Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мажар Кеңес Республикасы (маж. Magyarországi Tanácsköztársaság) — Мажарстандағы пролетариат диктатурасының мемлекеті. 1919 ж. (21 наурыз – 1 тамыз) өмір сүрді.
| Мажар Кеңес Республикасы маж. Magyarországi Tanácsköztársaság Кеңестік республика РКФСР қуыршақ мемлекет | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны «Világ proletárjai, egyesüljetek!» | |||||||||
| Әнұраны | |||||||||
 МКР аумағы қызыл түспен белгіленген | |||||||||
| Астанасы | Будапешт | ||||||||
| Тіл(дер)і | мажарша | ||||||||
| Басқару формасы | Кеңестік республика | ||||||||
| Сыртқы істер халық комиссары | |||||||||
| - 1919 | |||||||||
| Президент | |||||||||
| - 21 наурыз 1919 — 1 тамыз 1919 | |||||||||
| Халық комиссарлары кеңесінің төрағасы | |||||||||
| - 21 наурыз 1919 — 1 тамыз 1919 | |||||||||
| - 1 тамыз 1919 — 6 тамыз 1919 | |||||||||
МСР 1-дүние жүзілік соғыс кезінде Мажарстанда саяси экономикалық езгінің күшеюінен туған революция өрлеу нәтижесінде және Ұлы Қазан социалистік революциясының ықпалымен құрылды.
С.-д. партия мен Мажарстан Компартиясының (МКП) өзара бірігуі (21 наурыз) нәтижесінде ұйымдасқан Мажарстан социалистік партиясының (МСП) өкілдері үкімет басына келді. Сол күні МСР жарияланды.
Алғашқы үкімет – Рев.үкімет кеңесі (РҮК) құрылды.
Социал-демократ Ш. Гарбаи РҮК председателі болып тағайындалды. МКП негізін қалаушылардың бірі, шетел істері жөніндегі халық комиссары МСР-дің саяси басшысы болды.
22 наурызда В.И.Ленин МСР үкіметіне құттықтау жіберді, РҮК капит. кәсіпорындарды, шахталарды, қатынас должарын, банкілерді, жер иеліктерін мемлекеттік меншігіне айналдырды, 8 сағаттық жұмыс күнін енгізді, балаларды тегін оқыту шарасын белгіледі.
Мажар Қызыл армиясын ұйымдастырды. Жұмысшы және солдат депутаттары Кеңестерінің съезі (14-24 маусым) шақырылды, онда МСР Конституциясы қабылданды, республиканың Ортарлық Атқару Комитеті сайланды. Сәуірде Антанта МСР-ге қарсы қарулы интервенция ұйымдастырды.
Елдің экономикалық жағдайы күрт нашарлады. РҮК-тегі кейбір социал-демократтар солқылдақтық жасап, оңшыл социал-демократ тарірікті сала бастады. Ал коммунистер мен оларға қосылған солшыл социал-демократтар жұмысшы табын күреске шақырды.
Алайда Антантаның шабуылы және ішкі оңшыл социалистердің қысымы салдарынан МСР үкіметі 1 тамызда орнынан түсті. МСР 133 күн өмір сүргенімен, оның мажар және халықар. жұмысшы қозғалысы үшін аса зор маңызы болды.
Мажар Социалистік Жұмысшы Партиясы
Мажар Социалистік Жұмысшы Партиясы (ВСЖП, Magyar Szocialista Munkàspàrt) – ВСЖП тарихы Мажарстан Коммунистік партиясының (ВКП) негізі қалауынан (24 қараша, 1918) басталады. ВКП-ге солшыл социал-демократтар тобы, Ресейдегі Ұлы Октябрь соц. революциясы мен Азамат соғысына қатысқан венгр интернационалистері (бұрынғы соғыс түтқындары) – РК(б)П тобының (1918 ж. наурызда Мәскеуде құрылды) мүшелері кірді. ВКП-нің негізін мына адамдар қалады: Б.Кун, Т.Самуэли, Ф.Янчик, Ф.Мюнних, О.Корвин, Э.Пор, Й.Рабинович т.б.
ВКП басшылығымен (1919 ж. 21 наурызда ВКП мен С.-д- партия қосылып, Мажарстан социалистік партиясы (ВСП) деп аталды) жұмысшы табы еңбекші жалықтың көмегіне сүйене отырып, 21 наурызда Мажар Кеңес Республикасының (1919) жариялады және еңбекшілердің мүддесін көздеген түбегейлі әлеуметтік өзгерістерді жүзеге асыра бастады. Халықар. империализм мен ішкі реакция күштерінің бірігуінен Мажарстанда Кеңес өкіметі құлатылғаннан кейін (1919 ж. тамыз), ВСП тарап кетті. Мажар коммунистері үшін Хортидің фашистік диктатурасы жағдайында ұзақ уақыт астыртын жұмысқа көшу кезеңі туды.
1925 ж. 18-21 тамызда Венада ВКП-нің 1-съезі болды. Съезд бір орталыққа бағынған астыртын партия құру жөніндегі жұмыс қорытындысын шығарып, партия ұйымдарын онан әрі нықайтуға бөгет болған жікшілдік күресті айыптады, партияның міндеттерін белгіледі, уставын бекітті, ОК құрамын сайлады; оған Б.Кун, Е.Ландлер, И.Гёгёш, К.Хаман, К.Эри, И.Комор, М.Ракоши, И.Ваги кірді.
1930 ж. ақпан-наурызда ВКП-нің 2 съезі болып өтті; съезд «Партияның жаңа міндеттері» атты шешім, партияның уставын, саяси және ұйымдық мәселелер жөнінен бірсыпыра маңызды қаулар қабылдады. 1929-1933 ж. ВКП солшыл социал-демократтармен бірге Шальготарьян кеншілерінің 4 апталық ереуілін (1929), Будапештте жұмыссыздардың 150 мың адам қатысқан ереуілін (1 қыркүйек, 1930), астананың құрылысы жұмысшыларының 10 мың адам қатысқан ереуілін, металшылардың, тоқымашылардың стачкаларын (1933) т.б. ұйымдастырды. жалық майданын құру туралы талай рет бастама көтерді.
2-дүние жүзілік соғыс (1939-1945) кезінде ВКП Гитлер Германиясы мен оның венгрлік одақтастарына қарсы күрестің инициаторы болды. Коммунистердің бастамасымен 1944 ж. майда антифашистік Мажар майданы құрылды. Компартия неміс және мажар фашистеріне қарсы партизан күресіне жаппай басшылық етті. Кеңес Армиясы Мажарстанны фашизмнен азат ете бастаған кезде (1944 ж., қыркүйек), коммунистер партиясы ашық жұмысқа көшіп, аз уақыттың ішінде-ақ жұмысшы табының бұқаралық ұйымына айналды. Партия тез арада демокр. мемлекет құру, феодалдарға қарсы реформа жүргізу, бүлінген халық ш-н қалпына келтіру жолындағы кұресті өрістетті. ВКП-нің бастауымен 1944 ж. 21 желтоқсанда Дебреценде Уақытша жиналыс шақырылып, онда мажар ұлттық тәуелсіздік майданының коалициалық уақытша ұлттық үкіметі құрылды. ВКП 1945 ж. аграрлық реформаны жүзеге асыруға басшылық етті. Компартияның 1946 ж. қыркүйек-қазанда болып өткен 3-съезі жаңа устав өабылдап, халық.-демокр. Мажарстанны құру жөніндегі негізгі міндеттерді белгіледі. ВКП елді қалпына келтірудің және дамытудың үш жылдық жоспарын ұсынды. Партияның бастамасымен 1946-49 ж. өнеркәсіп, банкілер, транспорт мемлекет меншігіне айналдырылды.
1948 ж. маусымда компартия марксизм-ленинизм қағидалары негізінде Социал-демократ партиямен бірігіп, (ВЕП) деп аталды. 1948 ж. маусымда бірігу съезі партияның уставы мен программалық декларация қабылдады. Бұл документтерде Мажарстанда соц. қоғам орнату ВЕП мақсаты екені атап көрсетілді. 1950 ж. Мажарстан халық шаруашылығын дамытудың 1-бесжылдық жоспары жүзеге асырыла бастады. Осы кезеңде ВЕП 2-съезі (1951 ж. ақпан-наурыз) партияның бұрынғы басшылығының (М.Ракоши) ұсынысы бойынша бесжылдықтың жоспарлы тапсырмаларын дәлелсіз арттырып, өрескел қате жіберді. Бұл елдің экономик. дамуында үйлемсіздіктің, ішкі қайшылықтардың пайда болуына әкеліп соқтырды. Жоспарлау саласында Мажарстанның ерекшеліктері мен нақты жағдайы ескерілмеді, дүн.соц. жүйеге кіретін мемлекеттер арасындағы экономик. ынтымақ пен кооперациялаудың маңызы жете бағаланбады. Бұл қателер 1951-53 ж. халықтың әлауқат дәрежесінің біраз төмендеуіне әкеліп соқтырды.
Партия мен үкіметтің бұрынғы басшылары басқа да қателерге жол берді (ішкі партиялық өмірдің, соц. заңдылықтың лениндік нормалары бұзылды). ВЕП ОК-нің пленумы 1953 ж. маусымда соц. құрылыстың барысында жіберілген қателердің бетін ашты, кейінірек мұны партияның 3-съезі (1954 ж. май) растады. Алайда жіберілген қатерлерді түзету барысында ВЕП басшылығы дәйексіздік әрі принципсіздік көрсетті. Осының салдарынан пролет. диктатурасы әлсіреп, партия өмірінде және елді басқаруда дағдарыс туды, И.Надь (1953 ж. шілде – 1955 ж. сәуір Мин.Кеңестінің пред.) бастаған оңшыл ревизионистік топтардың партияға қарсы ірікті салу әрекеттеріне қолайлы жағдай жасалды. Ақыры Батыстың капит. мемлекеттері империалистік топтарының айықтауына сенген, ВЕП ішіндегі И.Надь ревизионистік топтарына арқа сүйеген ішкі контррев. күштер 1956 ж. 23 қазанда контррев. бүлік шығарды [К.Мажарстандағы контрреволюциалық бүлік (1956)]. Бұл ауыр кезенде Я.Кадардың басшылығымен құрылған жаңа рев. орталықтың төңірігіне топтасқан партияның адал күштері жұмысшы табы мен шаруалардың рев.күштерін жұмылдырып, тап жауларының шабуылын тоқтатты, оған қарсы соққы беріп, контррев. бүлікті талқандады. Сонымен қатар партияны қайта құру шаралары жүзеге асырылды.
Мажар Соц. жұмысшы партиясы (МСЖП) деп аталды. Контрреволюциялық бүлікті басуға Сов. Одағы үлкен көмек көрсетті, мажар еңбекшілерінің күресін басқа да соц. елдер қолдады. 1957 ж. 27-29 маусымда Будапеште МСЖП-нің Бүкіл мажарлік конференциясы болып өтті; конференция партияны қайта құруды аяқтады, ревизионистік көзқарасқа, догматизм мен сектанттыққа өлтіре соққы берді, жаңа басшылықтың лениндік саясатын мақұлдады, партияның уставын бекітіп, басшы органдарын сайлады.
МСЖП басшылығымен елде соц. құрылыс өрістей түсті. 1957 жылдың аяғында бүліктен зардап шеккен жалық ш.қадпына келтірілді. Өндіріс және еңбекшілерінің тұрмыс дәрежесі өткен жылдырдағы көрсеткіштерден асып түсті. МСЖП 7-съезі (қараша-желтоқсан, 1959) елдің жалық шаруашылығын өркендетудің 1961-65 жылдарға арналған 2-бесжылдық жоспарын даярлау жөніндегі директиваларды бекітті, партия уставына кейбір өзгерістер енгізді. Ал партияның 8-съезі (қараша, 1962) елде соц. қоғам негіздерін жасау аяқталғанын, қала мен аулда бір тұтас соц. өндіірстік қатынастар қалыптасқанын атап көрсетті. Съезд партияның жаңа уставын қабылдады. 1966 ж. қараша-желтоқсанда партияның 9-съезі болды. Съезд елде толық соц. қоғам орнату жөнінде партияның белгілеген сара жолының дұрыстығын дәлелдеген кезде қарар қабылдады, социализм құрылысы алдағы кезеңнің міндеттерін белгіледі. Съезд уставқа өзгерістер енгізеді. МСЖП-нің 10-съезі (1970 ж. 23-28 қараша) партия өзінің сара жолынан таймайтындығын тағы да көрсетті, социализмді толық орнату жолында күресе беретіндігін жариялады, уставқа біраз өзгеріс жасады.
МСЖП делегациясы Коммунистік және жұмысшы партиялары өкілдерінің кеңестеріне (қараша, 1957, қараша, 1960 маусым, 1969, Москва) қатысып қабылданған документтерге қол қойды.
МСЖП демократиялық централизм негізінде құрылған. Жоғары органы – съезд. Ол ОК мен Орталық бақылау комиссиясын сайлайды. ОК пленум аралықтарында ОК-нің жұмысына басшылық ету үшін Саяси бюро және партияның күнделікті жұмысына басшылық ету үшін ОК Секретариятын сайлады. МСЖП ОК-нің бірінші секретары Я.Кадар (1957 ж. маусымнан). 1970 ж. қарашада МСЖП қатарында 662 мыңнан аса мүше болды. Партияның Орталық баспасөз органы – «Непсабадшаг» газеті, теориялық және қоғамдық-саяси органы – «Таршадалми семле» журналы.
Мажар тілі
Мажар тілі – мажар (мадъяр) халқының тілі. Фин-угор тілдерінің угор тобына жатады. Мажарстандан өзге Румыния, Югославия, ЧСР шекара аудандарына, Сов. Закарпатьеге тараған. Мажар тілінде 14 млн-дай адам сөйлейді. Мажар тіл фонетикасынан (түркі тілдеріндегідей) сингармонизм берік орын алған. Екпін сөздің бірінші буына түседі.
Морфологиялық құрылысы жағынан. Мажар тілі – агглютинатив тіл. Грамматикалық род категориясы жоқ. Тәуелдік формасы бар. Септік жалғаулары 20 шақты. Жаңа сөз көбінесе жұрнақтар арқылы және екі түбірдің бірігуінен жасалады. Сан есіммен тіркескен зат есімдер жекеше қолданылады. Сын есім мен сан есім анықтауыш болғанда, анықталшы сөзбен қабыса байланысыда. Мажар тіл лексикасында көптеген түрік сөздерімен қатар неміс тілінен ауысқан кірмелер бар. Мажар тілінің бірінші жазба ескерткіші – «Құлпытас сөзі» (1200 ж. шамасы). Мажарстанда кітап шығару 1473 ж. басталғанымен, әдеби жәдігерліктер 16 ғасырдың 2 жартысына дейін латын және неміс тілдерінде жазылып келген. Ұлттық сананың оянуына 16-17 ғасырда Мажар тілінде жазуға ұмтылыс басталды. Ол 19 ғасырда «тіл жаңарту» қозғалысына ұласты. Мажар әдеби тілі сөйлеу тіліне жақын.
Мажар Ұлттық Галереясы
Мажар Ұлттық Галереясы – Будапештегі ұлттық көркемөнер музейі. 1957 ж. ашылған. Мұнда 19-20 ғасырдағы кескіндеме, графика, мүсін өнерінің шығармалары сақталған. Музей үйін 1894-1896 ж. А.Хаусман тұрғызған.М
Дереккөздер
- Қазақ Совет Энциклопедиясы, ІІІ том
- Өмірәлиев Қ., Қазақ және мадьяр (венгр) тілдеріне ортақ сөздер, «Қазақстан мектебі», 1967, №5
- айтинская К.Е., Венгерский язык, ч.1-3, М,. 1955-60
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mazhar Kenes Respublikasy mazh Magyarorszagi Tanacskoztarsasag Mazharstandagy proletariat diktaturasynyn memleketi 1919 zh 21 nauryz 1 tamyz omir sүrdi Mazhar Kenes Respublikasy mazh Magyarorszagi Tanacskoztarsasag Kenestik respublika RKFSR kuyrshak memleket21 nauryz 1919 6 tamyz 1919 bajrak EltanbasyҰrany Vilag proletarjai egyesuljetek ӘnuranyMKR aumagy kyzyl tүspen belgilengenAstanasy BudapeshtTil der i mazharshaBaskaru formasy Kenestik respublikaSyrtky ister halyk komissary 1919Prezident 21 nauryz 1919 1 tamyz 1919Halyk komissarlary kenesinin toragasy 21 nauryz 1919 1 tamyz 1919 1 tamyz 1919 6 tamyz 1919 MSR 1 dүnie zhүzilik sogys kezinde Mazharstanda sayasi ekonomikalyk ezginin kүsheyuinen tugan revolyuciya orleu nәtizhesinde zhәne Ұly Қazan socialistik revolyuciyasynyn ykpalymen kuryldy S d partiya men Mazharstan Kompartiyasynyn MKP ozara birigui 21 nauryz nәtizhesinde ujymdaskan Mazharstan socialistik partiyasynyn MSP okilderi үkimet basyna keldi Sol kүni MSR zhariyalandy Algashky үkimet Rev үkimet kenesi RҮK kuryldy Social demokrat Sh Garbai RҮK predsedateli bolyp tagajyndaldy MKP negizin kalaushylardyn biri shetel isteri zhonindegi halyk komissary MSR din sayasi basshysy boldy 22 nauryzda V I Lenin MSR үkimetine kuttyktau zhiberdi RҮK kapit kәsiporyndardy shahtalardy katynas dolzharyn bankilerdi zher ielikterin memlekettik menshigine ajnaldyrdy 8 sagattyk zhumys kүnin engizdi balalardy tegin okytu sharasyn belgiledi Mazhar Қyzyl armiyasyn ujymdastyrdy Zhumysshy zhәne soldat deputattary Kenesterinin sezi 14 24 mausym shakyryldy onda MSR Konstituciyasy kabyldandy respublikanyn Ortarlyk Atkaru Komiteti sajlandy Sәuirde Antanta MSR ge karsy karuly intervenciya ujymdastyrdy Eldin ekonomikalyk zhagdajy kүrt nasharlady RҮK tegi kejbir social demokrattar solkyldaktyk zhasap onshyl social demokrat taririkti sala bastady Al kommunister men olarga kosylgan solshyl social demokrattar zhumysshy tabyn kүreske shakyrdy Alajda Antantanyn shabuyly zhәne ishki onshyl socialisterdin kysymy saldarynan MSR үkimeti 1 tamyzda ornynan tүsti MSR 133 kүn omir sүrgenimen onyn mazhar zhәne halykar zhumysshy kozgalysy үshin asa zor manyzy boldy Mazhar Socialistik Zhumysshy PartiyasyBela Kun 1919 zh Mazhar Socialistik Zhumysshy Partiyasy VSZhP Magyar Szocialista Munkaspart VSZhP tarihy Mazharstan Kommunistik partiyasynyn VKP negizi kalauynan 24 karasha 1918 bastalady VKP ge solshyl social demokrattar toby Resejdegi Ұly Oktyabr soc revolyuciyasy men Azamat sogysyna katyskan vengr internacionalisteri buryngy sogys tүtkyndary RK b P tobynyn 1918 zh nauryzda Mәskeude kuryldy mүsheleri kirdi VKP nin negizin myna adamdar kalady B Kun T Samueli F Yanchik F Myunnih O Korvin E Por J Rabinovich t b VKP basshylygymen 1919 zh 21 nauryzda VKP men S d partiya kosylyp Mazharstan socialistik partiyasy VSP dep ataldy zhumysshy taby enbekshi zhalyktyn komegine sүjene otyryp 21 nauryzda Mazhar Kenes Respublikasynyn 1919 zhariyalady zhәne enbekshilerdin mүddesin kozdegen tүbegejli әleumettik ozgeristerdi zhүzege asyra bastady Halykar imperializm men ishki reakciya kүshterinin biriguinen Mazharstanda Kenes okimeti kulatylgannan kejin 1919 zh tamyz VSP tarap ketti Mazhar kommunisteri үshin Hortidin fashistik diktaturasy zhagdajynda uzak uakyt astyrtyn zhumyska koshu kezeni tudy 1925 zh 18 21 tamyzda Venada VKP nin 1 sezi boldy Sezd bir ortalykka bagyngan astyrtyn partiya kuru zhonindegi zhumys korytyndysyn shygaryp partiya ujymdaryn onan әri nykajtuga boget bolgan zhikshildik kүresti ajyptady partiyanyn mindetterin belgiledi ustavyn bekitti OK kuramyn sajlady ogan B Kun E Landler I Gyogyosh K Haman K Eri I Komor M Rakoshi I Vagi kirdi 1930 zh akpan nauryzda VKP nin 2 sezi bolyp otti sezd Partiyanyn zhana mindetteri atty sheshim partiyanyn ustavyn sayasi zhәne ujymdyk mәseleler zhoninen birsypyra manyzdy kaular kabyldady 1929 1933 zh VKP solshyl social demokrattarmen birge Shalgotaryan kenshilerinin 4 aptalyk ereuilin 1929 Budapeshtte zhumyssyzdardyn 150 myn adam katyskan ereuilin 1 kyrkүjek 1930 astananyn kurylysy zhumysshylarynyn 10 myn adam katyskan ereuilin metalshylardyn tokymashylardyn stachkalaryn 1933 t b ujymdastyrdy zhalyk majdanyn kuru turaly talaj ret bastama koterdi 2 dүnie zhүzilik sogys 1939 1945 kezinde VKP Gitler Germaniyasy men onyn vengrlik odaktastaryna karsy kүrestin iniciatory boldy Kommunisterdin bastamasymen 1944 zh majda antifashistik Mazhar majdany kuryldy Kompartiya nemis zhәne mazhar fashisterine karsy partizan kүresine zhappaj basshylyk etti Kenes Armiyasy Mazharstanny fashizmnen azat ete bastagan kezde 1944 zh kyrkүjek kommunister partiyasy ashyk zhumyska koship az uakyttyn ishinde ak zhumysshy tabynyn bukaralyk ujymyna ajnaldy Partiya tez arada demokr memleket kuru feodaldarga karsy reforma zhүrgizu bүlingen halyk sh n kalpyna keltiru zholyndagy kuresti oristetti VKP nin bastauymen 1944 zh 21 zheltoksanda Debrecende Uakytsha zhinalys shakyrylyp onda mazhar ulttyk tәuelsizdik majdanynyn koalicialyk uakytsha ulttyk үkimeti kuryldy VKP 1945 zh agrarlyk reformany zhүzege asyruga basshylyk etti Kompartiyanyn 1946 zh kyrkүjek kazanda bolyp otken 3 sezi zhana ustav oabyldap halyk demokr Mazharstanny kuru zhonindegi negizgi mindetterdi belgiledi VKP eldi kalpyna keltirudin zhәne damytudyn үsh zhyldyk zhosparyn usyndy Partiyanyn bastamasymen 1946 49 zh onerkәsip bankiler transport memleket menshigine ajnaldyryldy 1919 zh plakaty 1948 zh mausymda kompartiya marksizm leninizm kagidalary negizinde Social demokrat partiyamen birigip VEP dep ataldy 1948 zh mausymda birigu sezi partiyanyn ustavy men programmalyk deklaraciya kabyldady Bul dokumentterde Mazharstanda soc kogam ornatu VEP maksaty ekeni atap korsetildi 1950 zh Mazharstan halyk sharuashylygyn damytudyn 1 beszhyldyk zhospary zhүzege asyryla bastady Osy kezende VEP 2 sezi 1951 zh akpan nauryz partiyanyn buryngy basshylygynyn M Rakoshi usynysy bojynsha beszhyldyktyn zhosparly tapsyrmalaryn dәlelsiz arttyryp oreskel kate zhiberdi Bul eldin ekonomik damuynda үjlemsizdiktin ishki kajshylyktardyn pajda boluyna әkelip soktyrdy Zhosparlau salasynda Mazharstannyn erekshelikteri men nakty zhagdajy eskerilmedi dүn soc zhүjege kiretin memleketter arasyndagy ekonomik yntymak pen kooperaciyalaudyn manyzy zhete bagalanbady Bul kateler 1951 53 zh halyktyn әlaukat dәrezhesinin biraz tomendeuine әkelip soktyrdy Partiya men үkimettin buryngy basshylary baska da katelerge zhol berdi ishki partiyalyk omirdin soc zandylyktyn lenindik normalary buzyldy VEP OK nin plenumy 1953 zh mausymda soc kurylystyn barysynda zhiberilgen katelerdin betin ashty kejinirek muny partiyanyn 3 sezi 1954 zh maj rastady Alajda zhiberilgen katerlerdi tүzetu barysynda VEP basshylygy dәjeksizdik әri principsizdik korsetti Osynyn saldarynan prolet diktaturasy әlsirep partiya omirinde zhәne eldi baskaruda dagdarys tudy I Nad 1953 zh shilde 1955 zh sәuir Min Kenestinin pred bastagan onshyl revizionistik toptardyn partiyaga karsy irikti salu әreketterine kolajly zhagdaj zhasaldy Akyry Batystyn kapit memleketteri imperialistik toptarynyn ajyktauyna sengen VEP ishindegi I Nad revizionistik toptaryna arka sүjegen ishki kontrrev kүshter 1956 zh 23 kazanda kontrrev bүlik shygardy K Mazharstandagy kontrrevolyucialyk bүlik 1956 Bul auyr kezende Ya Kadardyn basshylygymen kurylgan zhana rev ortalyktyn tonirigine toptaskan partiyanyn adal kүshteri zhumysshy taby men sharualardyn rev kүshterin zhumyldyryp tap zhaularynyn shabuylyn toktatty ogan karsy sokky berip kontrrev bүlikti talkandady Sonymen katar partiyany kajta kuru sharalary zhүzege asyryldy Mazhar Soc zhumysshy partiyasy MSZhP dep ataldy Kontrrevolyuciyalyk bүlikti basuga Sov Odagy үlken komek korsetti mazhar enbekshilerinin kүresin baska da soc elder koldady 1957 zh 27 29 mausymda Budapeshte MSZhP nin Bүkil mazharlik konferenciyasy bolyp otti konferenciya partiyany kajta kurudy ayaktady revizionistik kozkaraska dogmatizm men sektanttykka oltire sokky berdi zhana basshylyktyn lenindik sayasatyn makuldady partiyanyn ustavyn bekitip basshy organdaryn sajlady MSZhP basshylygymen elde soc kurylys oristej tүsti 1957 zhyldyn ayagynda bүlikten zardap shekken zhalyk sh kadpyna keltirildi Өndiris zhәne enbekshilerinin turmys dәrezhesi otken zhyldyrdagy korsetkishterden asyp tүsti MSZhP 7 sezi karasha zheltoksan 1959 eldin zhalyk sharuashylygyn orkendetudin 1961 65 zhyldarga arnalgan 2 beszhyldyk zhosparyn dayarlau zhonindegi direktivalardy bekitti partiya ustavyna kejbir ozgerister engizdi Al partiyanyn 8 sezi karasha 1962 elde soc kogam negizderin zhasau ayaktalganyn kala men aulda bir tutas soc ondiirstik katynastar kalyptaskanyn atap korsetti Sezd partiyanyn zhana ustavyn kabyldady 1966 zh karasha zheltoksanda partiyanyn 9 sezi boldy Sezd elde tolyk soc kogam ornatu zhoninde partiyanyn belgilegen sara zholynyn durystygyn dәleldegen kezde karar kabyldady socializm kurylysy aldagy kezennin mindetterin belgiledi Sezd ustavka ozgerister engizedi MSZhP nin 10 sezi 1970 zh 23 28 karasha partiya ozinin sara zholynan tajmajtyndygyn tagy da korsetti socializmdi tolyk ornatu zholynda kүrese beretindigin zhariyalady ustavka biraz ozgeris zhasady MSZhP delegaciyasy Kommunistik zhәne zhumysshy partiyalary okilderinin kenesterine karasha 1957 karasha 1960 mausym 1969 Moskva katysyp kabyldangan dokumentterge kol kojdy MSZhP demokratiyalyk centralizm negizinde kurylgan Zhogary organy sezd Ol OK men Ortalyk bakylau komissiyasyn sajlajdy OK plenum aralyktarynda OK nin zhumysyna basshylyk etu үshin Sayasi byuro zhәne partiyanyn kүndelikti zhumysyna basshylyk etu үshin OK Sekretariyatyn sajlady MSZhP OK nin birinshi sekretary Ya Kadar 1957 zh mausymnan 1970 zh karashada MSZhP katarynda 662 mynnan asa mүshe boldy Partiyanyn Ortalyk baspasoz organy Nepsabadshag gazeti teoriyalyk zhәne kogamdyk sayasi organy Tarshadalmi semle zhurnaly Mazhar tiliTolyk makalasy Mazhar tili Mazhar tili mazhar madyar halkynyn tili Fin ugor tilderinin ugor tobyna zhatady Mazharstandan ozge Rumyniya Yugoslaviya ChSR shekara audandaryna Sov Zakarpatege taragan Mazhar tilinde 14 mln daj adam sojlejdi Mazhar til fonetikasynan tүrki tilderindegidej singarmonizm berik oryn algan Ekpin sozdin birinshi buyna tүsedi Morfologiyalyk kurylysy zhagynan Mazhar tili agglyutinativ til Grammatikalyk rod kategoriyasy zhok Tәueldik formasy bar Septik zhalgaulary 20 shakty Zhana soz kobinese zhurnaktar arkyly zhәne eki tүbirdin biriguinen zhasalady San esimmen tirkesken zat esimder zhekeshe koldanylady Syn esim men san esim anyktauysh bolganda anyktalshy sozben kabysa bajlanysyda Mazhar til leksikasynda koptegen tүrik sozderimen katar nemis tilinen auyskan kirmeler bar Mazhar tilinin birinshi zhazba eskertkishi Қulpytas sozi 1200 zh shamasy Mazharstanda kitap shygaru 1473 zh bastalganymen әdebi zhәdigerlikter 16 gasyrdyn 2 zhartysyna dejin latyn zhәne nemis tilderinde zhazylyp kelgen Ұlttyk sananyn oyanuyna 16 17 gasyrda Mazhar tilinde zhazuga umtylys bastaldy Ol 19 gasyrda til zhanartu kozgalysyna ulasty Mazhar әdebi tili sojleu tiline zhakyn Mazhar Ұlttyk GalereyasyMazhar Ұlttyk Galereyasy Budapeshtegi ulttyk korkemoner muzeji 1957 zh ashylgan Munda 19 20 gasyrdagy keskindeme grafika mүsin onerinin shygarmalary saktalgan Muzej үjin 1894 1896 zh A Hausman turgyzgan MDerekkozderҚazak Sovet Enciklopediyasy III tom Өmirәliev Қ Қazak zhәne madyar vengr tilderine ortak sozder Қazakstan mektebi 1967 5 ajtinskaya K E Vengerskij yazyk ch 1 3 M 1955 60