Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Арилер — ежелгі тайпа.
Б.з.б. 2-мыңжылдықтың басындағы Қазақстанды мекендеген тайпалар тарихы арий (ежелгі иран) және үндіарий (ежелгі үнді) тайпаларымен байланысты айтылады. Олар үндіеуропа тілдері шоғыры мен мәдени қауымдастығына жатқызылып, қазақ даласындағы Андрон мәдениетінің өкілдері ретінде танылуда. Олардың жиынтық атауы — “арья”. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың екінші ширегі аталмыш тайпалардың ұлы қоныс аудару дәуірі болды. Бұлар оңт.-шығысқа қарай бет алып, Солт. Үндістанға, Иран мен Месопотамия жеріне барып тоқтаған. Үндіарилер тілінің жұқаналары хеттердің (қазіргі Түркия жерінде) қыш тақталарындағы таңбаларда ізін қалдырған. Өте ерте замандарда арилер мен үндіарилердің ата-бабалары бір халық болып саналып, түпкіүндіирандықтар (протоиндоиранцы) деп аталуда. Олардың қоғамы басты екі топқа бөлінді: қызметкерлері — абыздар және бақташы-жауынгерлер.
А. көшпелі тіршілік етіп, мал ш-мен айналысқан, ұрыстарда әскери арбаларды пайдаланған. Арбаға жегу үшін жабайы жылқыларды ұстап, қолға үйреткен. Ежелгі Қазақстанның таулы аймақтарында, әсіресе, Алтайда мыс пен қоланың мол қоры болған. А. метал өндіріп, әр түрлі тұрмыс құралдарын, қару-жарақтар соққан. Металдан жасалған қарулармен жарақтанған дала тұрғындары сұсты жауынгерлерге айналды. Арбаның пайда болуына байланысты “қаһармандық ғасыр” (“героический век”) басталды. Мұздай қаруланған далалық жасақтар табыс табу, әрі даңқын асыру үшін көршілес елдерге жорықтар ұйымдастырып отырған. Ұлы қоныс аудару кезеңінде А-дің бәрі ауып кеткен жоқ. Қазақстан жерінде қалғандары б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында көшпелі — сақ, сармат, скифтерге араласып, сіңісіп кетті. А. өзін қоршаған орта, әлемнің тылсым сырларын түсінуге ұмтылды: тылсым күштердің иесі құдай деп танып, әрбіріне ат таңды, құдаймен тілдесуге ұмтылып, табыну мінәжаттарын тудырды. Әлемдегі жалғыз Жаратушыға ғана табынуды қолдаған дін Ұлы Даладағы көшпелілер ортасында туып, өзге халықтар арасына тарап, насихатталды. Бұл діни ілімнің негізін салушы — Заратуштра пайғамбар, ал оның діни ілімі қазіргі ғылымда заратуштрашылдық (зороастризм) деп аталады.
Дереккөздер
қ. Авеста, Заратуштра. Әдеб.: Кузьмина Е.Е., Происхождение индоиранцев в свете новейших археологических данных, Сборник “Этнические проблемы Центральной Азии в древности”, М., 1981; Гамкрелидзе Т.В., Иванов В.В., Индоевропейский язык и индоевропейцы, т. 1-2, Тбилиси, 1984; Бойс М., Зороастрийцы, Верования и обычаи, М., 1987; Кляшторный С.Г., Султанов Т.И., Казахстан — летопись трехтысячелетий, А., 1992.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ariler ezhelgi tajpa B z b I mynzhyldyk Irannyn tabylgan monshagy B z b 2 mynzhyldyktyn basyndagy Қazakstandy mekendegen tajpalar tarihy arij ezhelgi iran zhәne үndiarij ezhelgi үndi tajpalarymen bajlanysty ajtylady Olar үndieuropa tilderi shogyry men mәdeni kauymdastygyna zhatkyzylyp kazak dalasyndagy Andron mәdenietinin okilderi retinde tanyluda Olardyn zhiyntyk atauy arya B z b 2 mynzhyldyktyn ekinshi shiregi atalmysh tajpalardyn uly konys audaru dәuiri boldy Bular ont shygyska karaj bet alyp Solt Үndistanga Iran men Mesopotamiya zherine baryp toktagan Үndiariler tilinin zhukanalary hetterdin kazirgi Tүrkiya zherinde kysh taktalaryndagy tanbalarda izin kaldyrgan Өte erte zamandarda ariler men үndiarilerdin ata babalary bir halyk bolyp sanalyp tүpkiүndiirandyktar protoindoirancy dep ataluda Olardyn kogamy basty eki topka bolindi kyzmetkerleri abyzdar zhәne baktashy zhauyngerler halyktarynyn koshi konyna bajlanysty arheologiyalyk mәdenietter Andronov mәdenieti kyzylmen bolingen sargylt sarymen kyzyl kүren kүlgin kara kok akshyl kokpen boyalgan A koshpeli tirshilik etip mal sh men ajnalyskan urystarda әskeri arbalardy pajdalangan Arbaga zhegu үshin zhabajy zhylkylardy ustap kolga үjretken Ezhelgi Қazakstannyn tauly ajmaktarynda әsirese Altajda mys pen kolanyn mol kory bolgan A metal ondirip әr tүrli turmys kuraldaryn karu zharaktar sokkan Metaldan zhasalgan karularmen zharaktangan dala turgyndary susty zhauyngerlerge ajnaldy Arbanyn pajda boluyna bajlanysty kaһarmandyk gasyr geroicheskij vek bastaldy Muzdaj karulangan dalalyk zhasaktar tabys tabu әri dankyn asyru үshin korshiles elderge zhoryktar ujymdastyryp otyrgan Ұly konys audaru kezeninde A din bәri auyp ketken zhok Қazakstan zherinde kalgandary b z b 1 mynzhyldyktyn ortasynda koshpeli sak sarmat skifterge aralasyp sinisip ketti A ozin korshagan orta әlemnin tylsym syrlaryn tүsinuge umtyldy tylsym kүshterdin iesi kudaj dep tanyp әrbirine at tandy kudajmen tildesuge umtylyp tabynu minәzhattaryn tudyrdy Әlemdegi zhalgyz Zharatushyga gana tabynudy koldagan din Ұly Daladagy koshpeliler ortasynda tuyp ozge halyktar arasyna tarap nasihattaldy Bul dini ilimnin negizin salushy Zaratushtra pajgambar al onyn dini ilimi kazirgi gylymda zaratushtrashyldyk zoroastrizm dep atalady Derekkozderk Avesta Zaratushtra Әdeb Kuzmina E E Proishozhdenie indoirancev v svete novejshih arheologicheskih dannyh Sbornik Etnicheskie problemy Centralnoj Azii v drevnosti M 1981 Gamkrelidze T V Ivanov V V Indoevropejskij yazyk i indoevropejcy t 1 2 Tbilisi 1984 Bojs M Zoroastrijcy Verovaniya i obychai M 1987 Klyashtornyj S G Sultanov T I Kazahstan letopis trehtysyacheletij A 1992 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet