Қосөзен өркениеті немесе Месопотамия өркениеті (б.з.б. 3000 – 331) – әлемдегі ең көне өркениеттердің бірі.
Тигр мен Евфрат өзенінің аралығындағы (Қосөзен) халықтардың мемлекет құру, мәдениет және әлеуметтік қатынастар жүйесінде қол жеткізген, өзге әлемдік мәдениет және қауымдастықтармен ықпалдастық барысында пісіп жетілген рухани және материалдық құндылықтар жиынтығы. Оңтүстік Қосөзен бойын алғаш шумер мен аккад тайпалары мекендеген. Осы екі топ Қосөзеннің оңтүстік жақ аймағындағы халықтың негізін құрды және адамзаттың ең ежелгі мәдени орталықтарының бірін негіздеді. Шумерліктер мен аккадтықтардың жерлері Вавилон арқылы шектесіп, түйісіп жатқан. Мұның бәрі Қосөзеннің басқа қалаларына қарағанда Вавилонға біршама артықшылықтар беріп, ерекшелендіріп тұрды. Хаммурапи (б.з.б. 1792 – 1750) тұсында бүкіл шумер-аккад жерін біріктірген Вавилон патшалығы құрылды. Ол елде бірыңғай тәртіп пен басқару жүйесін орнату үшін заңдар жинағын жасаттырып, оны қара тас бағанаға жаздырды. Ол тасты археологтар 1902 жылы тауып, зерттеген. Елдегі тәртіп пен тыныштық заң бойынша қадағаланды, адамдардың міндеттері белгіленді. Заңның іске асып отыруын патшаның өзі тікелей бақылауына алды. Аймақ, қала әкімдерінен заңның дұрыс орындалуын талап етіп отырды.
Б.з.б. 604 – 562 жылдары билік еткен патшаның кезінде Вавилон ең әсем қала ретінде бүкіл әлемге әйгілі болды. Атақты “'Аспалы бақ”, құдайдың құрметіне арналған алып қақпа, Мардук құдайдың ғибадатханасы осы кезеңдерде дүниеге келді. Ғибадатхананың мұнарасына байланысты “Вавилон аласапыраны” деген аңыз (миф) тараған. Аспалы бақ ежелгі дүниедегі әлемнің жеті кереметінің бірі. Вавилондықтар ақыл-ойының тамаша жетістігі болып саналған бұл бақ қаланың сәулеті мен даңқын асқақтата түсті. Адамзаттың ең ежелгі мәдени орталықтарының бірі де осы – Қосөзен аралығы. Көптеген елдердегі сияқты Қосөзенде алғашқы әдеби жанрдағы шығармалар діни сипатта дүниеге келді. Солардың бірі әйгілі “Гильгамеш туралы дастан”. Дастан бейнелі де көркем сөздермен жырланған. Сол себепті, ол бүгінгі таңға дейін әлем әдебиетінің тамаша туындыларының бірі ретінде оқылып келеді. Дүниедегі ең ежелгі жазу жүйесі Қосөзенде қалыптасты. Оны дүниеге келтірген шумерліктер. Олардың алғашқы жазуы сурет арқылы жазу болды. Біртіндеп суретті толық салудың орнына әр нәрсенің ерекше белгілерін салу арқылы жазу қалыптасты. Бұл жазу жүйесі сына жазуы деп аталды. Сына жазу мен аккад тілі бүкіл Таяу Шығыста халықар. қарым-қатынас құралы дәрежесіне жеткен. Археологтар сына жазу жүйесін зерттей отырып, ежелгі әдеби шығармаларды, заңдарды, жылнамаларды оқыды. Шумерліктер жазуын кейіннен бүкіл қосөзендіктер үйреніп, , Сирия, Финикия елдерінде осы шумерліктер негіздеген жазуды пайдаланды. Оларды кейіннен гректер де үйренді. Шумерлік жазу әр түрлі өзгерістерге түсе отырып, бүгінге дейін жеткен. Жазушы “Аз и Я” атты еңбегінде шумер жазуына кеңінен тоқталған.
Вавилондық астрономдар египеттіктерді едәуір басып озып, аспан денелерін, яғни басқа планеталарды және қозғалмайтын жұлдыздарды бақылап зерттеуде үлкен табысқа ие болды; олар Күннің, Айдың айналасын және тұтылудың қайталану заңдылықтарын есептеп шығарды. Олардың барлық ғылылыми білімдері мен ізденістері бақсылық, балгерлікпен байланысты болды. Оқымысты абыздар математикамен де айналысты. 60 санын олар киелі деп есептеді. Олардың ізімен біз күні бүгінге дейін сағатты 60 минутқа, шеңберді 360 градусқа бөлеміз. мен табылған “Өліп бара жатқан ұрғашы арыстан” – дүниежүзүлік маңызы бар өнер туындысы. Кітапхананы Ассирияның білімді патшаларының бірі – Ашшурбанипал жасатқан. Ол Вавилонның, басқа да ежелгі шығыс елдерінің кітаптарын жинатқызды. Олардың ішінде әдеби шығармалармен бірге жұлдызнамалық, медициналық кітаптар болған. Ассириялық ақындардың өлеңдері мен жырлары, патшалардың жылнамалары күні бүгінге дейін сақталған. Бай да салтанатты сарайлар патшаны дәріптеу мен ассириялықтардың әскери күшін көрсету үшін салынды.
Б.з.б. 6 – 4 ғасырларда Қосөзен аралығы Ахемен әулетіне қарады. Мемлекетті шаһиншаһтар басқарып, Месопотамия өркениеті онан әрі дамыды. Б.з.б. 330 жылы шапқыншылығы салдарынан Месопотамия өркениеті жетекші рөлінен айрылып, грек-македон өркениетінің ықпалына түсе бастады. Дегенмен адамзат тарихындағы алғаш жетілген әлеуметтік қоғамдар мен мемлекеттер Қосөзен бойында қалыптасып, жалпыадамзаттық өркениеттің тамаша ошағына айналды.
Сыртқы сілтемелер
- Malimetter.kz Месопотамия Өркениеті реферат (қазақша)
Дереккөздер
* Қазақ энциклопедиясы
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қosozen orkenieti nemese Mesopotamiya orkenieti b z b 3000 331 әlemdegi en kone orkenietterdin biri Mesopotamiya Tigr men Evfrat ozeninin aralygyndagy Қosozen halyktardyn memleket kuru mәdeniet zhәne әleumettik katynastar zhүjesinde kol zhetkizgen ozge әlemdik mәdeniet zhәne kauymdastyktarmen ykpaldastyk barysynda pisip zhetilgen ruhani zhәne materialdyk kundylyktar zhiyntygy Ontүstik Қosozen bojyn algash shumer men akkad tajpalary mekendegen Osy eki top Қosozennin ontүstik zhak ajmagyndagy halyktyn negizin kurdy zhәne adamzattyn en ezhelgi mәdeni ortalyktarynyn birin negizdedi Shumerlikter men akkadtyktardyn zherleri Vavilon arkyly shektesip tүjisip zhatkan Munyn bәri Қosozennin baska kalalaryna karaganda Vavilonga birshama artykshylyktar berip erekshelendirip turdy Hammurapi b z b 1792 1750 tusynda bүkil shumer akkad zherin biriktirgen Vavilon patshalygy kuryldy Ol elde biryngaj tәrtip pen baskaru zhүjesin ornatu үshin zandar zhinagyn zhasattyryp ony kara tas baganaga zhazdyrdy Ol tasty arheologtar 1902 zhyly tauyp zerttegen Eldegi tәrtip pen tynyshtyk zan bojynsha kadagalandy adamdardyn mindetteri belgilendi Zannyn iske asyp otyruyn patshanyn ozi tikelej bakylauyna aldy Ajmak kala әkimderinen zannyn durys oryndaluyn talap etip otyrdy B z b 604 562 zhyldary bilik etken patshanyn kezinde Vavilon en әsem kala retinde bүkil әlemge әjgili boldy Atakty Aspaly bak kudajdyn kurmetine arnalgan alyp kakpa Marduk kudajdyn gibadathanasy osy kezenderde dүniege keldi Ғibadathananyn munarasyna bajlanysty Vavilon alasapyrany degen anyz mif taragan Aspaly bak ezhelgi dүniedegi әlemnin zheti keremetinin biri Vavilondyktar akyl ojynyn tamasha zhetistigi bolyp sanalgan bul bak kalanyn sәuleti men dankyn askaktata tүsti Adamzattyn en ezhelgi mәdeni ortalyktarynyn biri de osy Қosozen aralygy Koptegen elderdegi siyakty Қosozende algashky әdebi zhanrdagy shygarmalar dini sipatta dүniege keldi Solardyn biri әjgili Gilgamesh turaly dastan Dastan bejneli de korkem sozdermen zhyrlangan Sol sebepti ol bүgingi tanga dejin әlem әdebietinin tamasha tuyndylarynyn biri retinde okylyp keledi Dүniedegi en ezhelgi zhazu zhүjesi Қosozende kalyptasty Ony dүniege keltirgen shumerlikter Olardyn algashky zhazuy suret arkyly zhazu boldy Birtindep suretti tolyk saludyn ornyna әr nәrsenin erekshe belgilerin salu arkyly zhazu kalyptasty Bul zhazu zhүjesi syna zhazuy dep ataldy Syna zhazu men akkad tili bүkil Tayau Shygysta halykar karym katynas kuraly dәrezhesine zhetken Arheologtar syna zhazu zhүjesin zerttej otyryp ezhelgi әdebi shygarmalardy zandardy zhylnamalardy okydy Shumerlikter zhazuyn kejinnen bүkil kosozendikter үjrenip Siriya Finikiya elderinde osy shumerlikter negizdegen zhazudy pajdalandy Olardy kejinnen grekter de үjrendi Shumerlik zhazu әr tүrli ozgeristerge tүse otyryp bүginge dejin zhetken Zhazushy Az i Ya atty enbeginde shumer zhazuyna keninen toktalgan Vavilondyk astronomdar egipettikterdi edәuir basyp ozyp aspan denelerin yagni baska planetalardy zhәne kozgalmajtyn zhuldyzdardy bakylap zertteude үlken tabyska ie boldy olar Kүnnin Ajdyn ajnalasyn zhәne tutyludyn kajtalanu zandylyktaryn eseptep shygardy Olardyn barlyk gylylymi bilimderi men izdenisteri baksylyk balgerlikpen bajlanysty boldy Okymysty abyzdar matematikamen de ajnalysty 60 sanyn olar kieli dep eseptedi Olardyn izimen biz kүni bүginge dejin sagatty 60 minutka shenberdi 360 graduska bolemiz men tabylgan Өlip bara zhatkan urgashy arystan dүniezhүzүlik manyzy bar oner tuyndysy Kitaphanany Assiriyanyn bilimdi patshalarynyn biri Ashshurbanipal zhasatkan Ol Vavilonnyn baska da ezhelgi shygys elderinin kitaptaryn zhinatkyzdy Olardyn ishinde әdebi shygarmalarmen birge zhuldyznamalyk medicinalyk kitaptar bolgan Assiriyalyk akyndardyn olenderi men zhyrlary patshalardyn zhylnamalary kүni bүginge dejin saktalgan Baj da saltanatty sarajlar patshany dәripteu men assiriyalyktardyn әskeri kүshin korsetu үshin salyndy B z b 6 4 gasyrlarda Қosozen aralygy Ahemen әuletine karady Memleketti shaһinshaһtar baskaryp Mesopotamiya orkenieti onan әri damydy B z b 330 zhyly shapkynshylygy saldarynan Mesopotamiya orkenieti zhetekshi rolinen ajrylyp grek makedon orkenietinin ykpalyna tүse bastady Degenmen adamzat tarihyndagy algash zhetilgen әleumettik kogamdar men memleketter Қosozen bojynda kalyptasyp zhalpyadamzattyk orkeniettin tamasha oshagyna ajnaldy Syrtky siltemelerMalimetter kz Mesopotamiya Өrkenieti referat kazaksha Derekkozder Қazak enciklopediyasy Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet