Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Айыр өркешті түйе (лат. Camelus bactrianus) — түйе туысына жататын сүтқоректі. Дене ұзындығы 250-360 см, биіктігі 180-210 см. Жабайы айыр өркешті түйе (1877) Н. М. Пржевальский ашқан Моңғолия шөл даласында ғана кездеседі. Қазақстанда 18 ғасырға дейін жойылмай ұсақ үйір құрып тіршілік еткен. Сирек кездесетін жануар саны 400-600-ден аспайды. Үй жануарлары ретінде Орталық Азияда және Қазақстанда өсіріледі. Жабайы айыр өркешті түйе қолдағылардан айырмашылығы өркештері кішіріктеу және аяқтары ұзын.
| Айыр өркешті түйе | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Айыр өркешті түйе | ||||||||||||||
 () | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Camelus bactrianus Линней, 1758 | ||||||||||||||
 Ареал |
Айыр (қос өркешті) түйе — сірі табандылар отрядының түйе тұқымдасына жататын ашатұяқты сүтқоректілердің бір түрі. А.т. екі өркеші бір-біріне жаналас, арасына екі кісі еркін орналаса алатындай алшақ орналасқан. А.т. негізгі мекендеген ортасына қарай Қазақстандық, Моңғолиялық, Астрахандық (қашақа), Орта Азиялық, т.б. болып бөлінеді. Бұлардың ішінде кең тарағаны қазақстаңдық қос өркешті түйе - қазақы бактриан. А.т. Қазақстанда өсірілетін түйенің 95 пайызын құрайды. Өте жүндес, шудалы болғандықтан, суыққа төзімді, шөлейт, қуаң далалы өңірде өсіруге жақсы бейімделген. Тірілей салмағы - 500-650 кг, таза ет шығымы — 60-62%. Әр інгеннен 7 айда орта есеппен майлығы 5,5% 1200 кг сүт сауылады, таза жүн түсімі 80-85% 6-7 қг жүн қырқылады. А.т. шамамен 35-40 жыл жасап, жұмыста 20-25 жыл пайдаланылады. 2-3 жасында жынысы жетіледі, бірақ інгені (бұзбашасы) алғашқы рет 3-4 жасында қайытылады, бурасы 5-6 жасында келеге шағылысқа түсіріледі. Буаз а.т. інгені 410 күн көтеріп, екі жылда бір жалқы боталайды. А.т. тұқымын асылдандыру жұмысымен Қазақтың ғылыми-зерттеу қаракөл шаруашылығы институты айналысқан.
Галерея
-
![image]()
Берлин хайуанаттар бағындағы бактриандар. Басындағы ұзын және қалың шаш анық көрінеді. -
![image]()
Гоби шөліндегі сексеуіл бұталары түйелерге тән азық болып табылады -
![image]()
Қола табаққа бактриан түйесінің бейнеленуі, Қытай, б.з.б. 2-1 ғғ. -
![image]()
Түйе керуені. R. Ch. Andrews «Моңғол жазықтары арқылы» кітабынан Y. B. Andrews'тің суреті, 1921 ж. -
![image]()
Түйелер құдық жанындағы суару шұңқырында, Моңғолия (Оңтүстік Гоби аймағы) -
![image]()
Бактриан түйелері оралған. Хайбер асуы, 19-20 ғасырлар тоғысында -
![image]()
Қап мақта артқан бактриан түйесі. Түрікменстан, С. М. Прокудин-Горскийдің суреті, 20 ғасырдың басы -
![image]()
Ер астында бактриан, аймағы, Қытай (Такламакан шөлі) -
![image]()
Түйе жүнінен тігілген киіз етік -
![image]()
Өзбекстанның пошталық маркасы.
Дереккөздер
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. — 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. — Алматы: DPS, 2011. — ISBN 978-601-7026-17-2
- Ә. Байжұманұлы, К. Бекболатұлы. Мал шаруашылығы сөздігі. Алматы-2011. ISBN 978-601-7254-21-6
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ajyr orkeshti tүje lat Camelus bactrianus tүje tuysyna zhatatyn sүtkorekti Dene uzyndygy 250 360 sm biiktigi 180 210 sm Zhabajy ajyr orkeshti tүje 1877 N M Przhevalskij ashkan Mongoliya shol dalasynda gana kezdesedi Қazakstanda 18 gasyrga dejin zhojylmaj usak үjir kuryp tirshilik etken Sirek kezdesetin zhanuar sany 400 600 den aspajdy Үj zhanuarlary retinde Ortalyk Aziyada zhәne Қazakstanda osiriledi Zhabajy ajyr orkeshti tүje koldagylardan ajyrmashylygy orkeshteri kishirikteu zhәne ayaktary uzyn Ajyr orkeshti tүjeAjyr orkeshti tүje Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerSaby ZhuptuyaktylarTukymdasy CamelidaeTegi CamelusTүri C bactrianusCamelus bactrianus Linnej 1758Areal Ajyr kos orkeshti tүje siri tabandylar otryadynyn tүje tukymdasyna zhatatyn ashatuyakty sүtkorektilerdin bir tүri A t eki orkeshi bir birine zhanalas arasyna eki kisi erkin ornalasa alatyndaj alshak ornalaskan A t negizgi mekendegen ortasyna karaj Қazakstandyk Mongoliyalyk Astrahandyk kashaka Orta Aziyalyk t b bolyp bolinedi Bulardyn ishinde ken taragany kazakstandyk kos orkeshti tүje kazaky baktrian A t Қazakstanda osiriletin tүjenin 95 pajyzyn kurajdy Өte zhүndes shudaly bolgandyktan suykka tozimdi sholejt kuan dalaly onirde osiruge zhaksy bejimdelgen Tirilej salmagy 500 650 kg taza et shygymy 60 62 Әr ingennen 7 ajda orta eseppen majlygy 5 5 1200 kg sүt sauylady taza zhүn tүsimi 80 85 6 7 kg zhүn kyrkylady A t shamamen 35 40 zhyl zhasap zhumysta 20 25 zhyl pajdalanylady 2 3 zhasynda zhynysy zhetiledi birak ingeni buzbashasy algashky ret 3 4 zhasynda kajytylady burasy 5 6 zhasynda kelege shagylyska tүsiriledi Buaz a t ingeni 410 kүn koterip eki zhylda bir zhalky botalajdy A t tukymyn asyldandyru zhumysymen Қazaktyn gylymi zertteu karakol sharuashylygy instituty ajnalyskan GalereyaBerlin hajuanattar bagyndagy baktriandar Basyndagy uzyn zhәne kalyn shash anyk korinedi Gobi sholindegi sekseuil butalary tүjelerge tәn azyk bolyp tabylady Қola tabakka baktrian tүjesinin bejnelenui Қytaj b z b 2 1 gg Tүje kerueni R Ch Andrews Mongol zhazyktary arkyly kitabynan Y B Andrews tin sureti 1921 zh Tүjeler kudyk zhanyndagy suaru shunkyrynda Mongoliya Ontүstik Gobi ajmagy Baktrian tүjeleri oralgan Hajber asuy 19 20 gasyrlar togysynda Қap makta artkan baktrian tүjesi Tүrikmenstan S M Prokudin Gorskijdin sureti 20 gasyrdyn basy Er astynda baktrian ajmagy Қytaj Taklamakan sholi Tүje zhүninen tigilgen kiiz etik Өzbekstannyn poshtalyk markasy DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Қazaktyn etnografiyalyk kategoriyalar ugymdar men ataularynyn dәstүrli zhүjesi Enciklopediya Almaty DPS 2011 ISBN 978 601 7026 17 2 Ә Bajzhumanuly K Bekbolatuly Mal sharuashylygy sozdigi Almaty 2011 ISBN 978 601 7254 21 6