi zorlykpen shokyndyryp ogan konbegenderin turgan zherlerinen ygystyryp bosagan zherlerge orys sharualaryn әkep konystandyrdy Zhergilikti halyk otarshylarga karsy zhii zhii koteriliske shykty zhәne pravoslavie dinine kirmes үshin zhappaj budda dinin kabyldap kop uzamaj bul din zhergilikti shaman dinimen aralasyp ketti de buryattardyn negizgi dinine ajnaldy Al koterilisterdi Resej үkimeti kүshpen basyp otyrdy Degenmen Resejge kosylgannan kejin buryattar otyrykshylykka koshe bastady kalalar salynyp sauda katty damydy 18 g dyn ayagyna taman Resejdin Aziyamen sauda ajnalymynyn 67 i Kyahta kedeni arkyly otken 19 gasyrda naryktyk katynastar zhedel damydy Әsirese Sibir temir zholynyn salynuy kalalardyn tez osuine alyp keldi 1917 zhyly Akpan tonkerisinen kejin ult azattyk kozgalys kajtadan kүshejip buryattar ozderinin ulttyk ajmaktaryn kura bastady 1918 zhyly zhazda Shyg Sibirde ataman Semenovtyn әskeri diktaturasy ornady Osy zhyly tamyz ajynda Buryatiya zherine Zhaponiya әskerleri kelesi zhyly sәuir ajynda Amerika әskerleri kelip kirdi Ak gvardiyashylar men shet el әskerlerinin zhergilikti halykpen sanaspauy partizan kozgalysynyn kүsheyuine alyp keldi Nәtizhesinde 1920 zhyly Қyzyl Armiya bolimderi partizandardyn komegimen eldi azat etip batys boligi RKFSR dyn kuramyna kirdi de shygys zhagy karady 1922 zhyly 9 kantarda Bүkilodaktyk nin kaulysymen RKFSR kuramynda kuryldy taragannan kejin bul oblyska eldin shygys boligi kosyldy da 1923 zhyly 5 mamyrda i kuryldy 1958 zhyldan bastap Buryat AKSR i Kenes үkimeti zhyldarynda birshama әleumettik ekonomikalyk zhetistikterge zhetti Sauatsyzdyk zhojylyp koptegen zhogary oku oryndary ashyldy ulttyk teatrlar pajda boldy asa iri zhylu elektrlik baza kuryldy Zhanadan koptegen onerkәsip oryndary mashina zhasau tau ken ondiru agash ondeu kurylys materialdaryn zhasau zhenil zhәne tamak onerkәsipteri t b pajda boldy Socialdyk zhүjenin ydyrap bilikten ketui el omirine үlken ozgeris engizdi 1990 zhyly Zhogargy Kenesinin kezekti sessiyasynda respublika statusy zhoninde deklaraciya kabyldanyp 1991 zh zheltoksan ajynda prezidenttik baskaru zhoninde arnajy zan shygaryldy Buryatiya 1992 zhyly RF kuramyna kiretin baska da respublikalarmen birge federativtik shartka kol kojdy Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tom Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar BuryatiaBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet