Араб көктемі (араб. الربيع العربي) — 2010 жылдардың басында араб әлемінің көп бөлігін-Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка елдерін қамтыған үкіметке қарсы наразылықтар, көтерілістер мен қарулы көтерілістер сериясы.
2010 жылдың күзінен бастап 20 елде Тунисте, Египетте және Йеменде төңкерістер болды; Ливиядағы азаматтық соғыстар (биліктің өзгеруіне әкелді), Йеменде және Сирияда( жалғасуда); Бахрейндегі азаматтық көтеріліс;Алжирде, Иракта, Иорданияда, Мароккода және Оманда жаппай наразылықтар; Әзірбайжан, Кувейт, Ливан, Мавритания, Сауд Арабиясы, Судан, Джибути және Батыс Сахарадағы аз наразылықтар. 2011 жылдың мамырында Израиль шекарасындағы қақтығыстар жергілікті араб көктемінен де шабыт алды.
Наразылықтар ұзақ мерзімді науқандарда азаматтық қарсылықтың жалпы әдістерін қолданды: наразылықтар, акциялар, ереуілдер, пикеттер мен пикеттер, манифесттер, демонстрациялар, шерулер мен митингілер, сондай-ақ мемлекеттік қуғын-сүргін және интернет-цензура әрекеттері кезінде ұйымдастыру, байланыс және ақпарат беру үшін әлеуметтік медианы пайдалану. Көптеген демонстрациялар биліктің, сондай-ақ үкіметті қолдайтын милиция мен қарсы демонстранттардың зорлық-зомбылығымен қарсы алынды. Араб әлеміндегі демонстранттардың негізгі ұраны: "Халық режимнің құлдырауын қалайды" (араб. الشعب يريد إسقاط النظام, «аш-Ша`б йурид искат ан-низам»)..
2011 жылдың қысында Египетте Президент х. Мүбарактың Каирдегі Тахрир алаңындағы режимі "Мұсылман бауырлар" революциясын құлатты. Ұйым 11 ай басқардыжәне 2012 жылдың көктемінде өлім жазасына кесілді. Ливия мен Сириядағы азаматтық соғыстар М.Каддафидің билігін құлатуға және адамдардың өзін-өзі өртеуіне әкелді. Қаза тапқандар саны 10000-ға дейін өсті.
Араб елдеріндегі текетірестердің басты себептері сонымен қатар, билік жүйесінің былығы да болды. Басқару моделінің бұрыс болғандығынан, билік қарапайым халықтың мәселелерін біліп, танып, оларды шешу ісінен шеткері кетті. Билік басындағылар жемқорлыққа бойұсынып, бұқараның талабымен санасуды қойды. Ал, халық қанша жылдан бері тақтан түспей отырған билеушінің құрғақ уәделеріне тойып, оны қолдаудан шаршап бітті. Әлемде орынтақтарын ең ұзақ сақтаған басшылардың дені осы Араб елдерінде. Мысыр басшысы Хосни Мүбәрак 30 жылдан астам, Ливия басшысы 42 жыл, Тунистің енді экс-президенті 20 жыл, Йемен басшысы 30 жылдан астам уақыт тағында отырды. Ал, Сирияны 32 жылдай билеген Хафез әл Асад билікті мұрагерлік жолмен ұлы Башар әл Асадқа тапсырды. Мысырда да осы сценарий бойынша билікті беруді іс жүзіне асыруға тырысқан Хосни Мүбәрак ұлы Жамалды билеуші партияның төрағасы қылып, одан кейін өз орнына қалдырмақ ниеті бар еді. Бірақ, елдегі оппозициялық күштер әкеден балаға мирас қылу миссиясының жолын кесіп тастады.
Араб көтерілістеріне сыртқы күштердің әсері
2010 жылдың соңында басталған Африка мен Араб елдеріндегі толқулардың шығуына шоқты үрлеп отырған сыртқы күштердің әсер еткені жасырын емес. Ал, бұл толқулардың, ойынды жүргізіп отырған мемлекеттерге қандай пайда әкелетінін олардың арасындағы мүдделер қайшылығын ескере отырып қарастырып көрейік. Ол үшін, аймақта белсенді қимыл жасап отырған әрбір мемлекетке жеке-жеке тоқталған жөн.
АҚШ
Алдымен арине, АҚШ. Алпауыт елді әлі күнге дейін үстемдігін жүргізіп келе жатқан «жуан жұдырық» . Осындай қақтығыстардың нәтижесінде жаппай қарулануға көшетін басқа елдерге ескіре бастаған көптеген қару жарақтарын сатуға мүмкіндік алу, жаңа билікпен әр түрлі салада тиімді келісім-шарттар жасау, халықтың назарын басқа жаққа аударып, ішкі кейбір мәселелердің бетін бүркеп қалу сияқты көптеген тиімді тәсілдерге қол жеткізетін бірден бір мемлекет – ол АҚШ.
Франция
Одан кейінгі алпауыт елдердің бірі-Франция. Бұл мемлекеттің де дәл осы толқудан ұтатын тұстары бар. Билікті жаңадан алған басшылықтармен әр түрлі салада тиімді келісім-шарттар жасайды. Өзінің әсер ету аймағындағы басқа елдердің басшыларына сабақ болады. Соңғы жылдары босаңсып кеткен державалық пиғылының жоғалмағандығын көрсетеді.
Ұлыбритания
Ұлыбритания болса ағылшын тілді Африканың қожасы өзінің ескі отарларына үлгі болсын деп отыр. Британдық компаниялар да жаңа билікпен әр түрлі салада тиімді келісім-шарттар жасауға тырысып жатыр.
Ресей
Ал, үнемі Батыс әрекетіне қарсы шығып келген Ресей бұл жолғы толқуларда батыс позициясына қарсы шықпады, бірақ қолдамады да, тек қана ойынның аңысын аңдып қана отыр. Ресей осылайша сырт көзге Батысты қолдамайтынан, бірақ диктаторлардың да жағында бола алмайтынын білдіргендей болды. Ресейлік сарапшылар бұл толқулардың Ресейге тигізер пайдасы көп па, зияны көп пе деп дауласуда. Аталған аймақтағы тынышсыздықтың арқасында Ресей де қару-жарақтарын көбірек сатуға мүмкіндік алады. Әрі жаңа билікпен тиімді келісімдер жасауға құмар Ресейлік компаниялар да қарбаласып жатыр.
Қытай
Қытай Ресеймен бірдей позиция ұстап, сырт көзге Батысты қолдамайтындығын көрсетті. Оның үстіне бұлар қарсы шыққанымен де үлкен өзгеріс жасай алмайтынын Қытай билігі сезеді. Себебі, экономикасы әлемде екінші орынға айналғанымен әлі де Батыс державалары онымен толық санаса қоймайды. Оның үстіне Оңтүстік Шығыс Азияда бұлардың ықпалы жоғары, алысты болжайтын Қытай, ертең онда да бір проблема туындай қалса бұлар да қару қолдануға мүмкіндік алатынына сенімді.
Германия
Германия соңғы жылдары толқулар мен қақтығыстарға селқос қарауымен, НАТО операцияларынан тыс қалуымен ерекшеленуде. Бұл жолы да Африка мен Араб елдеріндегі толқуларға бейтараптық танытты. Бірақ, А. Меркель партиясының жергілікті сайлауда жеңіліске ұшырауы олардың Ливиядағы соғыстан тыс қалуына себеп болды деген Батыс сарапшыларының пікірі басқаларды жаңылыстыру сияқты болып көрінеді. Ал, шын мәнінде ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін әсер аймағынан айырылған бұл мемлекет, қазір өзінің Франция мен Ұлыбританиядан әлдеқайда қуатты екеніне қарамастан, сырт аймақта әсер аймағынсыз отырғанына наразы. Сондықтан да, Ирак пен Ауғанстандағы және қазіргі Солтүстік Африкадағы операцияларды қолдамай отыр. Бірақ, Орталық Еуропаға қайта үстемдік құрған Германия Италияға қарағанда тынышырақ. Әрі әлемдегі үшінші қару экспорттаушы елдің де бұл жерде ұтыла қоймайтыны белгілі.
Италия
Италия. С. Берлусконидің жеке басының проблемалары бұл елдің тыныш жатуына себеп деген тұжырым да басқаларды алдап отырғандай, бұлар да Германия сияқты соғыстан кейін әсер ету аймақтарынан айырылған. Сондықтан болар, Италия басқа державалардың өзін менсінбеуіне наразы. Әсіресе, өзімен деңгейлес Францияның өзін Жерорта теңізінің қожасымын деп санауы бұл елдің жоғарғы топтарының ызасын келтіруде. Бірақ амалы жоқ, қолынан бар келер әрекеті Ливияға қарсы әуе шабуылын ашқандарды (әсіресе Францияны) өткір сынау болып отыр. Бәрібір бұл әрекетінің жеміс бермейтінін Римдегілер білгенімен, енді ғана қарымды қимылмен билікке жаңа келген басшылықпен өздеріне тиімді шарттар жасасуға кірісті. Ливиядағы көтерілісшілердің де үкіметін танып, олармен байланыс орнатып жатыр.
Түркия
Биліктегі АК (Әділет және Даму) партиясының сыртқы саясатта үлкен бетбұрыс жасап «бұрынғы Осман империясының территориясындағы елдермен тығыз қарым-қатынаста» болуға ұмтылуына Батыс елдерінің сарапшылары күдікпен қарайды. Себебін айтар болсақ, Түркияның бұл аймақта қайта үстемдікке қол жеткізіуі Батыс үшін тиімсіз. Түркияның да мақсаты белгілі, Батыс «бөтенсің» деп кеудеден итергеннен соң, өзінің бұрынғы отарларымен қарым-қатынасты жандандырмақшы. Алғашқыда Ливиядағы соғысқа қарсы екенін білдірген ресми Анкара артынан басқа араб елдерінің бәрі бұл ұрысты қолдап отырғанын көріп, өзінің «баррикаданың екінші жағында» қалып кететінін түсініп райынан қайтты. Қазір соғысты қолдап қана қоймай, өздері де араласып, тіпті Измир қаласын операция орталықтарының біріне айналдырды. Түркияның көздеген мақсаты – өзін аймақтың лидері болуға лайық екенін көрсетуге тырысу мен соңғы жылдары жиі айтылатын Түркиялық моделді жаю екендігі белгілі. Бұл жерде назар аударатын басқа бір мәселе бар, бұл шағын Катар мемлекетінің белсенділігі. Мұнай мен газдың арқасында жан басына шаққандағы табыс көлемі бойынша әлемде бірінші орын алатын бұл мемлекет, соңғы жылдары әлемдік аренада белсенді рөл ойнай бастады. Ливияға қарсы өз әуе күштерін жіберген Катар мемлекеті көрші елдердегі басқа да саяси оқиғаларға жиі араласуда. Катар Араб Лигасының хатшысы Әмір Мұсаны қаржыландырып, алдағы сайлауда Мысырдың президенті етуге тырысып жатыр деген де ақпарат бар. Сондай-ақ, Ливиядағы көтерілісшілердің үкіметін таныған Катар, олармен мұнай экспорты туралы келісім жасап та үлгерді.
Дереккөздер
- http://kultobe.kz/?p=794(қолжетпейтін сілтеме)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Arab koktemi arab الربيع العربي 2010 zhyldardyn basynda arab әleminin kop boligin Tayau Shygys pen Soltүstik Afrika elderin kamtygan үkimetke karsy narazylyktar koterilister men karuly koterilister seriyasy 2010 zhyldyn kүzinen bastap 20 elde Tuniste Egipette zhәne Jemende tonkerister boldy Liviyadagy azamattyk sogystar biliktin ozgeruine әkeldi Jemende zhәne Siriyada zhalgasuda Bahrejndegi azamattyk koterilis Alzhirde Irakta Iordaniyada Marokkoda zhәne Omanda zhappaj narazylyktar Әzirbajzhan Kuvejt Livan Mavritaniya Saud Arabiyasy Sudan Dzhibuti zhәne Batys Saharadagy az narazylyktar 2011 zhyldyn mamyrynda Izrail shekarasyndagy kaktygystar zhergilikti arab kokteminen de shabyt aldy Narazylyktar uzak merzimdi naukandarda azamattyk karsylyktyn zhalpy әdisterin koldandy narazylyktar akciyalar ereuilder piketter men piketter manifestter demonstraciyalar sheruler men mitingiler sondaj ak memlekettik kugyn sүrgin zhәne internet cenzura әreketteri kezinde ujymdastyru bajlanys zhәne akparat beru үshin әleumettik mediany pajdalanu Koptegen demonstraciyalar biliktin sondaj ak үkimetti koldajtyn miliciya men karsy demonstranttardyn zorlyk zombylygymen karsy alyndy Arab әlemindegi demonstranttardyn negizgi urany Halyk rezhimnin kuldyrauyn kalajdy arab الشعب يريد إسقاط النظام ash Sha b jurid iskat an nizam 2011 zhyldyn kysynda Egipette Prezident h Mүbaraktyn Kairdegi Tahrir alanyndagy rezhimi Musylman bauyrlar revolyuciyasyn kulatty Ұjym 11 aj baskardyzhәne 2012 zhyldyn kokteminde olim zhazasyna kesildi Liviya men Siriyadagy azamattyk sogystar M Kaddafidin biligin kulatuga zhәne adamdardyn ozin ozi orteuine әkeldi Қaza tapkandar sany 10000 ga dejin osti Arab elderindegi teketiresterdin basty sebepteri sonymen katar bilik zhүjesinin bylygy da boldy Baskaru modelinin burys bolgandygynan bilik karapajym halyktyn mәselelerin bilip tanyp olardy sheshu isinen shetkeri ketti Bilik basyndagylar zhemkorlykka bojusynyp bukaranyn talabymen sanasudy kojdy Al halyk kansha zhyldan beri taktan tүspej otyrgan bileushinin kurgak uәdelerine tojyp ony koldaudan sharshap bitti Әlemde oryntaktaryn en uzak saktagan basshylardyn deni osy Arab elderinde Mysyr basshysy Hosni Mүbәrak 30 zhyldan astam Liviya basshysy 42 zhyl Tunistin endi eks prezidenti 20 zhyl Jemen basshysy 30 zhyldan astam uakyt tagynda otyrdy Al Siriyany 32 zhyldaj bilegen Hafez әl Asad bilikti muragerlik zholmen uly Bashar әl Asadka tapsyrdy Mysyrda da osy scenarij bojynsha bilikti berudi is zhүzine asyruga tyryskan Hosni Mүbәrak uly Zhamaldy bileushi partiyanyn toragasy kylyp odan kejin oz ornyna kaldyrmak nieti bar edi Birak eldegi oppoziciyalyk kүshter әkeden balaga miras kylu missiyasynyn zholyn kesip tastady Arab koterilisterine syrtky kүshterdin әseri2010 zhyldyn sonynda bastalgan Afrika men Arab elderindegi tolkulardyn shyguyna shokty үrlep otyrgan syrtky kүshterdin әser etkeni zhasyryn emes Al bul tolkulardyn ojyndy zhүrgizip otyrgan memleketterge kandaj pajda әkeletinin olardyn arasyndagy mүddeler kajshylygyn eskere otyryp karastyryp korejik Ol үshin ajmakta belsendi kimyl zhasap otyrgan әrbir memleketke zheke zheke toktalgan zhon AҚSh Aldymen arine AҚSh Alpauyt eldi әli kүnge dejin үstemdigin zhүrgizip kele zhatkan zhuan zhudyryk Osyndaj kaktygystardyn nәtizhesinde zhappaj karulanuga koshetin baska elderge eskire bastagan koptegen karu zharaktaryn satuga mүmkindik alu zhana bilikpen әr tүrli salada tiimdi kelisim sharttar zhasau halyktyn nazaryn baska zhakka audaryp ishki kejbir mәselelerdin betin bүrkep kalu siyakty koptegen tiimdi tәsilderge kol zhetkizetin birden bir memleket ol AҚSh Franciya Odan kejingi alpauyt elderdin biri Franciya Bul memlekettin de dәl osy tolkudan utatyn tustary bar Bilikti zhanadan algan basshylyktarmen әr tүrli salada tiimdi kelisim sharttar zhasajdy Өzinin әser etu ajmagyndagy baska elderdin basshylaryna sabak bolady Songy zhyldary bosansyp ketken derzhavalyk pigylynyn zhogalmagandygyn korsetedi Ұlybritaniya Ұlybritaniya bolsa agylshyn tildi Afrikanyn kozhasy ozinin eski otarlaryna үlgi bolsyn dep otyr Britandyk kompaniyalar da zhana bilikpen әr tүrli salada tiimdi kelisim sharttar zhasauga tyrysyp zhatyr Resej Al үnemi Batys әreketine karsy shygyp kelgen Resej bul zholgy tolkularda batys poziciyasyna karsy shykpady birak koldamady da tek kana ojynnyn anysyn andyp kana otyr Resej osylajsha syrt kozge Batysty koldamajtynan birak diktatorlardyn da zhagynda bola almajtynyn bildirgendej boldy Resejlik sarapshylar bul tolkulardyn Resejge tigizer pajdasy kop pa ziyany kop pe dep daulasuda Atalgan ajmaktagy tynyshsyzdyktyn arkasynda Resej de karu zharaktaryn kobirek satuga mүmkindik alady Әri zhana bilikpen tiimdi kelisimder zhasauga kumar Resejlik kompaniyalar da karbalasyp zhatyr Қytaj Қytaj Resejmen birdej poziciya ustap syrt kozge Batysty koldamajtyndygyn korsetti Onyn үstine bular karsy shykkanymen de үlken ozgeris zhasaj almajtynyn Қytaj biligi sezedi Sebebi ekonomikasy әlemde ekinshi orynga ajnalganymen әli de Batys derzhavalary onymen tolyk sanasa kojmajdy Onyn үstine Ontүstik Shygys Aziyada bulardyn ykpaly zhogary alysty bolzhajtyn Қytaj erten onda da bir problema tuyndaj kalsa bular da karu koldanuga mүmkindik alatynyna senimdi Germaniya Germaniya songy zhyldary tolkular men kaktygystarga selkos karauymen NATO operaciyalarynan tys kaluymen erekshelenude Bul zholy da Afrika men Arab elderindegi tolkularga bejtaraptyk tanytty Birak A Merkel partiyasynyn zhergilikti sajlauda zheniliske ushyrauy olardyn Liviyadagy sogystan tys kaluyna sebep boldy degen Batys sarapshylarynyn pikiri baskalardy zhanylystyru siyakty bolyp korinedi Al shyn mәninde II dүniezhүzilik sogystan kejin әser ajmagynan ajyrylgan bul memleket kazir ozinin Franciya men Ұlybritaniyadan әldekajda kuatty ekenine karamastan syrt ajmakta әser ajmagynsyz otyrganyna narazy Sondyktan da Irak pen Auganstandagy zhәne kazirgi Soltүstik Afrikadagy operaciyalardy koldamaj otyr Birak Ortalyk Europaga kajta үstemdik kurgan Germaniya Italiyaga karaganda tynyshyrak Әri әlemdegi үshinshi karu eksporttaushy eldin de bul zherde utyla kojmajtyny belgili Italiya Italiya S Berluskonidin zheke basynyn problemalary bul eldin tynysh zhatuyna sebep degen tuzhyrym da baskalardy aldap otyrgandaj bular da Germaniya siyakty sogystan kejin әser etu ajmaktarynan ajyrylgan Sondyktan bolar Italiya baska derzhavalardyn ozin mensinbeuine narazy Әsirese ozimen dengejles Franciyanyn ozin Zherorta tenizinin kozhasymyn dep sanauy bul eldin zhogargy toptarynyn yzasyn keltirude Birak amaly zhok kolynan bar keler әreketi Liviyaga karsy әue shabuylyn ashkandardy әsirese Franciyany otkir synau bolyp otyr Bәribir bul әreketinin zhemis bermejtinin Rimdegiler bilgenimen endi gana karymdy kimylmen bilikke zhana kelgen basshylykpen ozderine tiimdi sharttar zhasasuga kiristi Liviyadagy koterilisshilerdin de үkimetin tanyp olarmen bajlanys ornatyp zhatyr Tүrkiya Biliktegi AK Әdilet zhәne Damu partiyasynyn syrtky sayasatta үlken betburys zhasap buryngy Osman imperiyasynyn territoriyasyndagy eldermen tygyz karym katynasta boluga umtyluyna Batys elderinin sarapshylary kүdikpen karajdy Sebebin ajtar bolsak Tүrkiyanyn bul ajmakta kajta үstemdikke kol zhetkiziui Batys үshin tiimsiz Tүrkiyanyn da maksaty belgili Batys botensin dep keudeden itergennen son ozinin buryngy otarlarymen karym katynasty zhandandyrmakshy Algashkyda Liviyadagy sogyska karsy ekenin bildirgen resmi Ankara artynan baska arab elderinin bәri bul urysty koldap otyrganyn korip ozinin barrikadanyn ekinshi zhagynda kalyp ketetinin tүsinip rajynan kajtty Қazir sogysty koldap kana kojmaj ozderi de aralasyp tipti Izmir kalasyn operaciya ortalyktarynyn birine ajnaldyrdy Tүrkiyanyn kozdegen maksaty ozin ajmaktyn lideri boluga lajyk ekenin korsetuge tyrysu men songy zhyldary zhii ajtylatyn Tүrkiyalyk modeldi zhayu ekendigi belgili Bul zherde nazar audaratyn baska bir mәsele bar bul shagyn Katar memleketinin belsendiligi Munaj men gazdyn arkasynda zhan basyna shakkandagy tabys kolemi bojynsha әlemde birinshi oryn alatyn bul memleket songy zhyldary әlemdik arenada belsendi rol ojnaj bastady Liviyaga karsy oz әue kүshterin zhibergen Katar memleketi korshi elderdegi baska da sayasi okigalarga zhii aralasuda Katar Arab Ligasynyn hatshysy Әmir Musany karzhylandyryp aldagy sajlauda Mysyrdyn prezidenti etuge tyrysyp zhatyr degen de akparat bar Sondaj ak Liviyadagy koterilisshilerdin үkimetin tanygan Katar olarmen munaj eksporty turaly kelisim zhasap ta үlgerdi Derekkozderhttp kultobe kz p 794 kolzhetpejtin silteme