Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бейметалдар - металл еместер қатарына: сутек, бор, көміртек, кремний, фосфор, мышьяк, оттек, күкірт, селен, теллур, галогендер, жататын химиялық элементтер тобы; оларды металдардан бөліп топтауға қолданылатын атау.Табиғаттағы белгілі бейметалдар саны металдарға қарағанда аса көп емес. Периодтық жүйедегі бейметалдардың орнын анықтау үшін бор элементінен астатка дейін көлденең сызық жүргізсе, кестенің жоғарғы оң жақ бұрышын ала негізгі топшаларда бейметалдардың орналасқаны байқалады. Периодта бейметалл элемент атомының ядро заряды біртіндеп өседі де, атом мөлшері кішірейеді. Сондықтан электрон қосып алуға бейімділігі жоғары және тотықтырғыштық қасиеті басым болады. Ал бейметалл орналасқан негізгі топшаларда (IV—VII) атомның радиусы неғұрлым кіші болса, ол ең сыртқы электрондарды күшті тартады. Демек, тотықтырғыштық қасиеті басым болады. Мысалы, фтор мен хлор атомын салыстырсақ, ең күшті тотықтырғыш — фтор. Бейметалдардың тотықтырғыш қабілеті электртерістіктің сан мәніне байланысты. Тотықтырғыш қасиеттердің өзгеруіндегі осы заңдылық сол бейметалдар түзетін жай заттарға да тән.
Бейметалдардың периодтық жүйедегі орны және электрондық құрылысы
Нағыз бейметалдар негізгі топшалардың болады, сыртқы аяқталуға жақын жөне атомдық радиустары кіші болып келеді. Сондықтан олар сыртқы қабатына электрон қабылдауға бейім келеді. Бұл қасиеттері периодтарда солдан оңға қарай, ал топтарда төменнен жоғары қарай артады. Электрондарды оңай қосып алып, олар негізінен тотықтырғыштық (т-т-ш) қасиет көрсетеді.
Бейметалдар өр түрлі агрегаттық күйде кездеседі. Күкірт, фосфор, көміртек қатты күйде болады. Олардың кристалдық торларының түйіндерінде атомдар орналасқан.
Ал молекулалық кристалдық торлы заттар газ күйінде жүреді, мысалы, 02, Н2, N2, Сl2, т.б. Бейметалдар жылу мен токты өткізбейді, суда нашар ериді. Олардың кейбіреулері бос күйінде кездеседі (S, 02, Н2, т. б.), ал көпшілігі қосылыстар күйінде жүреді.
Көміртек байланысқан күйінде мұнайда, тас көмірде, табиғи жәнө мұнайға серік газдардың құрамында болады. Оның бос күйіндегі жай заттары алмаз, графит жөнө карбин. Көмірдің қоры Екібастұз, Қарағанды көмір бассейндерінде көптеп кездеседі, сол жерлерде өндірістік көлемде алынады.
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8
- Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bejmetaldar metall emester kataryna sutek bor komirtek kremnij fosfor myshyak ottek kүkirt selen tellur galogender zhatatyn himiyalyk elementter toby olardy metaldardan bolip toptauga koldanylatyn atau Tabigattagy belgili bejmetaldar sany metaldarga karaganda asa kop emes Periodtyk zhүjedegi bejmetaldardyn ornyn anyktau үshin bor elementinen astatka dejin koldenen syzyk zhүrgizse kestenin zhogargy on zhak buryshyn ala negizgi topshalarda bejmetaldardyn ornalaskany bajkalady Periodta bejmetall element atomynyn yadro zaryady birtindep osedi de atom molsheri kishirejedi Sondyktan elektron kosyp aluga bejimdiligi zhogary zhәne totyktyrgyshtyk kasieti basym bolady Al bejmetall ornalaskan negizgi topshalarda IV VII atomnyn radiusy negurlym kishi bolsa ol en syrtky elektrondardy kүshti tartady Demek totyktyrgyshtyk kasieti basym bolady Mysaly ftor men hlor atomyn salystyrsak en kүshti totyktyrgysh ftor Bejmetaldardyn totyktyrgysh kabileti elektrteristiktin san mәnine bajlanysty Totyktyrgysh kasietterdin ozgeruindegi osy zandylyk sol bejmetaldar tүzetin zhaj zattarga da tәn Bejmetaldardyn periodtyk zhүjedegi orny zhәne elektrondyk kurylysyBejmetaldardyn zhәne olardyn kosylystarynyn Қazakstan ajmaktarynda taraluy Nagyz bejmetaldar negizgi topshalardyn bolady syrtky ayaktaluga zhakyn zhone atomdyk radiustary kishi bolyp keledi Sondyktan olar syrtky kabatyna elektron kabyldauga bejim keledi Bul kasietteri periodtarda soldan onga karaj al toptarda tomennen zhogary karaj artady Elektrondardy onaj kosyp alyp olar negizinen totyktyrgyshtyk t t sh kasiet korsetedi Bejmetaldar or tүrli agregattyk kүjde kezdesedi Kүkirt fosfor komirtek katty kүjde bolady Olardyn kristaldyk torlarynyn tүjinderinde atomdar ornalaskan Al molekulalyk kristaldyk torly zattar gaz kүjinde zhүredi mysaly 02 N2 N2 Sl2 t b Bejmetaldar zhylu men tokty otkizbejdi suda nashar eridi Olardyn kejbireuleri bos kүjinde kezdesedi S 02 N2 t b al kopshiligi kosylystar kүjinde zhүredi Komirtek bajlanyskan kүjinde munajda tas komirde tabigi zhәno munajga serik gazdardyn kuramynda bolady Onyn bos kүjindegi zhaj zattary almaz grafit zhono karbin Komirdin kory Ekibastuz Қaragandy komir bassejnderinde koptep kezdesedi sol zherlerde ondiristik kolemde alynady DerekkozderҚazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Himiya N Nurahmetov A Niyazbaeva R Ryskalieva N Dalabaeva Almaty Mektep baspasy 2007 336 bet ISBN 9965 36 416 8 Himiya Usmanova M B Sakariyanova Қ N Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk 2 basylymy ondelgen tolyktyrylgan Almaty Atamura 2009 288 bet ISBN 9965 34 929 0Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz