Беруни (қала)

Беруни (қарақ. Beruniy, Беруний, өзб. Beruniy, Беруний), 1957 жылға дейін Қият деп аталған, қала (1962 жылдан бастап), Қарақалпақстан (Өзбекстан) Беруни ауданының әкімшілік орталығы.

Қала
Беруни
қарақ. Beruniy
Әкімшілігі
Ел	ӨзбекстанӨзбекстан
Республика	Қарақалпақстан
Аудан	Беруни ауданы
Тарихы мен географиясы
Координаттары	41°41′00″ с. е. 60°45′00″ ш. б. / 41.68333° с. е. 60.75000° ш. б. / 41.68333; 60.75000 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 41°41′00″ с. е. 60°45′00″ ш. б. / 41.68333° с. е. 60.75000° ш. б. / 41.68333; 60.75000 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	24 желтоқсан 1962
Бұрынғы атаулары	Қият, Шабаз
Қала статусы	1962
Орталығының биiктігі	87 м
Тұрғындары
Тұрғыны	66 019 адам (2018)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+998 6157
Пошта индексі	230200
Беруни
Беруни шекарасы

Ежелгі Хорезмнің астанасы болған. Осы қалада атақты парсы ойшылы, ғалым әл-Бируни дүниеге келген.

Тарихы

Ойшыл Әбу Райхан әл-Бируни қаланы Х ғасырда маңызын жоғалтқан Хорезм астанасы деп атайды. Қиятта, сол кезде Беруни қаласы осылай аталды, 990-жылдары әл-Бируни астрономиялық зерттеулер жүргізді.

1953 жылы қала үлгісіндегі Шабаз елді мекені құрылып, 1957 жылы, осында дүниеге келген атақты ғалым әл-Бирунидің құрметіне аталды.

X ғасырдың аяғындағы «Худуд әл-әләм» (әлем шекаралары) географиялық еңбегінің анонимді парсы авторы былай дейді: «Қият — Хорезмнің басты қаласы, Түркістан ғұзының қақпасы, түркілердің, Түркістанның, Мәуереннаһрдың және Хазар өлкесі тауарларының сақтау қоймасы, көпестердің тоғысқан жері... Қаланың байлығы зор. Ол жақтан жастық жамылғылары, сырып тігілген киімдер, мақта бұлдар, киіз, рухбин (сырдың бір түрі) тасып әкеледі».

1962 жылы Беруни қала мәртебесін алды. 1969 жылы 13 наурызда Әмудария өзенінің тасқынының салдарынан қаланың бірнеше ғимараты су астында қалып, зақымданғанымен, кейінгі жылдары бәрі қалпына келтірілді.

Географиясы

Беруни қаласы Әмудария өзенінің солтүстігінде Өзбекстан мен Түрікменстанның шекарасына жақын жерде орналасқан. Ташкенттен батысқа қарай 936 км, Хиуадан солтүстікке қарай 55 км жерде орналасқан.

Климаты

Қаланың климаты күрт құбылмалы. Абсолюттік максимум 44 градус цельсий (шілдеде), абсолюттік минимум -13 градус цельсий (қаңтарда).

Тұрғындары

1968 жылы Беруниде 18 000 адам, 1970 жылы — 23 000, 2000 жылы — 51 000, 2004 жылы — 50 700, 2018 жылы — 66 019 адам тұрды. 2020 жылға қарай тұрғындар саны 68 100 адамға дейін өсті.

Инфрақұрылымы

Беруни ұйымдары ауыл шаруашылығы кешеніне қызмет көрсетіп, жер қазатын техникаларды жөндейді. Беруни фирмалары мен компаниялары банк, телекоммуникациялық және автокөлік қызметтерін көрсетеді.

Беруни кәсіпорындары иірілген жіп, трикотаж кенепі және трикотаж бұйымдарын, жіптерді шығарады. Қалада мақта тазалау зауыты бар, аяқ киім өндірісі жөнге салынды. Берунидің оқу орындары – орта мектептер мен балабақшалар.

Дереккөздер

1. 2018 жылының 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қарақалпақстан Республикасындағы тұрақты тұрғындар саны Мұрағатталған 21 наурыздың 2019 жылы., Өзбекстан Республикасының ашық деректер порталы
2. Бартольд В. Тарихи география бойынша жұмыстар. М., 2002, б.475
3. 1. ҰЛЫ ХОРЕЗМНІҢ БАСТАУЫ. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 шілде 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 10 шілде 2017.
4. "Beruniy" (in uz). Ensiklopedik lugʻat. 1. Toshkent: Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1988. pp. 96. 5-89890-002-0. 
5. Beruni. Google Maps. Тексерілді, 24 қаңтар 2015.
6. Climate Beruniy  (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 20 маусым 2020.
7. Beruniy City  (орыс.). Goroda.uz.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қаңтар 2015.
8. Өзбекстан Республикасының ашық деректер порталы.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 20 маусым 2020.