Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аштархан әулеті немесе Жанилер (өз: Ashtarxoniylar; өз: Joniylar) — Орта Азияның тарихындағы әміршілердің әулеті, Бұхара әміршілігін билеген.
| Аштархан әулеті өзб. Ashtarxoniylar, өзб. Joniylar | |
| Негізгі әулеті | |
|---|---|
| Елі | Бұхара хандығы |
| Құрылды | |
| Негізін салушысы |
|
| Соңғы басшысы |
|
| Титулдары | Бұхара хандығының ханы |
| Ұлты | Өзбектер |
| Биліктен құлауы | |
Негізін қалаған — .
Аштархан (Жанилер) әулеті — Шайбани әулетінен кейін Мәуераннаһрды билеген (1601 — 1756), Жошының он үшінші ұлы Тоқа Темірдің тұқымдары. Астраханды орыстар жаулап алған соң, олар Маңғыстау түбегіне қашып келген.
Өз туыстарымен келіспей қалған Жармұхаммед сұлтан баласы Жани сұлтан екеуі Бұхараға келіп, Ескендір ханға (1561 — 83) қызмет етті.
Жани сұлтанның ұлдары Дінмұхаммед, Бәкі-Мұхаммед, Уәли Мұхаммедтер Бұхар билеушісі Абдолла ІІ (1583 — 98) мен оның баласы Әбдімомынның (Абд ал-Муминнің) (1598, ақпан-шілде) сеніміне ие болды. Әбдімомын өлгеннен кейін Бұхар билеушілері өзара қырқысып, Хорасанды Иран шаһы Аббас басып алды. Дінмұхаммед ирандықтармен ұрыста Герат түбінде қаза тапты (1598 — 99).
Бәкі-Мұхаммед пен Уәли-мұхаммед Ташкент пен Самарқанды басып алған Қазақ ханы Тәуекелге қарсы шайқасып, Бұхар хандығында тәртіп орнатуға, шонжарлардың алауыздығын тыюға тырысты. Мұндай жағдайда Бұхардың билеуші топтары таққа Аштарин әулеті өкілін отырғызуға шешім қабылдады. Олар төмендегідей ретпен таққа отырды.
Бәкі-Мұхаммед хан (7.1601 — 4.1605),
Уәлимұхаммед — Баһадүр хан (4.1605 — 10, екінші рет 27.8. 1611 — 8.10.1661),
Имамқұл (1610 — 27.8.1911, екінші рет 8.10.1611 — 22.3.1642),
Нәдірмұхаммед хан (22.3.1642 — 27.4.1645),
Әбділғазиз (Абд әл-Азиз) хан (27.4.1645 — 8.9.1681),
Сұбханқұл (8.9.1681 — 5.9.1702),
Ұбайдулла хан (5.9.1702 — 14.4.1711),
Әбілпейіз (Әбу-л-Феиз) хан (14.4.1711 — 10.7.1747),
Әбд-әл-мумин (Абд-әл-Мумин) хан (12.7.1747 — 51),
ІІ Ұбайдулла хан (1751 — 54),
Шерғазы хан (1754 — 56).
Бұхарада жарты ғасыр билік құрған Аштархан әулеті мемлекеттің ішкі, сыртқы жағдайын нығайтып, өнеркәсібін, егін ш-н, сауданы, қолөнерін, ғылымын, сәулет және бейнелеу өнерін дамытуға ықпал етті. Ұлы Моғол әулетіне қарсы соғыстың нәтижесінде Балх меншігін қайтарып алды. Аштархан әулетінің билік құруы кезеңінде ханнан кейінгі жоғары лауазымды иеленген аталықтың рөлі күшейді. Самарқанның Регистан алаңының құрылысы Аштархан әулеті билік құрған 17 ғасырдыңортасында аяқталды.
Самарқан билеушісі Қазақ Жалаңтөс Баһадүр Шер-Дор мен Тіллә-Кари медресесін салды. Бұхар хандығы тағына маңғыт Мұхаммед Рақым аталықтың отыруымен (16.12.1756) Аштархани әулетінің билігі аяқталды.
Шайбани әулетінен шыққан соңғы Бұхардың ханы II Абдуллаһ 1598 жылында өлген соң, Бұқар дәулетінің тағына жаңа әулеттің өкілдері отырды. Бұл әулет те Шайбани әулетіне құсап Шыңғыс ханның тікелей ұрпақтары еді. Шыңғыс ханның Жошы хан деген үлкен баласының деген бір баласы еді. Тоқай Темірдің ұрпақтары билеушілер еді.
XVI ғ. ортасында Астархан хандығы Ресейге қосылды.
Хан әулетінің өкілі — Бұхараға қашып, Шайбанилардың тұсында жүрген еді. қызына, II Абдуллаһ-тың қарындасына үйленді, одан деген ұлын тапты.
Бәкі-Мұхаммадтың нағашы ағасы өлген соң, ол дәулетін өзіне қаратты. Осылайша жаңа әулетінің негізін қалаушысы болып қалды. Кейін Аштархан әулетінің өкілдері өзіні хан атамай, әмір деп аталауға басталды. Бұл Аштархан әулетінің әлсіз болып кетуінің белгісі еді.
1785 жылы Аштархан әулетінің орнына жаңа — Маңғыт әулеті билігіне келді.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ashtarhan әuleti nemese Zhaniler oz Ashtarxoniylar oz Joniylar Orta Aziyanyn tarihyndagy әmirshilerdin әuleti Buhara әmirshiligin bilegen Ashtarhan әuleti ozb Ashtarxoniylar ozb JoniylarNegizgi әuletiZhoshy әuletiEliBuhara handygyҚuryldy1599 zhylNegizin salushysySongy basshysyTituldaryBuhara handygynyn hany Mәuerennaһr hanyҰltyӨzbekterBilikten kulauy1785 zhylBul үlgini koru ondeu Negizin kalagan Ashtarhan Zhaniler әuleti Shajbani әuletinen kejin Mәuerannaһrdy bilegen 1601 1756 Zhoshynyn on үshinshi uly Toka Temirdin tukymdary Astrahandy orystar zhaulap algan son olar Mangystau tүbegine kashyp kelgen Өz tuystarymen kelispej kalgan Zharmuhammed sultan balasy Zhani sultan ekeui Buharaga kelip Eskendir hanga 1561 83 kyzmet etti Zhani sultannyn uldary Dinmuhammed Bәki Muhammed Uәli Muhammedter Buhar bileushisi Abdolla II 1583 98 men onyn balasy Әbdimomynnyn Abd al Muminnin 1598 akpan shilde senimine ie boldy Әbdimomyn olgennen kejin Buhar bileushileri ozara kyrkysyp Horasandy Iran shaһy Abbas basyp aldy Dinmuhammed irandyktarmen urysta Gerat tүbinde kaza tapty 1598 99 Bәki Muhammed pen Uәli muhammed Tashkent pen Samarkandy basyp algan Қazak hany Tәuekelge karsy shajkasyp Buhar handygynda tәrtip ornatuga shonzharlardyn alauyzdygyn tyyuga tyrysty Mundaj zhagdajda Buhardyn bileushi toptary takka Ashtarin әuleti okilin otyrgyzuga sheshim kabyldady Olar tomendegidej retpen takka otyrdy Bәki Muhammed han 7 1601 4 1605 Uәlimuhammed Baһadүr han 4 1605 10 ekinshi ret 27 8 1611 8 10 1661 Imamkul 1610 27 8 1911 ekinshi ret 8 10 1611 22 3 1642 Nәdirmuhammed han 22 3 1642 27 4 1645 Әbdilgaziz Abd әl Aziz han 27 4 1645 8 9 1681 Subhankul 8 9 1681 5 9 1702 Ұbajdulla han 5 9 1702 14 4 1711 Әbilpejiz Әbu l Feiz han 14 4 1711 10 7 1747 Әbd әl mumin Abd әl Mumin han 12 7 1747 51 II Ұbajdulla han 1751 54 Shergazy han 1754 56 Buharada zharty gasyr bilik kurgan Ashtarhan әuleti memlekettin ishki syrtky zhagdajyn nygajtyp onerkәsibin egin sh n saudany kolonerin gylymyn sәulet zhәne bejneleu onerin damytuga ykpal etti Ұly Mogol әuletine karsy sogystyn nәtizhesinde Balh menshigin kajtaryp aldy Ashtarhan әuletinin bilik kuruy kezeninde hannan kejingi zhogary lauazymdy ielengen atalyktyn roli kүshejdi Samarkannyn Registan alanynyn kurylysy Ashtarhan әuleti bilik kurgan 17 gasyrdynortasynda ayaktaldy Samarkan bileushisi Қazak Zhalantos Baһadүr Sher Dor men Tillә Kari medresesin saldy Buhar handygy tagyna mangyt Muhammed Rakym atalyktyn otyruymen 16 12 1756 Ashtarhani әuletinin biligi ayaktaldy Shajbani әuletinen shykkan songy Buhardyn hany II Abdullaһ 1598 zhylynda olgen son Bukar dәuletinin tagyna zhana әulettin okilderi otyrdy Bul әulet te Shajbani әuletine kusap Shyngys hannyn tikelej urpaktary edi Shyngys hannyn Zhoshy han degen үlken balasynyn degen bir balasy edi Tokaj Temirdin urpaktary bileushiler edi XVI g ortasynda Astarhan handygy Resejge kosyldy Han әuletinin okili Buharaga kashyp Shajbanilardyn tusynda zhүrgen edi kyzyna II Abdullaһ tyn karyndasyna үjlendi odan degen ulyn tapty Bәki Muhammadtyn nagashy agasy olgen son ol dәuletin ozine karatty Osylajsha zhana әuletinin negizin kalaushysy bolyp kaldy Kejin Ashtarhan әuletinin okilderi ozini han atamaj әmir dep atalauga bastaldy Bul Ashtarhan әuletinin әlsiz bolyp ketuinin belgisi edi 1785 zhyly Ashtarhan әuletinin ornyna zhana Mangyt әuleti biligine keldi DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 I tomBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz