Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
IV Джеймс (шотл. Seumas IV, ағылш. James IV of Scotland; 17 наурыз 1473 жыл – 9 қыркүйек 1513 жыл) — Стюарттар әулетінен шыққан Шотландия королі (1488–1513), Ренессанс дәуіріндегі Шотландияның тұңғыш королі.
| IV Джеймс ағылш. James IV of Scotland шотл. Seumas IV Alba | |||
 | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1488 — 1513 | |||
| Тәж кигізу жорасы | 24 маусым 1488 | ||
| Ізашары | III Джеймс | ||
| Ізбасары | V Джеймс | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | католицизм | ||
| Дүниеге келуі | 17 наурыз 1473 Стерлинг қамалы, Шотландия | ||
| Қайтыс болуы | 9 қыркүйек 1513 (40 жас) Флодден, , Англия | ||
| Династия | Стюарттар | ||
| Әкесі | III Джеймс | ||
| Анасы | |||
| Жұбайы | Маргарита Тюдор | ||
| Балалары | Джеймс, Артур, V Джеймс, Александр | ||
өңдеу  | |||
Жас кезі
IV Джеймс Шотландия королі III Джеймс пен үлкен ұлы болған. Оған туған салысымен Ротсей герцогы, Каррик графы және лорд Каннингем атағы берілді.
1488 жылы он бес жасар Джеймс әкесіне қарсы оңтүстік-шотландтық барондар көтерілісінің номиналды көшбасшысы болған. Король армиясы 1488 жылғы 11 маусымда Сочиберн түбіндегі шайқаста көтерілісшілер жеңді, қашып бара жатқанда III Джеймс өлтірілді және жас ханзада IV Джеймс деген атпен Шотландияның тағына келді. Королдік әкімшіліктегі ең жоғары лауазымдарды ІІІ Джеймске қарсы көтерілісшілердің жетекшілері — және әулеттердің өкілдері бөлісіп алды. Шотландияның канцлері болып тағайындалды. Алайда, бірнеше отбасының енсіз олигархияның билік органдарындағы үстемдігі, көп ұзамай, сыйлық үлесін алмаған басқа да 1488 жылғы көтеріліске қатысушылар арасында наразылық туды. Бұл 1489 жылы Леннокс графының көтерілуіне алып келді, ол король әскерлері тарапынан басылса да, олигархиялық биліктің жойылуына және корольдік қызметке ақсүйектердің кең топтарын тартуға себеп болды. 1491 жылы IV Джеймс толық қамқорлықтан босатылып, күшті, авторитарлық күшіне негізделген, елде патшалық биліктің жаңа жүйесін қалыптастыру туралы айтуға болады.
Ішкі саясаты
Шотланд биік тауларының бағынуы
Шотландияда күшті орталықтанған билік құруға батыс жағалауындағы жартылай тəуелсіз тауда мекендейтін мен Гебрид аралдары кедергі келтірді. Замандастарының айтуы бойынша, кельттік тілде еркін сөйлейтін және кельттік бардтардың өнерін көтермелеген IV Джеймс елдегі кельттік аймақтарын бағындырудың дәйекті саясатын бастады. 1493 жылы , патшаның қысымымен, Гебридтегі үлкен иелігін королге тапсырды. IV Джеймс елдің батыс жағалауына бірнеше экспедицияны жүргізді: кельттік көсемдерден ант қабылданды, басынан бастап бекіністерді қалпына келтіру және жаңадан патшалық бекіністер салу жұмыстары жүргізілді, аса күдікті жетекшілер жазаланды, аралдарда шерифтер мен салық жинаушылар тағайындалды, кландардың көсемдері өздерінің кландарының мүшелері жасаған қылмыстары үшін патша алдында жауапты болды.
Батыс жағалауында патшалық биліктің нығаюы кельттік жетекшілердің наразылығын тудырмай қоймады. Сонымен қатар, 1499–1501 жылдары патша мен графтарына шотланд тауларында тəртіп орнату тапсырмасын жүктеді. Мұны бастаған кельт кландарының көсемдері пайдаланды. 1501 жылы олар Аргайл графында 20 жыл тұтқында болған Аралдар лордтарының соңғы өкілі («Қара Дональд») босатты. Дональдтың еркіндікке шығуы Гебридтер мен Шотландияның солтүстік-батыс жағалауын қамтыған күшті кельттік көтерілістерге серпін берді. Тек корольдік теңіз флотын және Хантли графы басқарған король әскерінің артиллериясының біраз бөлігін Гебридте айтарлықтай тырысушылық пен шоғырландырудың арқасында 1504 жылдың соңына қарай негізгі көтеріліс орталықтарын баса алды. Торквиль Мак-Леодтың аралындағы бекінісі 1506 жылы ғана берілді, көп ұзамай Дональд Дуб қайтадан қолға түсті.
Айта кететін жайт ол 1501–1506 жылғы көтеріліс кельттік мәселенің түпкілікті шешімі дегенді білдірмеді. XVI ғасырда корольдік биліктің кез келген әлсіреуі көтерілістер мен тәртіпсіздіктерді қалпына келтіру үшін тау кландарының басшылары пайдаланды. Сонымен қатар, таулы аудандардағы корольдік тыңшылардың — Аргайл мен Хантли графтарының әсері күрт өсті, бұл оларға шотланд саясатында маңызды рөлдерді жалғастыруға мүмкіндік берді.
Шіркеу саясаты
Шіркеуге IV Джеймс өзінің шіркеуге қатысты істерде алдыңғы ізашарлардың саясаты патшалық билікті нығайту бағытын жалғастырды IV Джеймс шын мәнісінде Рим папасының епископтар мен басқа шенеуніктерді шіркеу иерархиясында тағайындау құқығын тартып алды және Шотландия шіркеуінің ұйымдық мәселелеріне батыл араласты. Осылайша, 1492 жылы Глазгода патшаның бастамасы бойынша екінші шотланд құрылды. 1497 жылы королдің бауыры, жиырма жасар Джеймс, Росс герцогы Сент-Андрус архиепископы болды, ал 1504 жылы ол қайтыс болғаннан кейін IV Джеймстің 11 жастағы некесіз туған ұлы Александр Стюарт архиепископ болып сайланды. Бұл Шотландияның негізгі шіркеу кафедрасының патшаға толық бағынуы және шіркеу кірістерінің IV Джеймстің қолында болуы. Шіркеудің, непотизм мен таралуымен бірге патшалық биліктің қол астына өтуі Шотландияда католик шіркеуінің әсерін күрт әлсіретті.
Қаржы жағдайы және әкімшілік реформалар
IV Джеймс билігі кезінде Шотландияда қалалар мен қалалардың саны айтарлықтай өсті, бұл ішкі сауданы қалпына келуін білдіреді. Алайда, жалпы алғанда, шотланд қалалары мен сауданың дамуы өте төмен деңгейде қалды. Кедендерден түсетін табыстар II Дәуіт дәуірінің кедендік кірістерінің үштен біріне жетті. Корольдік билікті нығайту сонымен бірге қаланың билігін шектеуге әкелді: салықтар жиі қала тұрғындарының келісімінсіз жиналды, қалалар біртұтас корольдік сот жүйесіне кірді.
IV Джеймс әкесіне қарағанда әділдік және елде тәртіпті орнату мәселелеріне белсене қатысты. Король қабылдаған Шотландияның реттелген сот жүйесі мемлекеттік қазынаға түсетін айыппұлдардың, соттық төлемдердің және рақымшылық сатудың айтарлықтай артуына мүмкіндік берді. Сондай-ақ, елдің қаржылық жағдайын уақытша жақсаруы патшаның белгіленген жалдау ақысымен жерді мұрагерлікке жалға берді («). Бірақ ел бюджетінің кіріс бөлігінің көп үлесі IV Джеймске толық бақылауында болған шотланд шіркеуінің патшасына төленетін жарналар мен басқа да төлемдер әкелді.
IV Джеймс кезінде патшалық билікті нығаюы, сондай-ақ парламенттің мағынасын төмендеуіне әкеліп соқтырды — оның шақыру тұрақты болуын қойды және 1509 жылдан кейін ол мүлде тоқтатылды. Парламенттің орны құпия кеңес пен корольдік сарай басты. Патшаға жақын қоршауы мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының іргетасын қалыптастырды. IV Джеймс графтық титулдарды белсенді түрде таратты, осылайша орта дәрежедегі ақсүйектердің қолдауды қамтамасыз етті. Жоғарғы ақсүйектер патшаға толығымен бағынды.
Сыртқы саясат
IV Джеймс билікке келгеннен бастап Шотландия мен Англия арасында бейбіт бітім заңды түрде болғанымен, шын мәнісінде қарым-қатынастары шиеленіскен болды: теңізде жартылай қарақшылық соғыс жүрді, 1492 жылы анти-ағылшындық одақ қайта жанданды, 1495 жылы IV Джеймс аман қалған король кенже ұлы деп өзін көрсеткен қолдады. Алайда, 1496–1497 жылғы ағылшын тағына үміткерді қолдауға бағытталған әскери іс-қимылдар сәтсіз аяқталды. Дегенмен, сәтсіздіктер IV Джеймстің есін шығармады: Англия королі ішкі қиындықтарды сезінген VII Генри шабуылға қарсы жауап қайтара алмады. Бұл патшалық биліктің соңғы кездерінде елді апатқа әкеледі.
Ағылшын-шотланд қарама-қайшылықтарының шешімін король IV Джеймс ықтимал әулеттік одақта іздеуді бастады. Жалпы айтқанда, корольдің сыртқы саясатының басты мәселесі оның некесі болды. 1474 жылы кінәз ханзада ағылшын королі қызы некелескен болатын, бірақ 1480–1482 жылдардағы соғыстан кейін аталастыру келісімі бұзылды. 1492 жылы патша Испания инфантына құда түсуге тырысты, есесіне Франциямен арадағы одақты үзетін болды. 1490 жылдардың соңынан бастап, IV Джеймс VII Генринің үлкен қызы Маргарита Тюдорға құда түсуге тырысты. Осы мәселе бойынша Англия-Шотландия келіссөздері 1502 жылғы 24 қаңтарда неке туралы келісімге қол қойды, бұл 1328 жылғы Британияның екі мемлекеті арасындағы алғашқы келісіммен бірге болды. 1503 жылғы 8 тамызда IV Джеймс пен Маргарита Тюдордың тойы өтті. Бұл неке 100 жылдан кейін ағылшын тағын IV Джеймстің қамтамасыз етті.
Анасы жағынан Даниялық патшалардың ұрпағы бола отырып, IV Джеймс Даниямен тығыз қарым-қатынаста болды, ал, тіпті, 1502 жылы бүлікші шведтермен шайқасу үшін Дания короліне шотланд флотын көмек ретінде жіберді. Англиямен жасаған әулеттік одақ қарым-қатынасты үзген жоқ: 1492 жылы франко-шотланд одағы жанданды, 1499 жылы Франция, Дания және Шотландия блогы құрылды.
IV Джеймстің ауқымды дипломатиялық қызметі және шотланд флотының беделінің өсуі Шотландияның еуропалық саясатқа ықпалын арттыруға мүмкіндік берді. VII Генри (1509) қайтыс болғанға дейін, Шотландияның сыртқы жаулары болмады, бірақ көптеген одақтастары болды.
Королдік сарайы және Ренессанстың ықпалы
IV Джеймсті ізашарлардан жалынды қуатымен ерекшеленеді: ол үнемі әділдікпен айналысты, ылғи елді аралап жүрді, сол арқылы өз азаматтарының патшамен жеке қарым-қатынастарын қамтамасыз етіп отырды, рыцарлардың дәстүрлерін қолдап, қайырымдылықпен белсенді айналысты. Испан елшісінің айтуынша IV Джеймс сарайында, патша ағылшын тілінен басқа, шотланд және кельт, француз, латын, неміс, фламанд және испан тілдерінде сөйлей алды. Король сарайында кельттік бардтар мен итальяндық музыканттар ойнады, француз алхимиктері мен фламандиялық қару жасаушы жұмыс істеді, алғашқы ірі шотланд ақындар — , , таланттары өркенді.
IV Джеймстің кезінде италиялық Ренессанс әсері Шотландияға ене бастайды. Бұл тек сарайда ғана емес, бүкіл елде де сезілді: орта ғасырлық қамалдардың дизайны жеңілдетілген кешкі готикалық сарайлар құрылысымен ығыстырылды, өнер мен білімнің танымалдығы айтарлықтай өсті. 1496 жылы патша ақсүйектердің ұлдары үшін міндетті бастауыш білім алу заңын енгізді. 1495 жылы Абердинде Шотландияның үшінші университетті құрылды. Патшаның ұлы Александр Стюарт Италияға оқуға жіберілді, онда Роттердамдық Эразмның өзі оны оқытты. IV Джеймс медицина мен алхимияның дамуын ынталандырды. Алғаш рет флоттың құрылысы бойынша бағдарлама ұйымдастырылды. 1511 жылы суға түсірілген патшалық кеме «Михаил» Еуропадағы ең ірі кеме деп танылды.
Флоддендік апат
Патшалықтың салыстырмалы өркендеуі ұзаққа созылмады. 1509 жылы бейбітшілік сүйгіш VII Генри қайтыс болды да, Англияның тағына оның соғысқұмар ұлы келді. Ағылшын-шотландық қарым-қатынастар IV Джеймстің әйелі Маргарита Тюдордың Англия тағының мұрагері болғаннан бастап нашарлады. Ағылшындар мен шотланд теңізшілердің арасындағы қақтығыстар жиіледі. 1512 жылы Шотландия мен Францияның одағы қайта жанданып, олардың әрқайсысы егер Англия олардың біреуіне шабуылдаса, соғысқа қатысуға міндеттелді. VIII Генри Францияға қарсы Қасиетті Лигаға қосылып, 1513 жылы ағылшын әскерлері . Жауап ретінде IV Джеймс өзінің флотын Францияға көмекке жіберді және жасақты жұмылдыру туралы жариялады. 1513 жылғы 22 тамызда шотланд әскерлері ағылшын шекарасынан өтіп, Норхэм, Итал және Уарк бекіністерін басып алды. Шотланд әскеріне қарсы әскері шықты. 1513 жылғы 9 қыркүйекте Флодден түбіндегі шайқаста шотланд әскері толығымен қирады, король IV Джеймс, оның некесіз ұлы архиепископ Александр және көптеген атақты шотланд ақсүйектері шайқаста қаза тапты.
Неке мен балалары
- (1503) Маргарита Тюдор, Англия королі мен қызы.
- (1507–1508)
- (1509—1510)
- V Джеймс (1512–1542), Шотландия королі (1513 жылдан бастап)
- Александр (1514–1515)
Маргарита Тюдормен үйленбей тұрып, патша бірнеше некеден тыс байланыстары болды. Мәселен, леди Мэрион Бойдтан 1493 жылы заңсыз ұлы — Александр Стюарт, болашақ Сент-Эндрус архиепископы, ал 1495 жылы 3-Мортон графы, Джеймс Дугласқа тұрмысқа шыққан қызы Катерина Стюарт дүниеге келді. Содан кейін патшаның жүрегінде Маргарита Драммонд, кейінірек Морей графы, Джеймстің анасы Джанет Кеннеди орын алды.
Әдебиет
- Mackie R.L. King James IV of Scotland, 1958
- Mackie J.D. Earlier Tudors, 1485—1558', 1952 (ағылшын-шотланд қарым-қатынасы)
- Nicholson R. Scotland: the Later Middle Ages, 1974
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
IV Dzhejms shotl Seumas IV agylsh James IV of Scotland 17 nauryz 1473 zhyl 9 kyrkүjek 1513 zhyl Styuarttar әuletinen shykkan Shotlandiya koroli 1488 1513 Renessans dәuirindegi Shotlandiyanyn tungysh koroli IV Dzhejms agylsh James IV of Scotland shotl Seumas IV AlbaLauazymyTu Shotlandiya koroli1488 1513Tәzh kigizu zhorasy 24 mausym 1488Izashary III DzhejmsIzbasary V DzhejmsӨmirbayanyDini katolicizmDүniege kelui 17 nauryz 1473 1473 03 17 Sterling kamaly ShotlandiyaҚajtys boluy 9 kyrkүjek 1513 1513 09 09 40 zhas Flodden AngliyaDinastiya StyuarttarӘkesi III DzhejmsAnasyZhubajy Margarita TyudorBalalary Dzhejms Artur V Dzhejms Aleksandrondeu Zhas keziIV Dzhejms Shotlandiya koroli III Dzhejms pen үlken uly bolgan Ogan tugan salysymen Rotsej gercogy Karrik grafy zhәne lord Kanningem atagy berildi 1488 zhyly on bes zhasar Dzhejms әkesine karsy ontүstik shotlandtyk barondar koterilisinin nominaldy koshbasshysy bolgan Korol armiyasy 1488 zhylgy 11 mausymda Sochibern tүbindegi shajkasta koterilisshiler zhendi kashyp bara zhatkanda III Dzhejms oltirildi zhәne zhas hanzada IV Dzhejms degen atpen Shotlandiyanyn tagyna keldi Koroldik әkimshiliktegi en zhogary lauazymdardy III Dzhejmske karsy koterilisshilerdin zhetekshileri zhәne әuletterdin okilderi bolisip aldy Shotlandiyanyn kancleri bolyp tagajyndaldy Alajda birneshe otbasynyn ensiz oligarhiyanyn bilik organdaryndagy үstemdigi kop uzamaj syjlyk үlesin almagan baska da 1488 zhylgy koteriliske katysushylar arasynda narazylyk tudy Bul 1489 zhyly Lennoks grafynyn koteriluine alyp keldi ol korol әskerleri tarapynan basylsa da oligarhiyalyk biliktin zhojyluyna zhәne koroldik kyzmetke aksүjekterdin ken toptaryn tartuga sebep boldy 1491 zhyly IV Dzhejms tolyk kamkorlyktan bosatylyp kүshti avtoritarlyk kүshine negizdelgen elde patshalyk biliktin zhana zhүjesin kalyptastyru turaly ajtuga bolady Ishki sayasatyShotland biik taularynyn bagynuy Shotlandiyada kүshti ortalyktangan bilik kuruga batys zhagalauyndagy zhartylaj teuelsiz tauda mekendejtin men Gebrid araldary kedergi keltirdi Zamandastarynyn ajtuy bojynsha kelttik tilde erkin sojlejtin zhәne kelttik bardtardyn onerin kotermelegen IV Dzhejms eldegi kelttik ajmaktaryn bagyndyrudyn dәjekti sayasatyn bastady 1493 zhyly patshanyn kysymymen Gebridtegi үlken ieligin korolge tapsyrdy IV Dzhejms eldin batys zhagalauyna birneshe ekspediciyany zhүrgizdi kelttik kosemderden ant kabyldandy basynan bastap bekinisterdi kalpyna keltiru zhәne zhanadan patshalyk bekinister salu zhumystary zhүrgizildi asa kүdikti zhetekshiler zhazalandy araldarda sherifter men salyk zhinaushylar tagajyndaldy klandardyn kosemderi ozderinin klandarynyn mүsheleri zhasagan kylmystary үshin patsha aldynda zhauapty boldy Batys zhagalauynda patshalyk biliktin nygayuy kelttik zhetekshilerdin narazylygyn tudyrmaj kojmady Sonymen katar 1499 1501 zhyldary patsha men graftaryna shotland taularynda tertip ornatu tapsyrmasyn zhүktedi Muny bastagan kelt klandarynyn kosemderi pajdalandy 1501 zhyly olar Argajl grafynda 20 zhyl tutkynda bolgan Araldar lordtarynyn songy okili Қara Donald bosatty Donaldtyn erkindikke shyguy Gebridter men Shotlandiyanyn soltүstik batys zhagalauyn kamtygan kүshti kelttik koterilisterge serpin berdi Tek koroldik teniz flotyn zhәne Hantli grafy baskargan korol әskerinin artilleriyasynyn biraz boligin Gebridte ajtarlyktaj tyrysushylyk pen shogyrlandyrudyn arkasynda 1504 zhyldyn sonyna karaj negizgi koterilis ortalyktaryn basa aldy Torkvil Mak Leodtyn aralyndagy bekinisi 1506 zhyly gana berildi kop uzamaj Donald Dub kajtadan kolga tүsti Ajta ketetin zhajt ol 1501 1506 zhylgy koterilis kelttik mәselenin tүpkilikti sheshimi degendi bildirmedi XVI gasyrda koroldik biliktin kez kelgen әlsireui koterilister men tәrtipsizdikterdi kalpyna keltiru үshin tau klandarynyn basshylary pajdalandy Sonymen katar tauly audandardagy koroldik tynshylardyn Argajl men Hantli graftarynyn әseri kүrt osti bul olarga shotland sayasatynda manyzdy rolderdi zhalgastyruga mүmkindik berdi Shirkeu sayasaty Shirkeuge IV Dzhejms ozinin shirkeuge katysty isterde aldyngy izasharlardyn sayasaty patshalyk bilikti nygajtu bagytyn zhalgastyrdy IV Dzhejms shyn mәnisinde Rim papasynyn episkoptar men baska sheneunikterdi shirkeu ierarhiyasynda tagajyndau kukygyn tartyp aldy zhәne Shotlandiya shirkeuinin ujymdyk mәselelerine batyl aralasty Osylajsha 1492 zhyly Glazgoda patshanyn bastamasy bojynsha ekinshi shotland kuryldy 1497 zhyly koroldin bauyry zhiyrma zhasar Dzhejms Ross gercogy Sent Andrus arhiepiskopy boldy al 1504 zhyly ol kajtys bolgannan kejin IV Dzhejmstin 11 zhastagy nekesiz tugan uly Aleksandr Styuart arhiepiskop bolyp sajlandy Bul Shotlandiyanyn negizgi shirkeu kafedrasynyn patshaga tolyk bagynuy zhәne shirkeu kiristerinin IV Dzhejmstin kolynda boluy Shirkeudin nepotizm men taraluymen birge patshalyk biliktin kol astyna otui Shotlandiyada katolik shirkeuinin әserin kүrt әlsiretti Қarzhy zhagdajy zhәne әkimshilik reformalar IV Dzhejms biligi kezinde Shotlandiyada kalalar men kalalardyn sany ajtarlyktaj osti bul ishki saudany kalpyna keluin bildiredi Alajda zhalpy alganda shotland kalalary men saudanyn damuy ote tomen dengejde kaldy Kedenderden tүsetin tabystar II Dәuit dәuirinin kedendik kiristerinin үshten birine zhetti Koroldik bilikti nygajtu sonymen birge kalanyn biligin shekteuge әkeldi salyktar zhii kala turgyndarynyn kelisiminsiz zhinaldy kalalar birtutas koroldik sot zhүjesine kirdi IV Dzhejms әkesine karaganda әdildik zhәne elde tәrtipti ornatu mәselelerine belsene katysty Korol kabyldagan Shotlandiyanyn rettelgen sot zhүjesi memlekettik kazynaga tүsetin ajyppuldardyn sottyk tolemderdin zhәne rakymshylyk satudyn ajtarlyktaj artuyna mүmkindik berdi Sondaj ak eldin karzhylyk zhagdajyn uakytsha zhaksaruy patshanyn belgilengen zhaldau akysymen zherdi muragerlikke zhalga berdi Birak el byudzhetinin kiris boliginin kop үlesi IV Dzhejmske tolyk bakylauynda bolgan shotland shirkeuinin patshasyna tolenetin zharnalar men baska da tolemder әkeldi IV Dzhejms kezinde patshalyk bilikti nygayuy sondaj ak parlamenttin magynasyn tomendeuine әkelip soktyrdy onyn shakyru turakty boluyn kojdy zhәne 1509 zhyldan kejin ol mүlde toktatyldy Parlamenttin orny kupiya kenes pen koroldik saraj basty Patshaga zhakyn korshauy memlekettin ishki zhәne syrtky sayasatynyn irgetasyn kalyptastyrdy IV Dzhejms graftyk tituldardy belsendi tүrde taratty osylajsha orta dәrezhedegi aksүjekterdin koldaudy kamtamasyz etti Zhogargy aksүjekter patshaga tolygymen bagyndy Syrtky sayasatBelgisiz suretshi salgan IV Dzhejmstin portreti IV Dzhejms bilikke kelgennen bastap Shotlandiya men Angliya arasynda bejbit bitim zandy tүrde bolganymen shyn mәnisinde karym katynastary shielenisken boldy tenizde zhartylaj karakshylyk sogys zhүrdi 1492 zhyly anti agylshyndyk odak kajta zhandandy 1495 zhyly IV Dzhejms aman kalgan korol kenzhe uly dep ozin korsetken koldady Alajda 1496 1497 zhylgy agylshyn tagyna үmitkerdi koldauga bagyttalgan әskeri is kimyldar sәtsiz ayaktaldy Degenmen sәtsizdikter IV Dzhejmstin esin shygarmady Angliya koroli ishki kiyndyktardy sezingen VII Genri shabuylga karsy zhauap kajtara almady Bul patshalyk biliktin songy kezderinde eldi apatka әkeledi Agylshyn shotland karama kajshylyktarynyn sheshimin korol IV Dzhejms yktimal әulettik odakta izdeudi bastady Zhalpy ajtkanda koroldin syrtky sayasatynyn basty mәselesi onyn nekesi boldy 1474 zhyly kinәz hanzada agylshyn koroli kyzy nekelesken bolatyn birak 1480 1482 zhyldardagy sogystan kejin atalastyru kelisimi buzyldy 1492 zhyly patsha Ispaniya infantyna kuda tүsuge tyrysty esesine Franciyamen aradagy odakty үzetin boldy 1490 zhyldardyn sonynan bastap IV Dzhejms VII Genrinin үlken kyzy Margarita Tyudorga kuda tүsuge tyrysty Osy mәsele bojynsha Angliya Shotlandiya kelissozderi 1502 zhylgy 24 kantarda neke turaly kelisimge kol kojdy bul 1328 zhylgy Britaniyanyn eki memleketi arasyndagy algashky kelisimmen birge boldy 1503 zhylgy 8 tamyzda IV Dzhejms pen Margarita Tyudordyn tojy otti Bul neke 100 zhyldan kejin agylshyn tagyn IV Dzhejmstin kamtamasyz etti Anasy zhagynan Daniyalyk patshalardyn urpagy bola otyryp IV Dzhejms Daniyamen tygyz karym katynasta boldy al tipti 1502 zhyly bүlikshi shvedtermen shajkasu үshin Daniya koroline shotland flotyn komek retinde zhiberdi Angliyamen zhasagan әulettik odak karym katynasty үzgen zhok 1492 zhyly franko shotland odagy zhandandy 1499 zhyly Franciya Daniya zhәne Shotlandiya blogy kuryldy IV Dzhejmstin aukymdy diplomatiyalyk kyzmeti zhәne shotland flotynyn bedelinin osui Shotlandiyanyn europalyk sayasatka ykpalyn arttyruga mүmkindik berdi VII Genri 1509 kajtys bolganga dejin Shotlandiyanyn syrtky zhaulary bolmady birak koptegen odaktastary boldy Koroldik sarajy zhәne Renessanstyn ykpalyIV Dzhejmsti izasharlardan zhalyndy kuatymen erekshelenedi ol үnemi әdildikpen ajnalysty ylgi eldi aralap zhүrdi sol arkyly oz azamattarynyn patshamen zheke karym katynastaryn kamtamasyz etip otyrdy rycarlardyn dәstүrlerin koldap kajyrymdylykpen belsendi ajnalysty Ispan elshisinin ajtuynsha IV Dzhejms sarajynda patsha agylshyn tilinen baska shotland zhәne kelt francuz latyn nemis flamand zhәne ispan tilderinde sojlej aldy Korol sarajynda kelttik bardtar men italyandyk muzykanttar ojnady francuz alhimikteri men flamandiyalyk karu zhasaushy zhumys istedi algashky iri shotland akyndar talanttary orkendi IV Dzhejmstin kezinde italiyalyk Renessans әseri Shotlandiyaga ene bastajdy Bul tek sarajda gana emes bүkil elde de sezildi orta gasyrlyk kamaldardyn dizajny zhenildetilgen keshki gotikalyk sarajlar kurylysymen ygystyryldy oner men bilimnin tanymaldygy ajtarlyktaj osti 1496 zhyly patsha aksүjekterdin uldary үshin mindetti bastauysh bilim alu zanyn engizdi 1495 zhyly Aberdinde Shotlandiyanyn үshinshi universitetti kuryldy Patshanyn uly Aleksandr Styuart Italiyaga okuga zhiberildi onda Rotterdamdyk Erazmnyn ozi ony okytty IV Dzhejms medicina men alhimiyanyn damuyn yntalandyrdy Algash ret flottyn kurylysy bojynsha bagdarlama ujymdastyryldy 1511 zhyly suga tүsirilgen patshalyk keme Mihail Europadagy en iri keme dep tanyldy Floddendik apatPatshalyktyn salystyrmaly orkendeui uzakka sozylmady 1509 zhyly bejbitshilik sүjgish VII Genri kajtys boldy da Angliyanyn tagyna onyn sogyskumar uly keldi Agylshyn shotlandyk karym katynastar IV Dzhejmstin әjeli Margarita Tyudordyn Angliya tagynyn murageri bolgannan bastap nasharlady Agylshyndar men shotland tenizshilerdin arasyndagy kaktygystar zhiiledi 1512 zhyly Shotlandiya men Franciyanyn odagy kajta zhandanyp olardyn әrkajsysy eger Angliya olardyn bireuine shabuyldasa sogyska katysuga mindetteldi VIII Genri Franciyaga karsy Қasietti Ligaga kosylyp 1513 zhyly agylshyn әskerleri Zhauap retinde IV Dzhejms ozinin flotyn Franciyaga komekke zhiberdi zhәne zhasakty zhumyldyru turaly zhariyalady 1513 zhylgy 22 tamyzda shotland әskerleri agylshyn shekarasynan otip Norhem Ital zhәne Uark bekinisterin basyp aldy Shotland әskerine karsy әskeri shykty 1513 zhylgy 9 kyrkүjekte Flodden tүbindegi shajkasta shotland әskeri tolygymen kirady korol IV Dzhejms onyn nekesiz uly arhiepiskop Aleksandr zhәne koptegen atakty shotland aksүjekteri shajkasta kaza tapty Neke men balalary 1503 Margarita Tyudor Angliya koroli men kyzy 1507 1508 1509 1510 V Dzhejms 1512 1542 Shotlandiya koroli 1513 zhyldan bastap Aleksandr 1514 1515 Margarita Tyudormen үjlenbej turyp patsha birneshe nekeden tys bajlanystary boldy Mәselen ledi Merion Bojdtan 1493 zhyly zansyz uly Aleksandr Styuart bolashak Sent Endrus arhiepiskopy al 1495 zhyly 3 Morton grafy Dzhejms Duglaska turmyska shykkan kyzy Katerina Styuart dүniege keldi Sodan kejin patshanyn zhүreginde Margarita Drammond kejinirek Morej grafy Dzhejmstin anasy Dzhanet Kennedi oryn aldy ӘdebietMackie R L King James IV of Scotland 1958 Mackie J D Earlier Tudors 1485 1558 1952 agylshyn shotland karym katynasy Nicholson R Scotland the Later Middle Ages 1974