Бишімбаев ісі қазақстандық Салтанат Нүкенованың өлімімен байланысты оның азаматтық некедегі күйеуі саясаткер Қуандық Биш

Бишімбаев ісі — қазақстандық Салтанат Нүкенованың өлімімен байланысты оның азаматтық некедегі күйеуі, саясаткер Қуандық Бишімбаев пен Бишімбаевтың шөпшек інісі Бақытжан Байжановқа қарсы қозғалған сот ісі.

Шешімі
Бишімбаев ісі
Айыпкер болған Қуандық Бишімбаев
Айыпкер	Қуандық Бишімбаев Бақытжан Байжанов
Айыптың құрамы	аса қатыгездікпен кісі өлтіру; қинау
Орны	Мамандандырылған ауданаралық сот, Астана, Қазақстан
Сот төрағасы	Айжан Көлбаева
Судьялары	12 алқаби; 10 негізгі, 2 қосалқы
Сот басы	27 наурыз 2024 жыл (басты сот отырысы) 10:00; 17 сәуір 2024 жыл (кезекті сот отырысы)
Сот аяғы	Аяқталған
Шешімнің шығарылуы	13 мамыр 2024
Шешімі	әлі жасалмаған
Үкімі	24 жыл бас бостандығынан айырылды (Бишімбаев); 4 жылға бас бостандығынан айырылды (Байжанов)
Бұл үлгіні: көру • • өңдеу

Тергеу мәліметі бойынша, 2023 жылғы 9 қарашаға қараған түні Бишімбаев әйелін астаналық мейрамханада ұрып-соғып, VIP кабинаның еденінде 6–8 сағатқа өлімге қалдырған. Бишімбаев өз кінәсін мойындамайды, әйелінің сол күні кешке алкогольдік ішімдік ішкенін және оны «агрессиямен» «арандатқанын» алға тартады. Экс-министрдің туысына қылмысты жасырды және ол жайлы хабарламады деген айып тағылды, Байжанов, оған қоса, Бишімбаев бұйрығы бойынша бейнебақылау камерасындағы кейбір жазбаларды жойды. 13 мамырда сот ісінің үкімі жарияланды; Бишімбаев 24 жылға және Байжанов 4 жылға бас бостандығынан айырылды. Алайда бұл үкімнің өзгеріп қалуы да мүмкін; тараптар келіспесе, 15 күннің ішінде апелляциялық шағым түсіруге құқылы.

Сот ісінің басты отырысы Астанада, 2024 жылғы 27 наурызда өтсе, кезекті сот отырысы 17 сәуірде басталды.

Бұл іс әсіресе Қазақстандағы тікелей эфир арқылы көрсетілудегі және алқабилер бақылап жатқан тұрмыстық зорлық-зомбылық бойынша тұңғыш сот ісі болғаны үшін белгілі. Бұл және басқа да себептерден бұл сот ісін миллиондаған адам, соның ішінде Қазақстан сыртындағы азаматтар бақылауда.

Алғышарттары

Бишімбаевтың бірінші рет қамалуы

Сот ісінің басты айыпкері, Қуандық Бишімбаев — қазақстандық саясаткер, 2016 жылғы мамыр–желтоқсан аралығында Ұлттық экономика министрі қызметінде болғаны үшін белгілі. Азаттық радиосы оны бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаев саяси элитасының өкілі деп те сипаттады.

Мемлекеттік қызметі кезінде «құқық бұзушылық жасауды ұйымдастырған немесе оның орындалуына басшылық еткен, сол сияқты қылмыстық топты құрған, не оған басшылық еткен» және «бөтен мүлiктi иемденiп алды немесе талан-таражға салуды ұйымдастырды» деген айып көрген Бишімбаев 2017 жылғы 10 қаңтарда қамауға алынды да, 2018 жылғы наурызға дейін созылған сот ісінің нәтижесінде жемқорлық үшін 10 жылға сотталды. Бишімбаев қатаң режімдегі колонияда жазасын өтеуі тиіс еді, алайда 2019 жылғы күзде ол Шымкент қаласындағы түрмеден бостандыққа шықты да, президент Тоқаев жарлығымен рақымшылыққа ілініп, жазасын өтеу мерзімі 10 жылдан 4 жылға қысқарды.

Бишімбаевтың үшінші некесі

Бишімбаев Нүкеновамен Астанада, 2022 жылғы тамызда танысты. Нүкенованың бірнеше рет бас тартқанына қарамастан, Бишімбаев оны қудалай беріп, өзін тек жақсы жағынан көрсетті де, көрісейік деп шақыра берді. Сот процесі барысында прокурор Айжан Аймағанова оқыған құжатта Бишімбаевтың Нүкенованың туыстарымен және достарымен сөйлесуіне және кездесуіне тыйым салғаны, оның барлық телефон қоңырауларын, SMS хат-хабарлары мен орналасқан жерін бақылағаны және ақшалы кіріс әкелетін қызметпен айналысуға тыйым салғаны айтылған.

Прокурор Нүкенова туыстарының бұл некеге қарсы болғанын айтқан. Аймағанованың сөзінше, Нүкенова «тұрғылықты жері мен атмосферасының өзгеруі Бишімбаевтың оған деген көзқарасын өзгертеді» деген үмітпен Астанадан Алматыға көшуге де келіскен.

«2023 жылғы сәуірде Бишімбаев Нүкенованың туыстарында оның бетін ұрып-соққан суреті бар екенін білген. Ажырасқан жағдайда оны осы фотосуреттермен бопсалауы мүмкін деп, ол Нүкеновадан жалаңаш интимдік видео түсіруді талап етіп, бұл оның кепілі болатынын түсіндірді. Нүкенова қорқып, ...бұл талапты өз еркінен тыс орындап, [күйеуіне] оны бұл ерсі видеоға түсіруге рұқсат беруге мәжбүр болды», – деп айтады прокурор. Прокурор сөзінше, 2023 жылғы тамызда Нүкенова төзе алмай, Павлодардағы ата-анасына барды, алайда Бишімбаев кешірім сұрап, оны өзіне қайтаруға көндірді. Осыдан кейін Нүкенова Бишімбаевты тастап кетуге бірнеше рет әрекеттенді, бірақ соңғысы оны қайтара беріп, жақсарамын деп уәде берді.

Прокурордың сөзінше, 2023 жылғы қазанда Бишімбаев Нүкенованы тағы да ұрып-соққан, соның салдарынан оның субдуральды гематомасы пайда болды. Әйел қайтыс болған кезде бұл гематоманың «созылмалы ауру» кезеңіне өтіп кеткені де белгілі болды.

2022 жылғы 17 қазанда Астанадағы Республикалық бас мешітте куәгерлердің қатысуымен Бишімбаев пен Салтанат Нүкенованың некесі қиылды. Мәжіліс депутаты Асхат Аймағамбетов бұл некенің ресми тіркеусіз қиылғанын заңсыз санайтынын айтты.

Өлтіру

Прокурордың сөзінше, 2023 жылғы 8 қарашаның кешінде ерлі-зайыптылар Астанаға ресейлік әнші Дима Биланның концертіне келген, бірақ іс-шара барысында олардың арасында тағы бір жанжал орын алды. Айыптау қорытындысында концерттің аяқталуын күтпестен олар ғимараттан шыққаны, ұрысын жалғастыра беріп, BAU мейрамханасына жаяу барғаны, мейрамханаға келген соң Бишімбаев пен Нүкенова №5 VIP бөлмеге барып, алкогольдік сусындарға, атап айтқанда, газдалған шарапқа тапсырыс бергені жазылған.

Ұрыс кезінде, 9 қарашаға қараған түні, Нүкенова Бишімбаевтан кететінін айтты да, ағасы Айтбек Амангелдіге хабарласып, үйіне қонуға баратынын ескертті.

9 қараша болғанда, сағат 0:30-ға қарай жұп ғимараттан шықты, Бишімбаев Нүкеноваға ағасына баруға тыйым салды. Прокурор сөзінше, сағат 02:00-ге қарай олар ғимаратқа қайта оралды. Бишімбаев Нүкенованың ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлай отырып, Нүкенованың өзіне тәуелді екенін көрсету үшін сатып алған заттары мен әшекейлерімен сөгуге кіріскен, ұрыс қайта басталды да, бұған ашуланған Нүкенова іш киімдері мен зергерлік бұйымдардан басқа барлық киімдерін шешіп алған да, олар тұрған залда лақтырды. Бишімбаев бұл әрекеттеріне ашуланып, балағат сөздер айтып, түйілген жұдырықпен Нүкенованың денесі мен басына дене жарақатын сала бастаған.

Прокурор сөзінше, таңғы сағат жеті шамасында мас болған Бишімбаев Нүкенованы VIP бөлмеден алып шыққан. Ерлі-зайыптылар Бишімбаевтың көлігі тұрған тұраққа түсті, көлік ішіне мінді, бірақ гастро-орталық ғимаратының аумағынан шыға алмай қалып, тротуар үстіне шықты. Сол кезде оны автотұрақ күзетшісі көріп, көлікті тоқтатқан. Осыдан кейін «әбден ашуланған» Бишімбаев мейрамхананың фойесінде болған кезде әйелдің өмір үшін маңызды мүшелеріне және Нүкенованың басына бірнеше соққы берді де, аяғына күзгі аяқ киім киіп, Нүкенованың қорғансыз денесін қасақана тебе бастады. Нүкенованы басынан тағы бір ұрып, шашынан ұстап, №1 VIP бөлмесіне аяусыз сүйреп апарды. Видеокамерадан алынған бейнеден Бишімбаевтың Нүкенованы ұрып-соққаны, шашынан тартып жүргені көрінді.

Әйелінің бетінде болған жарақаттарын Бишімбаев оның дәретханаға «өте қатты» бетпен құлағанынан шыққан деп түсіндірді. Айыпкер әйелін төрт-бес рет тепкенін оның есін жиғызу үшін жасадым деп түсіндірді. Дегенмен, ол «өмір үшін маңызды орган зақымдалмағанын» айтты. Нүкенованың есін жимай алмағанын көргенде, жедел жәрдемді шақырмай қойған Бишімбаев балгерге хабарласты.

Бишімбаевтың шөпшек інісі Бақытжан Байжановқа бейнебақылау камерасындағы кейбір жазбаларды жойғанын бұйырғаны белгілі.

Сағат 19:54-те жедел медициналық қызмет көрсету станциясы пультіне қоңырау түскен және жедел жәрдем бригадасы жеткенде Нүкенованың қаза болғаны расталды.

Қамау

Қуандық Бишімбаев 11 қарашада Астана сотының шешімімен "Адам өлтіру" бабымен екі айға қамалды.

13 қарашада өлім орын алған "Гастро-орталықтың" директоры және Бишімбаевтың шөпшек інісі Бақытжан Байжановқа қарсы "Қылмысты хабарламау" және "Қауіпті жағдайда қалдыру" баптары бойынша қылмыстық іс қозғады да, ол 14 қарашада екі айға қамалды. 30 қарашада оның «жасырғаны және қылмыс туралы полиция органдарына жеткізбегені үшін» уақытша ұстау изоляторына қамауға алынғаны хабарланды.

Сот ісі

26 ақпанда Бишімбаев ісінің сотқа түскені және оның "Қинау" және "асқан қатыгездікпен кісі өлтіру" баптары бойынша қозғалғаны белгілі болды.

Сот тергеуі

3–4 сәуірде сот отырысында Бишімбаевтан жауап алынды. Айыпкердің сөзінше, сол күні кешке әйелі онымен бірге үш бөтелке шарап ішіп, екеуінің қарым-қатынасы жайлы сөйлеп кетті. Айыпталушы Нүкенова жанжал кезінде оны «әдепсіз сөзбен балағаттап», әжетханаға берген «қымбат» керек-жарақтарын ағызып, арандатқан.

Бишімбаевтың «Нүкенова құлап, дәретханаға өзі басын соғып алды» деген сөзін сараптама жоққа шығарды; Нүкенова жарақатының құлау салдарынан алуы мүмкін емес деген қорытынды шықты.

Сот отырысында Бишімбаевтың шөпшек інісі Бақытжан Байжановтан бейнекамералардағы жазбаларды өшіруді сұрағаны белгілі болды. Экс-министр Нүкенованың телефон нөмірін туысына беріп, оның геолокациясын отбасынан жасыру үшін оны үйіне апаруды бұйырған.

15 сәуірде сот отырысы кезінде Бақытжан Байжанов Бишімбаевты «өлтіруші» деп атады да, «шындық үшін қамалуға» дайын болғанын айтты.

19 сәуірде белгісіз біреулер сот төрайымы Айжан Көлбаеваға қарсы қоқан-лоққы жасады. Астана полициясы судьяны жеке қауіпсіздік шараларымен қамтамасыз етті де, оқиғаға қатысты «Сот төрелiгiн іске асыруға кедергi жасау мақсатында соттың қызметiне араласу» бойынша іс жүргізілгенін хабарлады.

22 сәуірде сот ісін бақылау мақсатымен ресейлік журналист Ксения Собчактың келгені белгілі болды. Сол күні Бишімбаевтың телефонынан табылған және Нүкенова қайтыс болған күні түсірілген 12 видеода Бишімбаевтың оған тіл тигізіп жатқаны көрсетілген. Бейнежазбаларда ол одан қазақстандық кәсіпкер қарым-қатынасы бар-жоғын сұрап тұрған. Жазбаларда оның Нүкенованы ұрып-соққаны да естілді. Бишімбаев бастапқыда видеолардың жалған екенін айтса, кейін оларды өзі түсіргенін мойындады, ісін «намысына тигені үшін кек алғым келді» деп түсіндірді. Бейнежазбаны көрген Айтбек Амангелдінің көзінен жас шыққан болса, Нүкенова туыстарының бірі үшін жедел жәрдем шақыру керек болды. Баталов Нүкеновамен қарым-қатынас орын алғанын жоққа шығарды.

24 сәуірде Бишімбаевтың телефон соққан балгері Гүлнар Ережепова сот алқабилеріне оқиғаның мазмұндамасын берді. Ережепова Бишімбаевты «адам төзгісіз» деп атады да, оны 1.5–2 жылдай уақыт бойы білетінін, оқиға күні Бишімбаевтың өте мас болғанынан бастапқыда сөзіне аса көп мән бермегенін айтты. Ережепова сөзінше, ол Бишімбаевтың жедел жәрдемді шақырғанын бірнеше рет сұрады. Бақытжан Байжанов балгердің жедел жәрдем шақырсын деген өтініш айтқанын жоққа шығарды.

24 сәуір күні сот тергеуінің аяқталуы және жарыссөздің 29 сәуірде болатыны жарияланды.

Үкімі

13 мамырда Жоғарғы Сот арнасында жүрген тікелей эфир арқылы, сағат 17:00-де Бишімбаев пен Байжановтың үкімі айтылды. Сот ісінің нәтижесінде Бишімбаев «аса қатыгездікпен қасақана өлтіргені» үшін 24 жылға және Байжанов «аса ауыр қылмысты жасырғаны» үшін 4 жылға бас бостандығынан айырылды. Тараптар үкіммен келіспей жатса, олар 14 күн ішінде аппеляциялық шағым жасауға құқылы.

Салдары

Астана Республикалық мешітінде қиылған, Асхат Аймағамбетов заңсыз көрген Нүкенова мен Бишімбаевтың некесін имам Қанат Қыдырмин жасаған еді. 2024 жылғы 18 сәуірде Қыдырминге қатысты тәртіптік шара қолданылды да, оған ескерту жасалды.

Реакция

Салтанат Нүкенованың ағасы және Павлодар қаласының бұрынғы әкімі (2019–2020) Қайрат Нүкенов Бишімбаевты «құбыжық» және «қанішер» деді де, оны «өмір бойы кешірмейтінін» айтты.

Бишімбаевтың екінші әйелі Назым Қаһарманова орын алған оқиға жайлы білгенде «таң қалдым» деді, оны «қайғылы жағдай» деп атады да, Салтанаттың отбасына көңіл айтты.

Сот процесін Мәдениет және ақпарат министрі және президент жанындағы отбасылық-демографиялық саясат жайлы ұлттық комиссияның төрайымы Аида Балаева да бақылауда. Балаева әлеуметтік желілерде пайда болған сот әділетсіз шешім шығарады деген пікірге қарсы шықты да, «Қазақстан тұрғындары үшін Салтанат Нүкенова барлық тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарының символына айналды» деді.

Бишімбаев ісі — сарапшы, журналист, заңгер ғана емес, қарапайым халықтың да назарына түскен істердің бірі. Адвокат Жохар Өтебековтің сөзінше іс Бишімбаевтың танымалдығынан, процестің тікелей эфир арқылы көрсетілуінен және істің елде өзекті гендераралық теңдікке деген қатысынан резонансқа ие болды.

Азаттық радиосы мәліметінше, қоғамның көпшілігі Нүкенованы және оның отбасын қолдады да, Интернетте #салтанатүшін, #saltanat сияқты флэшмобы да орын алды. Нүкеноваға өлең, музыка арнап, суреттер салып, жариялап жатқандардың да бар екені белгілі.Америка Құрама Штаттары және Еуропада тұратын қазақстандықтар Бишімбаевтың қамалуын қолдаған ондаған митинг жүргізді; мысалы, 13 сәуірде Римде Нүкенованы қолдау акциясының орын алғаны белгілі.

Нүкенова өлімі жайлы жаңалық жарияланған салысымен Интернетте "Заңды өзгерт, жазаны қатаңдат" деген ұранмен флэшмоб басталды. 11 сәуірде, Бишімбаевқа қарсы сот ісінің барысында, Қазақстан Парламентінің Сенаты тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатаңдататын заң жобасын мақұлдады.

Сот ісінің тікелей эфирін көрермендер Қазақстаннан басқа шетелде де, соның ішінде Түрікменстанда қарап жатыр.

Дереккөздер

Ксения Собчак Бишімбаевтың сотына қатысып жатыр (қаз.). nege.kz (22 сәуір 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.
Бишімбаевтың ісі бойынша кезекті сот отырысы басталды – тікелей трансляция (қаз.). СПУТНИК (17 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Сот Бишімбаевты 24 жылға, Байжановты 4 жылға түрме жазасына кесті (қаз.). Азаттық радиосы (13 мамыр 2024). Тексерілді, 13 мамыр 2024.
Токоева, Айсымбат В Казахстане судят бывшего министра экономики за убийство жены в кабинке ресторана. Главные детали дела (орыс.). BBC News (6 апреля 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
"Драма" мен "шоу" сипаты бар процесс. Бишімбаевтың соты миллиондаған адамның назарын аударды. Неліктен? (қаз.). Азаттық радиосы (18 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Жемқорлық әрекеті үшін 10 жылға сотталған Қуандық Бишімбаев неге босатылған еді? (қаз.). Егемен Қазақстан (10 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Суд над Бишимбаевым. Начало: в чём именно обвиняют экс-министра? (орыс.). Азаттық радиосы (11 марта 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Оралбаева, Эльмира Бишімбаев пен Нүкенованың некесін қиған имамға қандай шара қолданылды (қаз.). kaz.inform.kz (18 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Бишімбаев ісі: Айтбек Амангелді сотта қарындасы көз жұмған түн туралы айтып берді (қаз.). Азаттық Рухы (29 наурыз 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Вайскопф, Анатолий Дело об убийстве жены. Как в Казахстане судят экс-министра (орыс.). Неміс толқыны (5 апреля 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Салтанат Нүкенованың өлімі: Бишімбаевқа қатысты іс қайта сараланды (қаз.). kaz.tengrinews.kz (30 қараша 2023). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Салтанат Нүкенова өлімі: Астанадағы "Гастро-орталық" директоры екі айға қамалды (қаз.). Азаттық радиосы (14 қараша 2023). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Салтанат Нүкенованың өлімі: Қуандық Бишімбаев ісі сотқа түсті (қаз.). Азаттық радиосы (26 ақпан 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
"Он убийца!" - Байжанов о Бишимбаеве (орыс.). tengrinews.kz (15 апреля 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.
Амантай, Динара Бишімбаев ісі: судьяға белгісіз біреулер қоқан-лоққы жасаған (қаз.). Халық үні (19 ақпан 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Сейсембек, Айдана "Ты спала с ним?" Видео с телефона Бишимбаева, записанные в ночь убийства Нукеновой, показали в суде (орыс.). informburo.kz (22 апреля 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.
«Безумная ложь». Бизнесмен Раимбек Баталов выступил с заявлением в связи с прозвучавшим в суде над Бишимбаевым (орыс.). Азаттық радиосы (23 апреля 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.
Қаһарман, Зарина "Сандырақ". Райымбек Баталов Қуандық Бишімбаевтың сотындағы бейнежазбаларға қатысты пікір білдірді (қаз.). informburo.kz (23 сәуір 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.
Әлиева, Хадижа «Он невыносимый»: гадалка Бишимбаева дает показание в суде (орыс.). arbatmedia.kz (24 апреля 2024). Тексерілді, 24 сәуір 2024.
Жаңбырова, Әдел «Она говорит неправду». Брат Бишимбаева оспорил показания ясновидящей в суде (орыс.). kz.kursiv.media (24 апреля 2024). Тексерілді, 24 сәуір 2024.
Мінап, Рая Бишімбаев ісі бойынша сот тергеуі аяқталды: жарыссөз басталады (қаз.). aikyn.kz (24 сәуір 2024). Тексерілді, 24 сәуір 2024.
Салтанат Нүкенованың ағасы: Өмір бойы кешірмейміз (қаз.). tengrinews.kz (13 қараша 2023). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Бишимбаев Куандык Валиханович (орыс.). online.zakon.kz. Тексерілді, 11 қараша 2023.
АҒЗАМҚЫЗЫ, Ақмарал "Шок болдым". Бишімбаевтың 14 жыл некеде болған әйелі пікір білдірді (қаз.). el.kz (10 қараша 2023). Тексерілді, 11 қараша 2023.
Сенат тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жазаны күшейтетін заң жобасын мақұлдады (қаз.). Азаттық радиосы (11 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Туркменистанцы следят за событиями вокруг убийства жены бывшего казахского министра (орыс.). Азаттық радиосы (5 апреля 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.
Sophie Abdulla & Aisymbat Tokoeva, Saltanat Nukenova: The politician, the astrologer and a murder that could change Kazakhstan, BBC News, 25 May 2024.

[sobchak-1] Ксения Собчак Бишімбаевтың сотына қатысып жатыр (қаз.). nege.kz (22 сәуір 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.

[2] Бишімбаевтың ісі бойынша кезекті сот отырысы басталды – тікелей трансляция (қаз.). СПУТНИК (17 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[ukim-3] Сот Бишімбаевты 24 жылға, Байжановты 4 жылға түрме жазасына кесті (қаз.). Азаттық радиосы (13 мамыр 2024). Тексерілді, 13 мамыр 2024.

[bbcnews-4] Токоева, Айсымбат В Казахстане судят бывшего министра экономики за убийство жены в кабинке ресторана. Главные детали дела (орыс.). BBC News (6 апреля 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[azattiq2-5] "Драма" мен "шоу" сипаты бар процесс. Бишімбаевтың соты миллиондаған адамның назарын аударды. Неліктен? (қаз.). Азаттық радиосы (18 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[6] Жемқорлық әрекеті үшін 10 жылға сотталған Қуандық Бишімбаев неге босатылған еді? (қаз.). Егемен Қазақстан (10 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[svoboda-7] Суд над Бишимбаевым. Начало: в чём именно обвиняют экс-министра? (орыс.). Азаттық радиосы (11 марта 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[kazinform1-8] Оралбаева, Эльмира Бишімбаев пен Нүкенованың некесін қиған имамға қандай шара қолданылды (қаз.). kaz.inform.kz (18 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[9] Бишімбаев ісі: Айтбек Амангелді сотта қарындасы көз жұмған түн туралы айтып берді (қаз.). Азаттық Рухы (29 наурыз 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[dwcom-10] Вайскопф, Анатолий Дело об убийстве жены. Как в Казахстане судят экс-министра (орыс.). Неміс толқыны (5 апреля 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[tengri-11] Салтанат Нүкенованың өлімі: Бишімбаевқа қатысты іс қайта сараланды (қаз.). kaz.tengrinews.kz (30 қараша 2023). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[azattiq1-12] Салтанат Нүкенова өлімі: Астанадағы "Гастро-орталық" директоры екі айға қамалды (қаз.). Азаттық радиосы (14 қараша 2023). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[13] Салтанат Нүкенованың өлімі: Қуандық Бишімбаев ісі сотқа түсті (қаз.). Азаттық радиосы (26 ақпан 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[14] "Он убийца!" - Байжанов о Бишимбаеве (орыс.). tengrinews.kz (15 апреля 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.

[15] Амантай, Динара Бишімбаев ісі: судьяға белгісіз біреулер қоқан-лоққы жасаған (қаз.). Халық үні (19 ақпан 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[16] Сейсембек, Айдана "Ты спала с ним?" Видео с телефона Бишимбаева, записанные в ночь убийства Нукеновой, показали в суде (орыс.). informburo.kz (22 апреля 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.

[17] «Безумная ложь». Бизнесмен Раимбек Баталов выступил с заявлением в связи с прозвучавшим в суде над Бишимбаевым (орыс.). Азаттық радиосы (23 апреля 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.

[18] Қаһарман, Зарина "Сандырақ". Райымбек Баталов Қуандық Бишімбаевтың сотындағы бейнежазбаларға қатысты пікір білдірді (қаз.). informburo.kz (23 сәуір 2024). Тексерілді, 23 сәуір 2024.

[19] Әлиева, Хадижа «Он невыносимый»: гадалка Бишимбаева дает показание в суде (орыс.). arbatmedia.kz (24 апреля 2024). Тексерілді, 24 сәуір 2024.

[20] Жаңбырова, Әдел «Она говорит неправду». Брат Бишимбаева оспорил показания ясновидящей в суде (орыс.). kz.kursiv.media (24 апреля 2024). Тексерілді, 24 сәуір 2024.

[21] Мінап, Рая Бишімбаев ісі бойынша сот тергеуі аяқталды: жарыссөз басталады (қаз.). aikyn.kz (24 сәуір 2024). Тексерілді, 24 сәуір 2024.

[22] Салтанат Нүкенованың ағасы: Өмір бойы кешірмейміз (қаз.). tengrinews.kz (13 қараша 2023). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[23] Бишимбаев Куандык Валиханович (орыс.). online.zakon.kz. Тексерілді, 11 қараша 2023.

[24] АҒЗАМҚЫЗЫ, Ақмарал "Шок болдым". Бишімбаевтың 14 жыл некеде болған әйелі пікір білдірді (қаз.). el.kz (10 қараша 2023). Тексерілді, 11 қараша 2023.

[25] Сенат тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жазаны күшейтетін заң жобасын мақұлдады (қаз.). Азаттық радиосы (11 сәуір 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[26] Туркменистанцы следят за событиями вокруг убийства жены бывшего казахского министра (орыс.). Азаттық радиосы (5 апреля 2024). Тексерілді, 20 сәуір 2024.

[27] Sophie Abdulla & Aisymbat Tokoeva, Saltanat Nukenova: The politician, the astrologer and a murder that could change Kazakhstan, BBC News, 25 May 2024.